Biden İsrail’i akladı ve ablukada bir boşluk açıldı

İİT savaşa derhal son verilmesi çağrısında bulundu. Mısır ve Ürdün tehcir projelerini reddetti. ABD ise BM’de sunulan kınama tasarısını veto etti.

 İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, dün Tel Aviv’deki Ben Gurion Havalimanı’na inen ABD Başkanı Joe Biden’a sarılırken (AFP)
İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, dün Tel Aviv’deki Ben Gurion Havalimanı’na inen ABD Başkanı Joe Biden’a sarılırken (AFP)
TT

Biden İsrail’i akladı ve ablukada bir boşluk açıldı

 İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, dün Tel Aviv’deki Ben Gurion Havalimanı’na inen ABD Başkanı Joe Biden’a sarılırken (AFP)
İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, dün Tel Aviv’deki Ben Gurion Havalimanı’na inen ABD Başkanı Joe Biden’a sarılırken (AFP)

ABD Başkanı Joe Biden dün akşam İsrail’e kısa bir ziyaret gerçekleştirdi. Bu ziyaret sırasında ABD’nin “Hamas terörü” karşısında İsrail’e tam desteğini ilan etti ve Gazze’deki El-Ehli (El-Mamadani) Hastanesi katliamı konusunda Tel Aviv’in beraat kararını verdi. Hastane saldırısında yüzlerce kişi hayatını kaybetmişti. Filistinliler saldırıdan İsrail’i sorumlu tutarken, İsrail ise olayın İslami Cihad Hareketi’nin attığı bir füzenin yanlışlıkla hastaneye düşmesi sonucu yaşandığını iddia etmişti.

Biden, ziyareti sırasında İsraillilere hitaben “Yalnız olmadığınızı bilmenizi isterim (...) İstediğiniz her şeyi alacaksınız” dedi. Biden “Dünya şunu bilmeli ki, İsrail insanlık için güvenli bir limandır” dedi. “Şahsi olarak desteğini göstermek üzere İsrail’de olmaktan gurur duyduğunu” ifade eden Biden “İsrail olmasaydı bir tane icat etmek zorunda kalırdık. Siyonist olmak için Yahudi olmanıza gerek yok” ifadelerini kullandı. İsrailliler Biden’ın sözlerini övgüyle karşıladı. Biden’ın, Hamas’ın 7 Ekimde şafak vakti başlatıp bin 400 kadar İsrailliyi öldürdüğü saldırısına yanıt olarak İsraillilerin Gazze Şeridi’nde planladıkları saldırıyı tamamlamaları için yeşil ışık yaktığı anlaşılıyor.

İsrail tarafı, Biden’ın 6 saat süren kısa ziyaretini bir ABD başkanının 75 yıl içindeki en önemli ziyareti olarak değerlendirdi. Zira ilk kez savaşın ortasında böyle bir şey gerçekleşti.

Öte yandan İsrail, Gazze Şeridi’ne uyguladığı ablukada boşluk gibi görünen bir adım attı. İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu’nun ofisi dün yaptığı açıklamada, hükümetin, Mısır üzerinden Gazze Şeridi’ne girmeyi bekleyen yardımları “engellemeyeceğini” duyurdu, Açıklamada, söz konusu kararın “ABD Başkanı Joe Biden’ın talebine” yanıt olarak alındığı belirtildi.

Bu arada Kahire ve Amman, Filistinlileri Mısır ve Ürdün’e gönderme projelerini reddettiklerini vurguladılar. Mısır Cumhurbaşkanı Abdulfettah es-Sisi bu fikrin tehlikelerine karşı uyardı ve bunun, davanın “tasfiyesi” niteliğinde olacağını söyledi. Sisi, Almanya Başbakanı Olaf Scholz ile düzenlediği basın toplantısında “Mısırlıların tehcire karşı düşüncelerini ifade etmelerini istesek, milyonlarca kişinin bu fikre karşı olduğunu görürüz. Tehcir düşüncesi varsa, o zaman İsrail’de Filistinlilerin gönderilebileceği Negev çölü de var” ifadelerini kullandı. Aynı şekilde Ürdün televizyonunun haberine göre Ürdün Dışişleri Bakanı Eymen es-Safadi de ülkesinin Filistinlileri Batı Şeria’dan çıkarmaya yönelik her türlü girişimi bir “savaş ilanı” olarak değerlendireceğini söyledi. Safadi, “En zor şeyle karşı karşıyayız. Savaş devam ederse daha da kötüye gideceğiz” dedi. Gazze’deki savaşın genişlemesine karşı uyardı ve bunu “mevcut” bir olasılık olarak nitelendirdi.

fergt
Gazze’deki Baptist Hastanesi katliamının ertesi günü enkazın önünde Filistinli çaresiz bir kadın. (AFP)

Diğer yandan İslam İşbirliği Teşkilatı Genel Sekreteri Hüseyin İbrahim Taha, örgütün Gazze'deki durumla ilgili olarak Cidde'de yaptığı olağanüstü toplantı öncesinde yaptığı konuşmada, Filistin halkıyla tam dayanışma içinde olduklarını, Filistin’in kendi kaderlerini tayin etme bağımsız ve egemen devletlerini kurma yönündeki meşru mücadelelerine kararlı bir şekilde destek verdiklerini ifade etti. Savaşı ve benzeri görülmemiş İsrail saldırganlığını durdurmak için çabaların birleştirilmesi; ilaçların, gıda ürünlerinin ve temel ihtiyaçların Gazze Şeridi’ne ulaşmasını kolaylaştırmak için insani koridorların açılması gerekliliğini vurguladı. Suudi Arabistan Dışişleri Bakanı Prens Faysal bin Ferhan da konuşmasında, Gazze Şeridi’ndeki ablukanın kaldırılması ve insani koridorlar oluşturulmasının gerekliliğini vurgulayarak, uluslararası topluma harekete geçme çağrısında bulundu.

Filistin Dışişleri Bakanı Riyad el-Maliki ise toplantıda yaptığı konuşmada, Gazze Şeridi’nin benzeri görülmemiş bir soykırıma maruz kaldığını belirterek, İsrail’in Gazze’deki bir hastaneyi bombalayarak hasta ve savunmasız sivillere karşı katliam yaptığını ve bombanın kasıtlı olarak atıldığını vurguladı. İsrail’e yetki veren ve onu silahlarla destekleyen herkesin Gazze halkının akan kanından sorumlu olduğunu söyleyen Maliki, İsrail ordusununun bir haftada bin 300’den fazla çocuğu öldürdüğünü ve 1 milyon Filistinliyi yerinden ettiğini açıkladı.

ABD, New York’taki Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyi’nde İsrail ile Hamas arasındaki savaşta sivillere yönelik şiddeti kınayan ve Gazze’de insani ateşkes çağrısında bulunan bir karar tasarısını reddetti. ABD’nin BM Daimî Temsilcisi Linda Thomas-Greenfield, Konsey’in 15 üyesinden 12’sinin lehte oy kullandığı ve Brezilya’nın sunduğu tasarıya karşı veto hakkını kullandı. Bunun gerekçesi olarak ise tasarıda Hamas saldırılarının ardından “İsrail’in meşru müdafaa hakkına” değinilmemesini gösterdi.



Hamaney'in karşı çıkan konuşması ve yaklaşan ABD-İran anlaşması

 İran Dini Lideri Ali Hamaney, eski İran cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin ölümünün birinci yıldönümünde ulusa sesleniş konuşması yapıyor, 20 Mayıs 2025 (AFP)
İran Dini Lideri Ali Hamaney, eski İran cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin ölümünün birinci yıldönümünde ulusa sesleniş konuşması yapıyor, 20 Mayıs 2025 (AFP)
TT

Hamaney'in karşı çıkan konuşması ve yaklaşan ABD-İran anlaşması

 İran Dini Lideri Ali Hamaney, eski İran cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin ölümünün birinci yıldönümünde ulusa sesleniş konuşması yapıyor, 20 Mayıs 2025 (AFP)
İran Dini Lideri Ali Hamaney, eski İran cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin ölümünün birinci yıldönümünde ulusa sesleniş konuşması yapıyor, 20 Mayıs 2025 (AFP)

Siyasi analizde, sonuçlara varmak için göstergeleri izlemek gerekir. İran Dini Lideri'nin rejimin kurucusu Humeyni’nin ölüm yıldönümü sırasında yaptığı son konuşmadan ve Umman Sultanlığı aracılığıyla Tahran'a sunulan son Amerikan teklifinden, iki taraf arasında kapsamlı olmayıp geçici olsa bile bir anlaşmaya varma olasılığının yüksek olduğu söylenebilir. Hem de Umman himayesinde yapılan dördüncü tur görüşmelerden bu yana Tahran ve Washington arasında görülen keskin görüş farklılıklarına rağmen. Farklılığın sebebi İran'ın daha önce uranyumu 2015 nükleer anlaşmasında kabul edilen aynı seviyede, yani yüzde 3,67 oranında zenginleştirme hakkını tanıyan Amerikan pozisyonunda değişiklik olarak gördüğü son açıklamalar. Amerikan pozisyonunun, İran'ın nükleer programı barışçıl olduğu sürece zenginleştirme prensibini tamamen reddetme yönünde değiştiğini görüyoruz. Buna göre Tahran'ın uranyum zenginleştirme hakkı yok ve nükleer yakıtı yurtdışından ithal edebilir. Bu konu, sorunun çözümüne dair olumlu bir atmosfer oluşturmakta başarısız olan beşinci tura kadar uzanan görüşmelerin ilerlemesinin önündeki en büyük engeldi. Bu arada İran, kendi topraklarında kurulacak ve Suudi Arabistan ile BAE’nin de dahil olacağı bölgesel bir uranyum zenginleştirme kompleksi önerisinde bulundu; böylece topraklarında uranyum zenginleştirme faaliyetlerini sürdürebilir, nükleer yakıta erişimini sürdürebilir ve komşularına karşı iyi komşuluk gösterebilir.

Öte yandan, ABD tarafının da İranlılara sunulan ve Tahran’ın kendisine yanıt olarak birkaç mesaj verdiği bir teklifi var. Bu teklif, Tahran'ın uranyum zenginleştirme faaliyetlerini tamamen durdurması, ABD'ye ilave olarak İran, Suudi Arabistan ve diğer bazı Arap ülkelerinden oluşan bölgesel bir nükleer enerji birliği kurulması çağrısını içeriyor. Daha sonra Umman Sultanlığı'nın Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı'nın gözetiminde bölgesel bir uranyum zenginleştirme tesisi kurulmasını önerdiği söylendi. Washington, Umman'ın teklifini kabul etti ve bu ortak uranyum zenginleştirme tesisinin İran dışında bulunmasını istedi. Axios sitesi, ABD'nin, programını askıya alması karşılığında İran'ın uranyum zenginleştirme hakkını tanıdığını, topraklarında yüzde 3’e kadar uranyum zenginleştirilebileceğini kabul ettiğini bildirdi. Tahran bölgesel zenginleştirme tesisi teklifini kabul edebilir, ancak bu, onun için yurt içindeki zenginleştirme faaliyetlerine bir alternatif olmayacaktır. Kaldı ki tesisin yurt dışında değil, kendi topraklarında bulunmasını istiyor.

Amerikan pozisyonunun yüzde 3 zenginleştirme etrafında dönmesi durumunda, bunun Washington'un pozisyonundan geri adım attığı anlamına geldiği iddia edilebilir. Washington, önceki iki görüşme turunda İran'ın topraklarında zenginleştirme faaliyetlerini sürdürmesini engellemekte ve yurtdışından nükleer yakıt ithal etmesinde ısrar etmişti. Bu nedenle, Tahran'ın küçük bir oranda bile olsa ülke içinde zenginleştirmeye devam etmesi, bir yandan Washington ile yaptırımları kaldıracak, diğer yandan ABD'nin topraklarında uranyum zenginleştirme hakkını tanımasını garantileyecek bir anlaşmaya varana kadar, orta yol olarak kabul edebileceği bir teklif olacaktır.

Dolayısıyla Amerikalıların önerdiklerine ve İran'ın cevabına göre, altıncı turun yakında yapılması ve daha sonra bir anlaşmaya varılması muhtemel. Amerikan teklifi, ABD'nin uranyum zenginleştirmenin tamamen durdurulması talebi ile İran'ın ülke içinde zenginleştirmeyi sürdürme ısrarı arasındaki uçurumu küçültecek bir uzlaşma olabilir. Hal böyle iken, İran Dini Lideri Ali Hamaney neden iki gün önce buna karşı çıkan ve Washington'a düşmanca yanıt veren, İran'ın pozisyonundan geri adım atmadığını vurgulayan açıklamalar yaptı? Konuşmasında, “Ülkesinin tam bir nükleer yakıt döngüsüne sahip olmakta başarılı olduğunu, nükleer endüstrinin sadece enerji için olmadığını, aynı zamanda tüm endüstrilerin temeli ve ulusal bağımsızlığın sembolü olduğunu, uranyum zenginleştirmenin nükleer meselenin anahtarı olduğunu ve İran'ın düşmanlarının zenginleştirmeyi kontrol altına almak istediklerini” söyledi. Hamaney böylece bir yandan ülkesinin anlaşma için can atmadığını ve ülkenin en yüksek otoritesinin buna bir ölçüde karşı çıktığını göstermeye çalıştı. Diğer yandan, bu konuşma içeriye dönüktü, çünkü Tahran'ın topraklarında uranyum zenginleştirme hakkından mahrum bırakılmayı reddettiğini duyuruyordu. Böylelikle Tahran, Donald Trump'ın sunduğu teklifi kabul etse bile, Dini Lider'in muhalif konuşması tekliften birkaç gün önce yapılmış olacaktı. Trump’ın teklifi uranyumu 2015 anlaşmasındakine yakın düşük bir seviyede zenginleştirmeyi içerdiğinden, Tahran, bunu İran direnişi karşısında Washington'un geri çekilmesi ve teklifin onu içeride zenginleştirme hakkından mahrum bırakmadığı şeklinde pazarlayabilir.

Konuşma ayrıca İran ve Washington'un kamuoyu önünde düşmanca açıklamalar yapma, ancak perde arkasında, aralarındaki boşlukları kapatmak için anlaşma ve ardından bunu açıklama alışkanlığının çerçevesine girebilir. Tahran'a ABD’ye pozisyonunda geri adım attırmakla övünme fırsatı verecek olan Trump, İran zihniyetini ve nükleer meselenin nasıl bir ulusal gurur meselesi, ulusal kimlik ve egemenliğin bir parçası olduğunu incelemiş olmalıydı. Öyle ki hükümet, öğrenciler için nükleer tesislere okul gezileri düzenliyor. Tahran rejimi ayrıca yaptırımlara ve kısıtlamalara rağmen ileri nükleer teknoloji seviyelerine ulaşma yeteneği ile övünüyor. Bu nedenle İran, topraklarında uranyum zenginleştirmekten mahrum bırakılmasını reddederdi. Yine özellikle bir yandan bilimsel ve nükleer ilerlemenin bir sembolü olduğu, diğer yandan da kendisinden vazgeçmesinin Washington veya Tel Aviv’in kendisine yönelik askeri bir saldırısını kolaylaştıracağına inandığı bir kart olduğu için yüzde 60 oranında zenginleştirilmiş uranyumundan vazgeçmeyi reddederdi.

*Bu analiz Şarku'l Avsat tarfından Independent Arabia sitesinden çevrilmiştir.