İsrail saldırıları tekrar başlarken Gazze Şeridi'nin yeniden inşa planı belirsizliğe gömüldü

İsrail'in dün Gazze Şeridi'ne yönelik askeri saldırılarını tekrar başlatması, Gazze Şeridi'nin yeniden inşasına yönelik Arap-İslam ülkeleri planına uluslararası mali ve siyasi destek sağlamayı amaçlayan istişarelerin akıbeti konusunda soru işaretleri yarattı.

Şarku’l Avsat'a konuşan gözlemci ve uzmanlar, yeniden imar planının uygulanmasının ateşkes anlaşmasının ikinci aşamasına ulaşılmasıyla yakından bağlantılı olduğunu ve Mısır ve Katar'daki arabulucuların savaşın durdurulması için gösterdikleri çabalara bağlı olduğunu vurguladı. Gözlemci ve uzmanlar, “İsrail saldırılarına ve Tel Aviv ile Washington'dan yeniden inşayı destekleyecek net sinyaller gelmemesine rağmen planı destekleme girişimleri devam edecek” değerlendirmesinde bulundu.

İsrail, daha fazla esirin serbest bırakılması için Hamas ile yapılan görüşmelerin başarısızlıkla sonuçlanmasının ardından Gazze Şeridi'nde yeni hava saldırıları başlattı ve ‘askeri gücü arttırma’ sözü verdi.

Gazze Şeridi sınırında konuşlanmış İsrail askeri araçları, 18 Mart 2025. (Reuters)

Mısır, İsrail'in Gazze Şeridi'ne yönelik hava saldırılarını ‘en güçlü ifadelerle’ kınadı. Dışişleri Bakanlığı tarafından dün yapılan resmî açıklamada, Mısır'ın ‘sakinleştirme ve istikrarı yeniden tesis etme çabalarını engellemeye yönelik adımları’ reddettiği belirtildi. Açıklamada taraflara ‘itidalli davranmaları ve arabulucuların kalıcı bir ateşkese ulaşma çabalarını tamamlamalarına izin vermeleri’ çağrısında bulunuldu.

Mısır Cumhurbaşkanı ve Kuveyt Emiri dün yaptıkları telefon görüşmesinde, ‘uluslararası toplumun derhal ateşkes sağlanması, iki devletli çözümün hayata geçirilmesi ve Ortadoğu'da kalıcı barışın sağlanmasının tek garantisi olan 4 Haziran 1967 sınırlarında başkenti Doğu Kudüs olan bir Filistin devletinin kurulması için sorumluluklarını üstlenmesi gerektiğini’ vurguladılar.

Mısır Şura Konseyi (Mısır parlamentosunun ikinci meclisi) Üyesi Dr. Abdulmunim Said, Arap yeniden inşa planının desteklenmesine ilişkin temasların devam ettiğine inanıyor. Said, Şarku’l Avsat'a verdiği demeçte, “Savaşın başlangıcından bu yana şiddete yol açan sürekli çelişkiler vardı. Ancak bu, sakinleşmek için müzakere ve arabuluculuk yollarının benimsenmesini engellemedi” dedi.

Said, “Yeniden inşa planı Gazze Şeridi'ni kurtarmak ve barışı sağlamak için yaşayan bir projedir. Zira genel olarak barışa yönelik daha geniş bir vizyon içermektedir” ifadelerini kullanarak Mısır Dışişleri Bakanlığı'nın bu konuda yaptığı son temaslara atıfta bulundu.

İsrail'in dün Gazze Şeridi'ndeki bazı bölgelerin boşaltılması emrini vermesinin ardından evlerinden ayrılan Filistinliler (Reuters)

Mısır Dış İlişkiler Konseyi Üyesi Muhammed Hicazi de Said’le aynı fikirde. Şarku’l Avsat'a konuşan Hicazi, ‘yeniden inşa için uluslararası desteği harekete geçirmek üzere temasların devam ettiğini’ söyledi. ‘Yeniden inşa planının İsrail'in reddettiği ateşkes anlaşmasıyla uyumlu olduğunu, ancak bunun Mısır ve Arapların savaşı durdurma ve yeniden inşaya başlama çabalarını engellemeyeceğini’ belirten Hicazi, bölgeyi daha fazla gerginlikten kurtarmak için uluslararası baskıya güvendiklerini ifade etti.

İsrail'in Gazze Şeridi'ne yönelik saldırılarının yeniden başlaması öncesinde Mısır, Gazze Şeridi'nin toparlanması ve yeniden inşasına yönelik Arap-İslam ülkeleri planına siyasi ve maddi destek sağlamak üzere harekete geçti.

Bu bağlamda Mısır Dışişleri Bakanı Bedr Abdulati, Kahire'deki olağanüstü zirvenin sonuçlarının ve Gazze Şeridi'nin yeniden imarı planının uygulanmasına ilişkin olarak Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Ürdün, Katar, Filistin, Türkiye, Nijerya ve Endonezya'nın da aralarında bulunduğu Arap Birliği – İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) Bakanlar Komitesi üyesi ülkelerdeki mevkidaşlarıyla bir dizi telefon görüşmesi gerçekleştirdi. Mısır Dışişleri Bakanlığı pazartesi günü, Gazze Şeridi'ndeki sağlık sektörünün rehabilitasyonu konusunda 100'den fazla yabancı büyükelçi ve uluslararası kuruluş temsilcisinin katıldığı bir toplantıya ev sahipliği yaptı. Toplantıda Gazze Şeridi'nin yeniden inşa planına ilişkin görsel bir sunum yapıldı.

Toplantı sırasında Abdulati, planın başarıya ulaşması için Gazze Şeridi'nde ateşkesin istikrara kavuşturulması gibi ön koşulların bulunduğunu belirtti. Abdulati, Gazze Şeridi'nin yeniden inşa planının bölgesel ve uluslararası düzeyde geniş destek gördüğünü ve Mısır'ın şu anda planın uygulanması için gerekli finansmanı sağlamak üzere Kahire'de ‘Gazze Şeridi'nin Yeniden İnşası Konferansı’ düzenlemek için çalıştığını vurguladı.

Han Yunus'ta yerinden edilenlerin kaldığı çadır kampının yakınındaki Filistinli çocuklar (Reuters)

Kudüs Üniversitesi'nde siyaset bilimi profesörü olan Eymen er-Rakab, İsrail'i ‘yeniden inşa planının uygulanmasının önündeki başlıca engellerden biri’ olarak değerlendirdi. Er-Rakab Şarku’l Avsat'a verdiği demeçte, “ABD, İsrail'i ateşkesi durdurmaya ikna edebilecek tek taraftı, ancak tam tersine Tel Aviv'e savaşı sürdürmesi için yeşil ışık yaktı” dedi.

“Şu ana kadar Washington'un Gazze Şeridi'nin yeniden inşa planını başarıya ulaştırma arzusunu gösteren herhangi bir eylem ya da adım yok” diyen er-Rakab, ‘yeniden inşanın Gazze Şeridi'nde ateşkesin ikinci aşamasına geçmeyi gerektirdiğini ve şu ana kadar bunun başarılamadığını’ kaydetti. Er-Rakab, “Arabulucuların İsrail ve Washington'u ikinci aşamaya geçmeye ikna edip edemeyecekleri belli değil” ifadesini kullandı.

Eski Mısır Dışişleri Bakan Yardımcısı Reha Ahmed Hasan, yeniden inşa planının Arap ve ardından İslam ülkeleri tarafından kabul edildiği ilk günden itibaren, ‘İsrail'in ikinci aşamaya ilişkin müzakereleri engelleyerek ve ABD'nin ilk aşamayı uzatma önerisine bağlı kalarak kanıtladığı gibi, bunu uygulamamakta kararlı olduğunun görüldüğünü’ söyledi.

Hasan, Şarku’l Avsat'a verdiği demeçte “Tam bir ateşkes olmadan yeniden inşa gerçekleştirilemez” diyerek, arabulucuların ABD'nin de yardımıyla ateşkes anlaşmasının ikinci aşamasına geçilmesi için daha fazla çaba göstermelerini istedi. Hasan ayrıca, Gazze Şeridi'ne yönelik saldırıların yeniden başlamasının Mısır ve Arap ülkeleri tarafından reddedilen yer değiştirme planını hayata geçireceğine dikkat çekti.

Diğer yandan ABD yönetimi yeniden inşa planına ilişkin tutumu konusunda çelişkili sinyaller gönderiyor. ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Tammy Bruce bu ayın başlarında yaptığı açıklamada, önerilen anlaşmanın ‘Trump'ın talep ettiği koşulları ya da niteliği karşılamadığını’ belirterek, “Anlaşma beklentileri karşılamıyor” dedi. Trump'ın Ortadoğu Özel Temsilcisi Steve Witkoff ise Mısır'ın çabalarını övdü. Witkoff, planın detaylarını onaylamadan şunları söyledi: “Bunu daha fazla tartışmamız gerekiyor, ancak bu Mısırlılar açısından iyi niyetin ilk adımı.”

Yeniden inşa planı, altı aylık bir geçiş dönemi boyunca Gazze Şeridi'nin işlerini yönetecek, bağımsız ve Filistin hükümetinin şemsiyesi altında çalışacak fraksiyonel olmayan ‘teknokratlardan’ oluşan bir komitenin kurulmasını içeriyor. Plana göre, yeniden inşa sürecinde Gazze Şeridi'nde yerlerinden edilmiş insanlara geçici konutlar sağlanacak ve Gazze Şeridi içinde yedi bölgede 1,5 milyondan fazla insanı barındırabilecek alanlar oluşturulacak. Planda Gazze Şeridi'nin yeniden inşasının 53 milyar dolar tutacağı ve sürecin 5 yıl süreceği tahmin ediliyor.

Refik Huri

Yarım yüzyıl sonra Suriye siyasi bir çölden açık bir siyasi tartışma ormanına dönüştü. Ancak bir zamanlar dilsiz olan dillerin tartışması, Edgar Morin'in hayatı tanımladığı gibi, halihazırda bir nevi belirsizlik denizinde yüzmeye mahkûm. Suriye'deki yeni durum kısmen çok eski, bir yönüyle de neredeyse yeni. Esed rejiminin çöküşünden sonra buna liderlik eden ise imkânsız görevi üstlenen biri gibi görünüyor. O görev de aynı anda iki ata, yani hem Selefilik atına hem de toplumdaki çeşitliliğin atına binmektir. Cumhurbaşkanı Ahmed eş-Şara'nın imzasını taşıyan metin ne olursa olsun, herhangi bir “anayasa bildirgesi”, doğası gereği anayasasız bir aşamanın devamıdır. Suriye toplumunun çeşitliliğini ve çoğulculuğunu yansıtacak şekilde değişim gücüne sahip olduğu, tüm Suriyeli dini grupları kapsayan bir hükümete hazır olduğu görüntüsü veren Selefi bir örgütün baskın olduğu çatallı bir yönetim aşamasıdır.

Zira Anayasa Deklarasyonu geçmişteki “tüm yetki Sovyetlere” ve tüm yetki Esed'e ve varisine şeklinde gerçekleşti. Yani beş yıllık geçiş dönemi boyunca tüm yetki, herhangi bir sorumluluk veya hesap verme zorunluluğu olmaksızın Cumhurbaşkanı Şara'ya veriliyor. Mutlak başkanlık sisteminin yerle bir ettiği, sadece bağımsızlıktan sonraki yıllarda, özellikle de 1950'lerde parlamenter demokratik sistem döneminde gelişen bir ülkede mutlak başkanlık sistemi öngörülüyor.

Bu, şu anda kaçınılmaz olan sorulara cevap vermeyen bir geçiş aşaması; Neye geçiş yapılacak? Beş yıl sonra nasıl bir rejim olacak? Beş yıl boyunca mutlak yönetici olan biri, bundan sonra yönetimde katılımcılığı, çoğulculuğu ve hesap verebilirliği uygulamaya başlayabilir mi?

Sivillerin silahlı Selefi gruplar eliyle katliamlara maruz kaldığı Suriye sahilinde gördüklerimiz, Ebu Bekir Naci takma adıyla yayınlanan “Vahşiliği Yönetmek” kitabının bir kopyasına benziyordu, bunun da ötesinde “dizginlerini koparmış vahşet” gibi bir şeydi. Öte yandan devrik rejimin subaylarının gerçekleştirdiği askeri eylemlere karşı camilerde yeni yönetime destek çağrıları yapıldı. Soruşturma komisyonu ile sivil barış komitesi kurulacağına dair duyduklarımız ise cezaların yakın olduğunu gösteriyor. Zira Suriye'de alınacak ilk ders, devrik rejimin vahşetine uzun süre maruz kaldığı ve bu nedenle yeni yönetimden beklenenin Suriye’yi başka bir vahşet türüne geri döndürmek değil, vahşetten uzaklaştırması olduğudur. Her vahşet tehlikeli ve öldürücüdür, DEAŞ halifeliğinin Irak ve Suriye'de yaptıklarını hatırlatmaya gerek yok. Libya, Tunus ve Mısır'da siyasi İslam'ın denemeleri başarısız oldu ve yıkıma yol açtı; Gilles Kepel'in “Peygamber ve Pandemi” kitabında söylediği gibi siyasal İslam popülerliğini yitirdi.

Bugünkü çatışma siyasal İslam ile karşıtları arasındadır. Modernitenin İslamileştirilmesinden artık İslam'ın modernleşmesine doğru ilerleniyor ve bu, şu anda geçiş dönemindeki doğrudan meydan okumadır. Harvard Üniversitesi'nde hukuk profesörü olan Noah Feldman, anayasasını hazırladıktan sonra Irak'a baktığında “trajik bir Arap kışından” başka bir şey görmemiş ve “demokrasi ertelendi ve yeni bir nesle ihtiyacı var” demişti. Şarku'l Avsat’ın Independent Arabia’dan aktardığı analize göre bu elbette yeni dönemde Suriye için de geçerli, çünkü bugüne kadar yayınlanan belgelerde Suriyelilerin uzun diktatörlük kabusundan sonra hayali olan demokrasiye dair hiçbir şey yok. Yeni yönetimin gündeminde demokrasi yok, hatta vatandaşlık bile gündeminde yer almıyor.

Suriyeliler şu ana kadar iktidarın tüm kılcal damarlarını elinde tutan Heyet Tahrir eş-Şam'ın sözlüğünden farklı bir sözlüğü okumak isterlerse, bu şaşırtıcı olmayacaktır. Güvenliğin reformdan önce gelmesi, kalkınma ve yaptırımların kaldırılması endişelerinin yönetimde açılım endişelerinin önüne geçmesi alışılmadık bir durum olmayacaktır. Merkezi otoritesinin ademi merkeziyetçi otorite türlerinin hâkim olduğu tüm bölgeleri ve sınırları kontrol edemediği bir gerçeklikte, otoritesini güçlendirme ve pekiştirme ihtiyacı acil görünmektedir. Yasama, yürütme ve yargı organları arasındaki tam ayrılıksa Anayasa Bildirgesi'ne göre, dengesiz bir güçler ayrılığıdır. Her organın yetkilerini sınırlayan bir organın olduğu Amerikan başkanlık sistemindeki güçler ayrılığına benzememektedir. ABD’de Yüksek Mahkeme yasaların anayasaya uygunluğunu belirler ve yargıçlar başkan ve bakanların kararlarını durdurabilirler. Kongre başkanı azledebilir. Başkan tarafından atanan hiçbir bakan, Senato tarafından onaylamadan görevine başlayamaz. Ancak buna rağmen başkanın yetkileri bazen baskın gelebiliyor.

Siyaset bilimi profesörü Shirley Berman, “Avrupa'da Demokrasi ve Diktatörlük: Eski Rejimden Günümüze” kitabında şöyle der: “Liberal demokrasi yalnızca büyük erkek ve kadınların ayrılmasıyla değil, aynı zamanda derin ekonomik ve toplumsal dönüşümlerin bir sonucu olarak da ortaya çıkar. Başarılı olması için ulusal birliğe ve güçlü bir devlete ihtiyacı vardır.” Ekonomik ve sosyal dönüşümler zaman ve çaba gerektirdiği için yeni Suriye'de bu yol daha uzun görünüyor. Ulusal birlik yoksa güçlü devlet de zayıf devlet gibi tehlikelidir. Tek renkten oluşan bir grubun otoritesi yerine toplumdaki çeşitliliği yansıtan otorite, ulusal birliğin gelişmesinin koşuludur.

Despotluk döneminin zirvesinde Suriyeli düşünür Abdurrahman el-Kevakibi, “Despotizmin Doğası ve Köleliğin İflası” kitabını yayınlamış ve otoritenin türünü belirlemek için basit bir denklem geliştirmişti: “Siyaset, kamu işlerinin bilgelikle yönetilmesidir; despotizm ise kamu işlerinin arzu, istek ve heveslere göre yönetilmesidir.” Herkes Ahmed eş Şara'nın görevinin zor ve sınavının büyük olduğunun farkında ama Konfüçyüs'ün dediği gibi “Dağı yerinden oynatan adam işe küçük taşları taşıyarak başlar.”

*Bu analiz Şarku'l Avsat tarafından Independent Arabia’dan çevrilmiştir.

İsrail saldırıları tekrar başlarken Gazze Şeridi'nin yeniden inşa planı belirsizliğe gömüldü