İran geçici askıya almayı kabul edecek mi?

Umman Sultanlığı, arabuluculuk misyonu ve rolü temelinde, sorunları çözmeye ve gerginliği azaltmaya yardımcı olacak öneriler sunmakla ilgileniyor

Pezeşkiyan'ın Maskat ziyareti öncesinde Trump ve Netanyahu bir telefon görüşmesi gerçekleştirdi (IRNA)
Pezeşkiyan'ın Maskat ziyareti öncesinde Trump ve Netanyahu bir telefon görüşmesi gerçekleştirdi (IRNA)
TT

İran geçici askıya almayı kabul edecek mi?

Pezeşkiyan'ın Maskat ziyareti öncesinde Trump ve Netanyahu bir telefon görüşmesi gerçekleştirdi (IRNA)
Pezeşkiyan'ın Maskat ziyareti öncesinde Trump ve Netanyahu bir telefon görüşmesi gerçekleştirdi (IRNA)

Hasan Fahs

Umman Sultanlığı, ABD ile İran arasındaki dolaylı müzakere sürecini bozabilecek herhangi bir anlaşmazlığı gidermek için çalışma rolünden sapmadı. Bu, Umman liderliğinin, kendisi için seçtiği rolün yani iki taraf arasında arabuluculuk yapmanın gereği; amacı ise aralarındaki gerginliği azaltmak ve nükleer program krizinin bölgeyi açık bir çatışmaya, Aksa Tufanı savaşı ve İsrail'in Gazze Şeridi'ne yönelik savaşından kaynaklanan zorluklara eklenecek açık meydan okumalarla karşı karşıya bırakabilecek yeni savaşlara sürüklemesini önlemektir.

Maskat, müzakerelerin iki tarafı arasındaki güvensizlik bariyerini ilk kıran ve onları müzakere masasına geri dönmeye sevk eden taraftı. Aynı şekilde arabulucu misyonu ve rolüne dayanarak, İran’ın topraklarında uranyum zenginleştirme konusundaki ihtilafla ilgili tarafların tansiyonu yükselten pozisyonlarından doğan anlaşmazlıkları çözmeye, gerginliği azaltmaya yardımcı olacak öneriler sunmakla ilgilendiği de anlaşılıyor. Bu gerginlik ABD'nin bu faaliyetlerin tamamen durdurulması konusundaki ısrarı ile İran'ın bu konuyu müzakere edilemez kırmızı çizgi olarak görmekte ısrar etmesinden kaynaklanıyor.

Washington ve Tahran arasındaki kırmızı çizgilerden kaynaklanan anlaşmazlığın, İtalya'nın başkenti Roma'da iki taraf arasındaki beşinci tur görüşmeler öncesinde yoğunlaşması nedeniyle müzakerelerin çökme ihtimalinden korkuluyor. Bu korkunun gölgesinde İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan Maskat’ı ziyaret etti ve Sultan Heysem bin Tarık el-Said ile görüştü. Ziyaretin, müzakerelerin iki tarafı arasındaki ihtilafları çözmeye ve devam etmesini sağlamaya yönelik Umman girişiminin kaderini belirlemesi bekleniyor. Zira ABD Başkanı Donald Trump, Pezeşkiyan’ın ziyareti öncesinde beşinci turda olumlu gelişmeler yaşanacağını, önümüzdeki günlerde İran ile bir anlaşmaya varma tarihinin yaklaştığını ve hatta bunun iki haftadan fazla sürmeyebileceğini vurguladı.

Pezeşkiyan'ın Maskat ziyaretinden önce ABD Başkanı ile İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu arasında bir telefon görüşmesi de gerçekleşti. Bu görüşmede Beyaz Saray lideri Tel Aviv'in ABD kurallarına uyması ve müzakereleri baltalayabilecek herhangi bir riske maruz bırakmaması gerektiğini vurguladı. Pezeşkiyan’ın ziyareti Trump yönetiminden yetkililerin ve bakanların, Tel Aviv'e yaptığı ziyaretler ile de eş zamanlı gerçekleşti. Bu ziyaretlerin en önemlisi, İç Güvenlik Bakanı Kristi Noem'in ziyaretiydi. Noem, müzakereler üzerindeki olumsuz etkisi ve bölgenin Washington'un istemediği yeni çatışmalara sürüklenme potansiyeli göz önüne alındığında, Başkan’ın İran nükleer tesislerine karşı herhangi bir tek taraflı İsrail eylemi ile ilgili tutumunu yineledi.

İran Cumhurbaşkanı’nın Maskat’a yaptığı bu ziyaretin en önemli yönü, Umman Dışişleri Bakanı Bedr el-Busaidi'nin, ikisi için de kırmızı çizgi olan uranyum zenginleştirme faaliyetleri konusunda, müzakerelerin iki tarafı arasında baş gösteren anlaşmazlıkları çözmek için önerdiği girişimin ışığında gerçekleşmesidir. Keza bu girişimin, İran ve Umman dışişleri bakanlarının bu ziyaret marjında gerçekleştirecekleri doğrudan görüşmelerin odak noktası olmasıdır. Bu görüşmelerin sonuçları, ABD Başkanı'nın nihai sonuca ulaşmasını veya müzakereleri son aşamalarına getirmesini umduğu altıncı tur müzakerelerin planlanması kararını kolaylaştırmada önemli rol oynayacaktır.

Başkan Trump'ın Tahran ile yakın zamanda bir anlaşmaya varılması olasılığına ilişkin açıklamalarının ortaya koyduğu Amerikan iyimserliği, Washington’un beşinci tur müzakereler sırasında Tahran ile karşılıklı olarak yapılan öneriler konusunda arabulucu Umman’a, kendisinin son girişimi doğrultusunda cevaplar sunduğunu gösteriyor. Yine ABD, İran’ın Amerikan önerilerine yanıtını, her iki tarafın da belirlemiş olduğu kırmızı çizgiler etrafında yaşanan çıkmazın çözümüyle ilgili görüşlerini Umman’a sunmasını beklediğini de arabulucu Maskat’a iletmiş görünüyor.

İran kendisine başarıyı getiren taktiklere sahip ama bu taktikleri stratejik kazanımlara dönüştürmekte başarısız. Taktikler ve strateji arasındaki bu tutarsız denklemin en belirgin göstergeleri, İran rejiminin son yirmi yılda, özellikle müttefiklerinin ve vekillerinin yardımıyla Batı Asya bölgesindeki nüfuzunu ve rolünü genişleterek çok sayıda kart ve kazanım biriktirmesine rağmen, ABD yönetimiyle anlaşma ve uzlaşmaya varmak konusunda kaçırdığı sayısız fırsattır. İran’ın oyalama taktiği ve mutlak kazanç elde etme çabası, vekillerinin aldığı darbeler ve bölgedeki nüfuz alanlarının kaybı sonrasında stratejik başarısızlığa ve ciddi bir kayba dönüştü.

Umman girişimine ilişkin sızan ilk bilgiler veya göstergeler, Maskat'ın Dışişleri Bakanı Busaidi aracılığıyla sunduğu bir uzlaşı vizyonundan bahsediyor; bu vizyon, İran'ın kendi topraklarındaki uranyum zenginleştirme faaliyetlerini altı ay boyunca tamamen askıya alma ilkesi ile birlikte nükleer tesislerinde benzeri görülmemiş denetimlerin ve kontrollerin yapılmasını kabul etmesine, karşılığında da Washington'un İran'a uyguladığı ekonomik yaptırımların nükleer faaliyetlerle ilgili veya bağlantılı olan kısmını kaldırmasına dayanıyor.

Önceki deneyimlere, özellikle İran ile dönemin AB Ortak Dış Politika ve Güvenlik Yüksek Temsilcisi Javier Solana'nın himayesinde üç Avrupa ülkesi arasında Ekim 2004’te varılan anlaşmaya baktığımızda, İran'ın o dönemde kabul ettiği zenginleştirme faaliyetlerinin geçici olarak askıya alınması şartı altı ay yerine iki yıldan fazla sürmüş ve bu ülkeler İran’a verdikleri sözleri yerine getirmemişlerdi. Bu nedenle, Umman tarafından önerilen bu orta yolun İran tarafından kabul edilmesi karşılığında, ABD'nin son tarihin dolmasından sonra İran’ın zenginleştirme faaliyetlerini yeniden başlatma, diğer taraf önerilen anlaşmanın şartlarına uymazsa bu taahhüde uymama hakkını saklı tutan açık, yazılı ve güvenilir şartlar ve taahhütler sunması gerekiyor.

Arabulucu Umman ve arkasındaki Amerikan tarafının, İran Cumhurbaşkanı Pezeşkiyan'ın Amerikan girişimi veya önerileri hakkındaki ülkesinin nihai tutumunu açıklamasını beklemediğine şüphe yok. Pezeşkiyan da bu müzakerelerde kendisi için çizilen kırmızı çizgileri biliyor ve bunların farkında. Dolayısıyla, İran'ın tutumunu açıklaması beklenen taraf, rejimin Dini Lideri tarafından bu konuda görevlendirilen kişi olduğu için Dışişleri Bakanı Abbas Arakçi'den başkası değildir. Dini Lider daha önce uranyum zenginleştirmeyi tamamen durdurma ilkesini reddederken, geçici askıya alma meselesi hakkında bir görüş bildirmediği için İranlı bakan ile Ummanlı mevkidaşı arasındaki devam eden temaslardan çıkacak herhangi bir sonuç, müzakerelerin geleceğini ve İran’ın kararının niteliğini belirleyecektir, Bu, İran'ın kendi topraklarında zenginleştirme hakkını garanti altına alan, Amerikan tarafına çizdiği kırmızı çizgiyle tutarlı bir çözüm sunan, bu konuda karşılaştığı İsrail baskısıyla başa çıkmanın yanı sıra, Başbakan Netanyahu ile gergin ilişki de dahil olmak üzere, bölgedeki birçok önemli sorunu ele almaya kendini adama olanağı tanıyan çözüme kapıyı açık bırakıyor.

Bu makale Şarku’l Avsat tarafından Indpendent Arabia’dan çevrilmiştir.



Irak'ta seçimlerin boykotu iktidar koalisyonunu karıştırdı

Bağdat'ta düzenlenen Koordinasyon Çerçevesi toplantısından (X)
Bağdat'ta düzenlenen Koordinasyon Çerçevesi toplantısından (X)
TT

Irak'ta seçimlerin boykotu iktidar koalisyonunu karıştırdı

Bağdat'ta düzenlenen Koordinasyon Çerçevesi toplantısından (X)
Bağdat'ta düzenlenen Koordinasyon Çerçevesi toplantısından (X)

Eski Başbakan Haydar el-İbadi Irak'ta ‘seçim sisteminin reforme edilmesi’ çağrısında bulunurken, Koordinasyon Çerçevesi’nin Mukteda es-Sadr'ın Kasım 2025'te yapılması planlanan seçimleri boykot etme kararına karşı tavır alması bekleniyor.

El-İbadi liderliğindeki Zafer Koalisyonu, seçim sisteminin ‘yolsuzluk’ suçu işleyen kişilerin seçime katılmasını engellemesi gerektiğini bildirdi. Koalisyon tarafından bugün yapılan basın açıklamasında, “Ülkenin karşı karşıya olduğu zorluklar, özellikle de bu tarihi anda, sistemin siyasi tabanını genişletmeyi, herkesi dahil etmeyi ve seçim sürecini yolsuzluğa bulaşmış kişilerden ve manipülatörlerden korumayı gerektiriyor” denildi.

Koalisyon, ‘herhangi bir devletin çöküşünün üstesinden gelmenin, halkın çıkarlarını ve devletin varlığını koruyarak iç siyasi ve sosyal birlikle başarılabileceğini’ vurguladı. Açıklamada, “Ulusal bir reform vizyonu temelinde aday olmamak, çıkarlar nedeniyle başkalarının seçimlere katılmasına izin vermemekten temelde farklıdır” ifadesi yer aldı.

Koordinasyon Çerçevesi’nin ana bileşenlerinden biri olan el-İbadi'nin koalisyonu, Sadr'ın benzer bir açıklama yapmasından bir gün sonra seçimleri boykot ettiğini duyurdu.

 Eski Irak Başbakanı Haydar el-İbadi (X)Eski Irak Başbakanı Haydar el-İbadi (X)

Koordinasyon Çerçevesi'nin pozisyonu

Koordinasyon Çerçevesi, Sadr ve el-İbadi'nin kararları ve bunların bir sonraki parlamentoda Şii temsiliyeti üzerindeki etkileri konusunda hemen bir görüş bildirmedi. Bilgi sahibi kaynaklar, “Sadr ve el-İbadi'nin kararlarını ele alma konusunda Şii meclisi içinde anlaşmazlıklar var” dedi.

Şarku’l Avsat'a konuşan kaynaklar şu ifadeleri kullandı: “Bedir Örgütü lideri Hadi el-Amiri ve Hikmet Hareketi lideri Ammar el-Hekim'in başını çektiği bazı Şii liderlerin durumu kontrol altına alma çabaları var. Yaşananlara uyum sağlamak için uzlaşmacı bir çözüm arayışının yanı sıra Sadr'a seçimlere katılması ve boykotu tersine çevirmesi için davette bulunma ve Bağımsız Yüksek Seçim Komisyonu'nu birkaç günlüğüne adaylık kapısını yeniden açmaya davet etme olasılığı da var… Koordinasyon Çerçevesi içinde farklı görüşler var, ancak Kanun Devleti Koalisyonu lideri Nuri el-Maliki'nin tutumunun Sadr'ı boykotu kırmaya ve seçimlere katılacağını açıklamaya davet etme eğiliminde olduğu dikkat çekiyor.”

Sadr, Kasım ayında yapılması planlanan parlamento seçimlerini boykot etme kararından dönmek için zorlu koşullar öne sürdü.

Sadr X platformundaki hesabı üzerinden yaptığı paylaşımda, “Yolsuzluk var olduğu sürece hiçbir seçime katılmayacağım. Doğruluk ancak kontrolsüz silahların teslim edilmesi, milislerin dağıtılması ve ordunun güçlendirilmesiyle tesis edilecektir” ifadelerini kullandı.

Yerel platformlarda, Sadr Hareketi liderleri ile aralarında Başbakan Muhammed Şiya es-Sudani'nin de bulunduğu Şii liderler arasında seçimlere katılma amacıyla temaslar kurulduğuna dair sızıntılar dolaşıyor.

Şarku’l Avsat'a konuşan siyasi bir kaynak, ‘Sadr Hareketi ile geri dönme olasılıkları konusunda şu ana kadar görüşmelerin durmadığını’ söyledi.

Sadr Hareketi lideri Mukteda es-Sadr (Sadr Hareketi medyası)Sadr Hareketi lideri Mukteda es-Sadr (Sadr Hareketi medyası)

Seçimlerin meşruiyeti

Son dönemde izlenen çeşitli göstergelere göre seçimlerin meşruiyetine ilişkin endişeler bulunuyor. Boykotun kırılgan bir bölgesel ve uluslararası ortamda diğer kesimler tarafından da tekrarlanması, özellikle silah taşıyan ya da geçmişte silah taşımış olanlar başta olmak üzere pek çok Şii gücün, İran'ın hedef alınmasının ardından ABD ve İsrail tarafından hedef alınabilecekleri korkusunu taşımaya devam ettikleri bir dönemde, siyasi sistemin meşruiyetini etkileyebilir.

Aynı bağlamda araştırmacı Seyf es-Saadi Şarku’l Avsat'a verdiği demeçte şu ifadeleri kullandı: “Irak'taki siyasi sınıf, boykot eden çoğunluğun seçimlere katılma güvenini yeniden tesis edecek olgun bir seçim sistemi sunamadı. Bunun nedeni, seçim yasasının her seçim döneminde, oy veren halkın gerekçeleri dikkate alınmaksızın, büyük geleneksel partilerin ölçülerine uyacak şekilde değiştirilmesidir… Sadr Hareketi lideri Mukteda es-Sadr ve iki eski başbakan Haydar el-İbadi ve Mustafa el-Kazımi'nin boykotu, seçimlere giden sürecin ciddiyetinin bir göstergesidir.”

Ancak es-Saadi, ‘seçim bölgesi sistemi, Sainte Lague sistemi ve benimsenen yüzde ile her seçimde sorunlara neden olan sonuç hızlandırma cihazlarına ilişkin doğru istatistiklere dayanan olgun bir yasanın çıkarılması yoluyla Irak'taki seçim sisteminde reform yapılabileceğini’ düşünüyor.