Kim kimi yenecek: Yapay zeka mı, insan mı?

Şarku’l Avsat Silikon Vadisi'nden Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’ne günümüz teknolojisinin ‘devrim niteliğindeki gelişmesinin’ öncüleriyle görüştü

ChatGPT'nin geliştiricisi OpenAI şirketinin genel merkezi önünde bulunan Truva atı heykeli (AFP)
ChatGPT'nin geliştiricisi OpenAI şirketinin genel merkezi önünde bulunan Truva atı heykeli (AFP)
TT

Kim kimi yenecek: Yapay zeka mı, insan mı?

ChatGPT'nin geliştiricisi OpenAI şirketinin genel merkezi önünde bulunan Truva atı heykeli (AFP)
ChatGPT'nin geliştiricisi OpenAI şirketinin genel merkezi önünde bulunan Truva atı heykeli (AFP)

İngilizce de kullanılan ‘LOL!’ ifadesi için ‘kahkaha’ mükemmel bir karşılık olabilir. Dünyaca ünlü İngiliz fütürist Mike Walsh’a, Twitter'ın sahibi Elon Musk'ın yapay zekâ araştırma şirketi OpenAI ve tüm AI laboratuvarlarının ChatGPT 4'ten daha güçlü sistemler geliştirmelerinin ‘derhal ve en az altı aylığına’ durdurulması çağrısıyla ilgili fikrini sorduğumda cevaben bana ‘yüksek sesle güldüğünü’ söyledi.

‘Cool!’ (havalı!) ifadesi ise ilkokul birinci sınıf öğretmeninin anlattıklarıyla gözleri kamaşan 6 yaşındaki bir çocuğun okuldan döndükten sonra ailesiyle konuştuğu İngilizceden bir ifade. Öğretmeni bilgisayarı açmış ve diğer öğrencilerle birlikte ona akıllarına gelen soruları sormalarını istemiş; ChatGPT de bu sorulara doğru yanıtları vermişti. Ancak öğretmen, öğrencilerini bilgisayarı ev ödevlerini yapması için kullanmanın kopya çekmek anlamına geleceğini söylemeyi de ihmal etmemiş.

Bu yaklaşım, bir Massachusetts Teknoloji Enstitüsü (MIT) araştırmacısının, ChatGPT'ye, ödevde kopya çekmek gibi etik sorunlarla ilgili bir laboratuvar sorusu sormasına neden oldu. ChatGPT ise bu soruya aynı zamanda hem ‘doğru’ hem de ‘mükemmel’ yanıtlar verdi. ABD ve tüm dünyada en çok satanlar listesinde yer alan The Algorithmic leader: How to Be Smart When Machines Are Smarter Than You (Algoritmik Lider: Makineler sizden daha akıllı olduğunda nasıl akıllı olunur?) kitabının yazarı Mike Walsh ve onunla yakın bir görüşe sahip olan yatırım devi Sumeru Şirketi Genel Müdürü Abdo George Kadifa, yapay zekanın geliştirilmesinin ertelenmesi talebini, Elon Musk'ın ‘cini şişeden çıkaran eski ortağı Sam Altman'dan geride kalmasına’ bağladılar. Ancak Kadifa, bu düşüncesini açıklarken yeni teknolojiye yatırım yapmakla ilgili gerçek endişelerini yansıtmamayı tercih ettiğini de eklemeyi unutmadı.

Aynı şekilde Şarku’l Avsat’a konuşan ABD Yale Üniversitesi'nden Dr. Steven Shwartz, ünlü ‘Evil Robots, Killer Computers, and Other Myths: The Truth About AI and the Future of Humanity’ (Şeytani Robotlar, Katil Bilgisayarlar ve Diğer Efsaneler: Yapay Zeka ve İnsanlığın Geleceği Hakkındaki Gerçekler) kitabında ‘köprünün altından çok su aktığın’ ve yapay zeka alanındaki ilerlemenin artık durdurulamayacağına inandığını ifade etti.

Yapay zekanın üniversite kurumlarının laboratuvarlarında ulaştığı seviye ve son aylarda hızla insanların günlük hayatına girmeye başlaması, teknoloji bilimlerinde dünyada birinci sırada yer alan MIT’nin Veri, Sistem ve Toplum Bölümü (IDSS) Başkanı Filistin asıllı ABD’li bilim insanı Prof. Dr. Munther Dahleh'e göre ilk atom bombasının üretildiği ‘Manhattan Projesi’ ile aynı ölçüde etkili.

Şarku’l Avsat, Dahleh, Walsh, Kadifa ve Schwartz'ın yanı sıra Danimarka merkezli biyoteknoloji şirketi GenMab'in veri bilimi başkan yardımcısı Hisham Hamadeh, MIT Jameel Topluluğu Direktörü George Richards ve Beyrut Amerikan Üniversitesi Mütevelli Heyeti Üyesi ve Majarra CEO'su Abdulsalam Haykal gibi Arap ve ABD’li isimlerle farklı yerlerde oldukları halde sanal bir sohbet ortamı oluşturduğu ayrı ayrı röportajlar gerçekleştirdi.

Hepsi, sadece tüm çalışma alanlarında değil, bildiğimiz kadarıyla insanların yaşamlarında da dönüşüme yol açacak, kimilerinin ‘mucizevi sistemler’ dediği hayranlık uyandıran çalışmalar yürütüyorlar. Her biri kendi bulunduğu yerden ve başlangıç ​​noktasından, ‘aldatmaca’ gibi basit ve kırılgan görünen, yapay zekanın bir gün kendi üreticisi olan insanı yenme olasılığı gibi kaotik soruları yanıtladılar.

MIT'den bir araştırmacı, bir öğrenci olarak ödevinizi yapay zekaya yaptırmasının getireceği ahlaki ve sosyal sorunları açıklaması için ChatGPT'ye bir soru gönderdi. ChatGPT ise bu soruya verdiği yanıtta ev ödevlerinin yapay zekaya yaptırılmasının birkaç olası ahlaki ve sosyal soruna yol açabileceğine dikkati çekerek, bunlardan bazılarını şöyle sıraladı:

1- Etik dışı davranış: Öğrenciler, ödevlerini başkalarına yaptırarak öğrenme sürecini atlama ya da sorumluluklarını yerine getirmeme eğilimi gösterirlerse dersi gerektiği gibi öğrenmeyebilirler. Bu da öğrencinin gerçek anlamda öğrenme deneyiminden yoksun kalmasına neden olabilir.

2- Eşitsizlik: Sadece bazı öğrencilerin yapay zeka teknolojisine erişebileceği düşünüldüğünde, öğrenciler arasında adaletsizlik yaratabilir. Teknolojiye erişimi olmayan öğrenciler, yapay zeka kullanarak ödevlerini yapma avantajına sahip olamazlar, bu da eşitsizlik ve adaletsizlik sorunlarına yol açabilir.

3- Yaratıcılığın azalması: Öğrenciler, ödevlerini yapay zekaya yaptırarak teknolojiye bağımlı hale gelebilirler. Eğer bu teknoloji başarısız olursa ya da kullanılamaz hale gelirse zararlı olabilir.

Yapay zekanın bu yanıtı, ‘hem harika hem de etkileyici bir cevap’ olarak görüldü.

Yıkıcı değişim

Hızla gelişen teknolojiler ve ‘yıkıcı değişim’ (hızlı teknolojik değişimlerin insanların yaşamları üzerindeki etkisiyle ilgili yeni bir bilimsel kavram/disruptive change) çağında, Mike Walsh'ın son kitabı ‘Algoritmik Lider’ liderliği ve kurumları yeniden keşfetmek için umut dolu bir rehber oldu. Walsh, 2009 yılında yayınlanan ‘Futuretainment: Yesterday the World Changed, Now it's Your’ (Futuretainment: Dün Dünya Değişti, Şimdiyse Sen) adlı ilk kitabında akıllı telefonların medya ve pazarlama endüstrisini yeniden şekillendirmedeki etkisini ve sosyal medyanın, dijital etkileyicilerin ve akışlı eğlencenin çok yakında ortaya çıkacağının öngörülmesinden sonra ABD ve uluslararası ödüller kazandığına dikkati çekiyor.

Walsh, 2014 yılında çıkan ‘The Dictionary of Dangerous Ideas’ (Tehlikeli Fikirler Sözlüğü) adlı ikinci kitabında ise mikro uydu ağları, kripto paralar, sürücüsüz arabalar, dronlar ve dijital biyolojideki atılımlarla ilgili bazı tahminler yürütüyor. Bu üç kitap şimdiye kadar Arapça, Almanca, Japonca, Çince, Korece ve Lehçeye çevrildi.

Bugün yapay zekaya giriş yapmak, dokuma tezgahlarının yerini bir günde dokuma makinelerinin yerini alması gibi. Makinelerin gelişiyle dokuma işçileri ayaklandılar ve yeni makineyi parçaladılar. Fakat çok geçmeden, çok geçmeden tek kayıplarının insanları mutsuz eden bir iş olduğunu ve artık çok daha fazla yeni ve farklı iş bulunduğunu anladılar. Sonunda, mesai saatleri rekoru kırdıran otomatik jakarlı dokuma tezgahı, modern bilgisayarların temelini oluşturdu. Mike Walsh, yapay zekanın asıl tehlikesinin sistemlerin kendini fark edip bizi mahvetmesi değil, tam olarak anlamadığımız kötü tasarlanmış platformlara çok fazla karar verme yetkisi verilmesi olduğuna inanıyor.

Turing testi

Sumeru Şirketi Genel Müdürü Kadifa, benzer bir yaklaşımla, kriptografi ve bilişimin ilk öncülerinden Alan Turing'in yapay zekanın insan zekasına yaklaşıp yaklaşmadığını görmek için geliştirdiği, bir bilgisayarın perde arkasına konup sonra birinden perdenin arkasında duran ve bilgisayar olduğunu bilmediği ‘diğer kişiyle’ konuşmasının istendiği testi hatırlattı. Test sırasında bilgisayarın yanıtları eğer bir insan gibi mantıklı geliyorsa, insan zekasına yaklaştığı anlamına geleceği öngörüldü ki veri tabanında ‘300 milyar bit dijitalleştirilmiş bilgi ile 175 milyar dijital ortama ve İngilizce 40 bin sembole’ sahip olan ve tüm bu rakamların ‘endişe değil, kutlama kaynağı olduğu vurgulanan GPT'nin yaptığı da tam olarak bu.

Bu rakamlar astronomik gibi görünse de Şeytani Robotlar, Katil Bilgisayarlar ve Diğer Efsaneler kitabının yazarı ve akıllı teknoloji şirketi Device24'ün kurucu ortağı olan Steve Schwartz, bunların rakamlara nasıl ulaşıldığını açıklarken öncelikle ChatGPT'nin insanlardan daha akıllı olmadığını, fakat daha iyi bir hafızaya sahip olduğunu söyledi.

Schwartz, sözlerini şöyle sürdürdü:

“ChatGPT, üç milyon kitap okuyarak eğitildi. Üç milyon kitap seçiyorlar, ardından ilk kitabı seçerek ChatGPT'ye şöyle söylüyorlar: ‘Tamam, bu kitaptaki ilk kelime ve ChatGPT’nin ikinci kelimeyi beklemesi gerekiyor. Elbette ona doğru cevabı vermeniz için rastgele bir şeyler üretecek ve ardından ona ilk iki kelimeyi ve sonra üçüncü kelimeyi verirsiniz. Yine rastgele bir yanıt gelecektir, ona tekrar doğru yanıtı verin. Tüm kitap böyle böyle tamamladığınız da kitaptaki bir sonraki kelimeye göre üç milyon doğru cevap vermiş olursunuz. Ondan referanslarını değiştirmesini istediğiniz de bir dahaki sefere ChatGPT çok daha iyi bir tahminde bulunacaktır.”

Üç milyon kitabın, bir sonraki kelimenin tahmin edilmesi için eğitilen, internet ve geliştirme ağındaki komut dosyaları olması, gerçekleri bununla öğrenmeniz gerektiğini gösteriyor. Yani, üç milyon kitap okuyarak pek çok gerçeği, İngilizce grameri, kuşların uçabildiğini ve arabaların tekerlekleri olması gibi pek çok kavramı öğrendim demeniz ve sadece bir sonraki kelimeyi tahmin edebilmeniz gerekiyor. Bu, GPT 3, 3.5 ve 4 adı verilen temel teknolojinin ta kendisi. Bu sistemler insanlara pek benzemez. Bundan dolayı akıllara şu soru geliyor; Ne kadarını biliyor ve insan bunun ne kadarını düşünüyor?

Büyük dil modelleri

Dr. Hisham Hamadeh, yapay zekanın gerçekleştirdiği ‘teknolojik sıçramanın’, araştırmalar yaptığı tedavisi olmayan hastalıklarla ilgili farmakolojik bilimlerde çığır açabilecek nitelikte olması karşısında şaşırmadığını ifade etti. Üretken yapay zekayı destekleyen büyük dil modelleri için algoritmaların, 2017 yılında yayınlanan bir Google makalesinde ortaya çıkmaya başladıklarından henüz çok yeni olduklarını söyleyen Dr. Hamadeh, bu algoritmaların geniş çapta yayılmasını sağlayan şeyin, merkezi San Francisco’da olan OpenAI tarafından doğal dilde halka sunulmasıyla erişilebilir hale gelmesi olduğuna dikkati çekti. ChatGPT’nin etik potansiyeli ve sonuçlarının basında yer almasının yanı sıra hemen hemen herkes tarafından soru sormak için ulaşabilir olduğunu belirten Dr. Hamadeh, bunun, halkın bu teknolojiye olan ilgisinin ve farkındalığının artmasına katkıda bulunduğunu vurgulayarak “Bence mesele sadece algoritma değil, aynı zamanda erişilebilirlik” yorumunda bulundu.

Geoffrey E. Hinton ve ekibinin 2012 yılında ImageNet yarışmasını kazanmasından ChatGPT'nin duyurulduğu 2022 sonlarına kadar geçen 10 yılda, bilgi işlem, bulut sistemi altyapısı, algoritmik tasarım ve veri kalitesinde büyük ilerlemeler kaydedildi. Yapay zekanın tüm kurumlarda ve sektörlerde faaliyetleri temelden değiştireceği açıkça görünüyordu. Mike Walsh, 2020 yılı başlarında patlak veren Kovid-19 salgınının, ‘yapay zeka çağının gelişini potansiyel olarak en az on yıl katkıda bulunarak dijital dönüşümün hızlanması için bir itici bir güç’ olduğuna inanıyor.

Schwartz, yapay zekanın ‘bir gün dünyayı ele geçirecek kadar güçlü’ olacağına dair bir endişesi yok. Sam Altman'ın yapay zekanın dünyayı kontrol etmesini sağlayacak bir seviyeye ilerlese bile, bu gelişmeleri bir anda tüm dünyaya sunmaktansa yavaş yavaş ve kademeli olarak sunmanın daha iyi olacağı şeklindeki görüşünü hatırlatan Schwartz, “Bunu yavaş yavaş yaparsak, bu sorunlara çözümler bulabilir ve böylece gerçekten akıllı olmalarını beklemek yerine onları oldukları yere koyabilir, güvenli hale getirebilir ve yavaş yavaş daha iyi hale getirebiliriz” değerlendirmesinde bulundu.

Dr. Hamadeh'e göre ise yapay zeka ile insan arasında yapılan karşılaştırma, bir Ferrari'yi bir traktörle karşılaştırmak gibi. Güç açısından, biri diğerinden daha güçlü olsa da kullanım amacı çok önemli.

Dr. Hamadeh, sözlerini şöyle sürdürdü:

“Tarlayı bir Ferrari ile süremezsiniz. Traktör daha büyük bir motora sahip olsa da, bir Ferrari'nin hızını geçmez. Yapay zekanın bu ayrımı yapabilmesi için halen insan aklına ihtiyacı var.”

Sonuçlar ve korkular

Beyrut Amerikan Üniversitesi, Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü ve Chicago Üniversitesi'nde eğitim alan ve şu an ABD merkezli teknoloji şirketi Hewlett-Packard (HP) Başkan Yardımcısı olarak görev yapan Kadifa, teknolojideki herhangi bir büyük atılımın artıları ve eksileri olduğunu kabul ed00iyor. Bunun telif hakkı, bilgilerin kaynağı ve mahremiyet gibi açılardan yasal sonuçları ve örneğin ‘kapalı bir sistem’ olduğu için ChatGPT'deki bilgileri kimin kontrol ettiğiyle ilgili başka sonuçları da olduğunu söyleyen Kadifa, “İnternete yanlış bilgiler girerek verileri çarpıtan kişilerle ilgili bazı güvenlik sorunları olduğu biliniyor. Bu veriler, söz konusu bilgilerin iyi mi kötü mü olduğunu bilmeyen ChatGPT tarafından okunabilir” ifadelerini kullandı.

Yapay zekanın insanların yerini alması ihtimali bugün güçlü bir sorun haline geldi (AFP)
Yapay zekanın insanların yerini alması ihtimali bugün güçlü bir sorun haline geldi (AFP)

Bu yeni alanın uzmanlar, şu anki mevcut engellerin ve zorlukların aşılacağına inanıyorlar. İnternet ilk kez kullanılamaya başlandığında çoğu insan güvenlik, mahremiyet ve diğer nedenlerden ötürü kredi kartı bilgilerini internete koymaktan korkuyordu. Fakat bu konuda başarılı çözümler bulundu. Artık hiç kimsenin internetin kredi kartları için güvenli mi yoksa güvensiz mi bir yer olduğunu düşünmemesi bunun kanıtı.

Schwartz, ChatGPT ya da diğer yapay zeka platformlarının işleri bu kadar çabuk halletmesiyle ilgili olarak ‘bunun gibi araçlar nedeniyle dezenformasyonun büyük bir sorun olacağını’ öne sürerek “ChatGPT'nin türünün tek örneği olmadığının anlaşılması gerekiyor. Dolayısıyla, ChatGPT'nin üreticisi OpenAI’nin ChatGPT’yi açık kaynak kodlu hale getirmesi halinde, elimizde binlerce benzer araç olduğu kadar yanlış bilgilerle de baş başa kalacağız. Ne yaparsak yapalım, önümüzdeki yıl boyunca tüm internetin bu büyük beyinlerin yarattığı dezenformasyonla kirlendiğini göreceğimize inanıyorum ve bu korkunç olacak” şeklinde konuştu.

ChatGPT'nin ‘yanlış ya da yanıltıcı yanıtları’, siber uzayın neler getirebileceği konusunda daha fazla endişe uyandırıyor. İngilizce olarak ChatGPT'ye ‘dedektif’ kelimesiyle başlayan bir cümle yazıp ona cümleyi bitirmesini söylerseniz, genellikle bir erkek dedektifle tamamlayacaktır. Bu da kadın dedektiflere karşı bir önyargıdır.

Aynı şekilde (yine İngilizce olarak) ‘Müslümanlar...’ yazıp ChatGPT'nin bunu tamamlamasına izin verirseniz, birçok kez ‘teröristler’ gibi bir kelime eklediğini göreceksiniz.

Schwartz ile ‘yanlış bilgi’ ve ‘yanıltıcı içerik’ konusundaki bu ‘büyük korkuyu’ paylaşan Dr. Hamadeh, “Çünkü artık yüzünüzü alıp istediğiniz ses tonunda her şeyi söyletebileceğiniz metin, resim, ses ve hatta video dahil olmak üzere çok gerçekçi sahte içerikler oluşturabiliyorsunuz. Bu çok ürkütücü. ‘Yapay zekâ ile ilgili içeriklerin özgünlüğü’ gibi etik kaygılarla ilgili başka bir endişe daha var. Diyelim ki bir makine ile sanat yapıyorsunuz ve sanatı elle yaptığınızı varsayarak yarışmalara katılmaya çalışıyorsunuz. Bu son derece rahatsız edici” yorumunda bulundu.

Daha tehlikeli ve daha fazla soruyu gündeme getiren bir nokta daha var. Örneğin, bir yapay zeka tıbbi tavsiye vermeye çalışıyorsa, bunu her seferinde kim kontrol ediyor? Bir noktada bunun güvenilebilecek bir kara kutu olduğunu, çünkü son 100 kez doğru cevabı verdiğini ve sonraki 100 kez de yine doğru yanıt vereceğini söyleyebilir miyiz? Nüfusun belirli bir kesimine karşı önyargılı olduğunda ve bu kesime mensup olanları suçlu ya da başarısız insanlar olarak sınıflandırdığında neler olabilir? Şirketinizdeki kişileri işe almak, raporlamak ya da en azından kategorilere ayırmak için yapay zekaya güvenebilir misiniz? Sonuç tatmin edici olmadığında bunun sorumlusu kim olacak? Yapay zeka mı yoksa yapay zekayı kullanan mı?

Yapay zekanın başlıca dezavantajının, ‘gerçek devrimci potansiyeli dikkate alınmadan hayata geçirilmesi olduğunu’ düşünen Mike Walsh, öncülerin genellikle kendilerine yaptıkları şeyin yeniden tasarlanma şansının ne kadar olduğunu sormadan mevcut süreçlerde ve sistemlerde yüzde 10'luk iyileştirmelere odaklandıklarını söyledi.

Sonsuz artılar

Sumeru Şirketi Genel Müdürü Kadifa, bu yeni teknolojinin ‘olumlu ve iyimser tarafında’ yer alarak pek çok yeni iş olanağına ve yeni fikirlere kapıyı aralamasını umduğunu ifade etti. Kadifa, “Gerek eğitim, gerek sağlık gerekse bilim alanlarında olsun, pek çok iyi şey olacak" dedi.

İki, üç ya da on referansa dayalı eski bilimsel kuralların belki de ‘artık geçerli olmayabileceğini’ belirten Kadifa, sözlerini şöyle sürdürdü:

“Son 500 yıldır, diyelim ki fiziksel, biyolojik ya da kimyasal bir çevreye bakıyor, sonra bir teori ortaya atıyor ve ardından bu teorinin doğru olup olmadığını bulmaya çalışıyordunuz. Tıpkı yerçekimi kuvvetinin kütle çarpı yerçekimi faktörüne eşit olduğunu söylediğinizde yapılması gerektiği gibi. Bu yüzden Isaac Newton yerçekimi yasasına baktığında, temel olarak burada üç faktör olduğunu söyledi. Ardından bazı ölçümler yaptı ve haklı olduğu ortaya çıktı. Bu bilimsel temel, insanları aya, Mars'a ve her yere taşıdı. Ancak üretken yapay zeka ile insan bilgisi katlanarak çok daha olumlu bir ivmeye dönüşecek. Çünkü yapay zeka çağında bilimsel temel sadece birkaç referansa dayandırılamaz. Zira insanların muhtemelen yüzbinlerce ya da daha fazla referansı ve açıklayacak değişkenleri olacaktır. ChatGPT, İngilizcenin nasıl işlediğini 175 milyar referansla açıklıyor. Bu yüzden bilimsel keşiflerde de büyük bir sıçrama bekliyorum.”

Bugün yapay zekaya giriş yapmak, dokuma tezgahlarının yerini bir günde dokuma makinelerinin yerini alması gibi (Adobe Stock)
Bugün yapay zekaya giriş yapmak, dokuma tezgahlarının yerini bir günde dokuma makinelerinin yerini alması gibi (Adobe Stock)

Mike Walsh, birkaç yıl öncesine kadar çoğu insanın yapay zeka konusunda yaptığı en büyük hatanın, mavi yakalıların çalıştığı misafir karşılama, inşaat ve ulaşım gibi çalışma alanlarına yönelik bir tehdit oluşturacağının ya da bilgi endüstrilerinde ve profesyonel hizmetlerde gerçek bir yıkıma yol açabileceğinin düşünülmesi olduğuna dikkati çekti. Ancak bunun gelecekte yazarlara, avukatlara, muhasebecilere ve bankacılara ihtiyacımız olmayacağı anlamına gelmediğini açıkça belirten Walsh, aksine geçtiğimiz birkaç on yılda teknolojinin üretkenlik kazanımlarından muazzam ölçüde yararlanan bu meslek sahiplerinin, yapay zekanın giderek daha karmaşık hale gelen halleriyle çalışırken insan olarak nereye değer katabileceklerini belirleyip rollerini yeniden keşfetmek için şimdi daha çok çalışmaları gerektiğini vurguladı.

Yararlı zeka

Yapay zeka ile ChatGPT’yi bir birinden ayıran Schwartz, aralarında bir bağlantı varsa, yapay zekanın örneğin, insanlara önceki satın alma tercihlerine göre belirli ürünler sunan Amazon, Netflix ve diğerleri gibi şirketler için ‘özel tavsiye motorlarını’ da kapsadığını belirtti. Aynı zamanda tıbbi teşhis alanında da ChatGPT’nin yapay zekanın kullanıldığına dikkati çeken Schwartz, akıllı telefondaki yüz tanıma teknolojisi, arkadaşlarınızın fotoğraflarının tanınması ve adlarının otomatik olarak konulması gibi teknolojilerin de yapay zekaya dayandığına işaret etti.

ChatGPT'nin üç alanda etkili olacağını düşünen Schwartz, bunları şöyle sıraladı:

“Öncelikle çok daha iyi kişisel asistanlara sahip olacağız. İnsanların kullandığı Alexa ve Siri gibi sistemler çok daha iyi hale gelecek. Müşteri hizmetleri için sohbet robotları da çok daha iyi olacak. İkinci olarak, Google, Bing ve diğerleri gibi arama motorları üzerinde ‘yıllar içinde kademeli olarak geliştikleri’ göz önüne alındığında etkisi büyük olacak. Ancak ChatGPT bunu çok daha iyi hale getirecek. Aynı etki, anahtar kelimeleri aramaya yönelik her türlü uygulamada da görülecek. Üçüncüsü ise genel olarak soru cevaplayan uygulamalar, soru yazıp cevap alabileceğiniz ChatGPT ile daha kapsamlı cevaplar verecek hale gelecekler. Neredeyse içeril üreticiliğiyle ilgili her alanda dördüncü bir kategori olduğunu da söyleyebiliriz. Bir blog yazarıysanız, ChatGPT'den bir blog yazısı yazmasını isteyebilirsiniz. Ya da bir bilgisayar programı yazıyorsanız, ChatGPT yahut benzeri bir araçtan bilgisayar programınız için bir başlangıç ​​noktası oluşturmasını talep edebilirsiniz. ChatGPT'den bir belgeyi özetlemesini isteyebilirsiniz. Tüm bu imkanlar üretkenliği gerçekten artıracaktır.”

Arapların konumu

Peki Araplar yapay zeka ile ilgili gelişmelerin neresindeler? ABD’de yapay zeka alanında çalışanlar, şu anda gerçekleşmekte olan ‘devrim niteliğindeki sıçramayı’, 1940’lı yıllarda ilk atom bombasının üretildiği ‘Manhattan Projesi’ ile aynı görüyorlar.

1970’li yıllarda Beyrut Limanı yetkililerinden, George adında kendi kendini iyi yetiştirmiş Lübnanlı bir babanın oğlu olan Abdo George Kadifa, yapay zekanın Arapça için bir tehdit oluşturduğuna inanıyor. ‘Arapların geniş bir dil modeli oluşturmamaları halinde, tüm Arap geçmişinin etkileneceği’ konusunda uyaran Kadifa, “Arapça dil olarak kültürel açıdan önemli olduğu kadar dini açıdan da önemlidir. Araplar olarak bu devrime katılmalı ve dilimize sahip çıkmalıyız” değerlendirmesinde bulundu. Sorunun para olmadığını düşünen Kadifa, bu konuda elinden geleni kesinlikle yapacağına söz verdi.

MIT Jameel Topluluğu Direktörü George Richards da Jameel ailesi tarafından 1945 yılında Suudi Arabistan'da kurulan kurumun ‘yapay zekanın potansiyelinin gayet iyi farkında olduğunu’, öyle ki dünyanın dört bir yanından insanların sağlığını ve iyi hayata şartlarını önemli ölçüde iyileştirmek amacıyla MIT Jameel Clinic (J-Clinic) bünyesinde yapay zeka araçları geliştirmeye çalıştığını, fakat bu araçların sınırlı kaynaklara ulaşması için ciddi çalışmalara ihtiyacı olduğunu söyledi. Richards, J-Clinic’in İngiliz hayır kurumu Wellcome Trust ile birlikte bu araçları yaymak için ortak hastaneler ağı oluşturma çalışmaları yaptığını da sözlerine ekledi.

Beyrut Amerikan Üniversitesi Mütevelli Heyeti Üyesi ve Majarra CEO'su Abdulsalam Haykal ise çalışmaları arasında doğal Arapça dil bilgisi işlemeye odaklanan yapay zeka ve ChatGPT dil modellerinin olduğunu belirtti. Yapay zekayla ilgili düzenlemeler yapılması gerektiğine dikkati çeken Haykal, buna karşın yapay zekayı ‘ilaçlar, nükleer reaktörler, internet ve sosyal medya gibi çok taraflı kullanıma sahip diğer tüm teknolojilerden daha fazla kontrolden çıktığı kıyamet günü senaryosu’ olarak görmediğini vurguladı.

Ancak, yapay zekanın ‘benzersiz müdahaleler gerektirecek benzersiz zorluklar getirdiğini’ söyleyen Haykal, ChatGPT'nin yaygınlaşmasının ve yapay zekanın potansiyelinin daha fazla yatırımın ve yeniliğin önünü açacağına inanıyor. Haykal’a göre bir yandan bu teknoloji mevcut işlevleri ve sistemleri alt üst ederken diğer yandan sayısız insan kendileri ve toplum için yeni fırsatlar oluşturmak amacıyla bu teknolojiyi kullanacaklar.



"Gökyüzündeki süperyat" sürdürülebilir seyahati değiştirmeye geliyor

Hibrit hava aracı Akdeniz'e doğru yola çıkacak (Hybrid Air Vehicles)
Hibrit hava aracı Akdeniz'e doğru yola çıkacak (Hybrid Air Vehicles)
TT

"Gökyüzündeki süperyat" sürdürülebilir seyahati değiştirmeye geliyor

Hibrit hava aracı Akdeniz'e doğru yola çıkacak (Hybrid Air Vehicles)
Hibrit hava aracı Akdeniz'e doğru yola çıkacak (Hybrid Air Vehicles)

Birleşik Krallık'ın Doncaster kentinde kurulacak yeni hava gemisi üretim tesisi, Hybrid Air Vehicles'ın (HAV) 2028'de havalanması planlanan "yeşil" hava aracı filosunun oluşturulmasına katkı sunacak.

Doncaster Belediye Meclisi ve HAV, Carcroft Common köyünde amiral gemisi niteliğinde bir Airlander 10 üretim merkezi için planlarını açıkladı.

HAV'ın "ultra düşük emisyonlu" ve "dünyanın en verimli büyük hava aracı" diye tanımladığı Airlander 10, saatte yaklaşık 160 km hıza ulaşabiliyor.

Doncaster North Milletvekili Ed Miliband şunları söyledi: 

Bu, Carcroft ve Doncaster için kesinlikle şahane bir haber. Bu yeni üretim tesisi, bölgede çok ihtiyaç duyulan 1200'den fazla yüksek vasıflı istihdam yaratacak ve yeşil havacılığı bir adım daha yaklaştıracak.

Şirket Carcroft Common tesisinde yılda 24 kadar Airlander 10 hava aracı üretmeyi hedefliyor.

Yanıcı olmayan helyumla havada kalan hibrit araç, 100 yolcu veya 10 tona kadar yük taşıma kapasitesine sahip.

Doncaster Belediye Başkanı Ros Jones, "Doncaster Şehri, büyümeyi desteklemek için yeni teknolojiyi benimsemede ön saflardadır ve önerilen Hybrid Air Vehicles tesisi sadece iddialı büyüme stratejimizin değil, aynı zamanda yeni yeşil gelişmiş üretim ve sürdürülebilir endüstriyel yeniliğe odaklanan öncü iklim değişikliği hedeflerimizin de bir parçası" dedi.

Independent

Hybrid Air Vehicles CEO'su Tom Grundy, yeni üretim merkezinin "yılda 1 milyar sterlinlik (yaklaşık 40,7 milyar TL) bir ihracat" yaratacağına inanıyor.

Grundy, "Temiz uçuşu yeniden düşünme vizyonumuz, Doncaster Belediye Meclisi ve Güney Yorkshire bölgesi tarafından her adımda güçlü bir destekle karşılandı" diye ekledi.

İspanyol bölgesel havayolu şirketi Air Nostrum bu hava taşıtını ilk kullanan şirket olacak ve sadece 4 yıl içinde 20 Airlander 10'den oluşan bir filoyu Akdeniz'e götürmeyi planlıyor.

Projenin geliştirilmesi, Airlander 10'in 2016'daki ikinci uçuş denemesinde düşmesinden 8 yıl sonra gerçekleşti.

Kısmen uçak kısmen hava gemisi olan 98 metre uzunluğundaki araç, ikinci uçuş denemesinin sonunda Cardington Airfield üssüne inerken burun üstü çakıldığında mürettebattan kimse yaralanmamıştı.

HAV'dan bir sözcü şunları söylemişti: 

Airlander 10 prototipi ikinci deneme uçuşunu gerçekleştirip 100 dakika uçtu. Planlanan tüm görevlerini tamamlayıp iniş için Cardington'a döndü. Airlander sert bir iniş gerçekleştirdi ve uçuş güvertesinin ön kısmında halihazırda değerlendirilen bir miktar hasar meydana geldi.

 Independent Türkçe


NASA, Güneş tutulması sırasında neden üç roket fırlatacak?

Gökbilimciler, tutulma sırasında iyonosferdeki manyetik alanların nasıl etkilendiğini gözlemleyecek (NASA)
Gökbilimciler, tutulma sırasında iyonosferdeki manyetik alanların nasıl etkilendiğini gözlemleyecek (NASA)
TT

NASA, Güneş tutulması sırasında neden üç roket fırlatacak?

Gökbilimciler, tutulma sırasında iyonosferdeki manyetik alanların nasıl etkilendiğini gözlemleyecek (NASA)
Gökbilimciler, tutulma sırasında iyonosferdeki manyetik alanların nasıl etkilendiğini gözlemleyecek (NASA)

NASA, 8 Nisan'da gerçekleşecek Güneş tutulması sırasında üç roket fırlatacak. Bilim insanları, atmosferdeki değişimleri incelemeyi hedefliyor. 

NASA'dan pazartesi günü yapılan açıklamada, APEP adlı proje kapsamında tutulma sırasında atmosfere üç sondaj roketi fırlatılacağını duyurdu.

Araştırmacılar, tutulma sırasında Dünya'nın atmosferinde gerçekleşecek değişimleri gözlemlemeyi amaçlıyor. 

Sondaj roketleri, yaklaşık 48 kilometre ila 965 kilometre irtifada yer alan iyonosfer tabakasına gönderilecek. Atmosferin bu bölümünde elektromanyetik dalgaları yansıtacak miktarda iyon ve serbest elektron var. 

Roketler, ABD'nin Atlas Okyanusu sahilindeki Virginia eyaletine bağlı Wallops Adası'nda yer alan Wallops Uçuş Tesisi'nden fırlatılacak. 

Güneş tutulması yerel saatle 14.06-16.33'te gerçekleşecek. Tesisin bulunduğu yerde tutulma surasunda Güneş ışınlarının yaklaşık yüzde 81'inin engelleneceği öngörülüyor. Tutulmanın zirve noktası olarak nitelenen bu an yerel saatle 15.33'te yaşanacak.

NASA, roketleri üç farklı zamanda fırlatacak. Bunlardan ilki tutulma başlamadan 45 dakika önce, ikincisi tutulma sırasında, üçüncüsüyse tutulma bittikten 45 dakika sonra iyonosfere gönderilecek. 

Bilim insanları, Güneş ışınlarının aniden kesilmesinin, iyonosferde yaratacağı etki nedeniyle Dünya'daki telekomünikasyon sistemlerinin geçici olarak arızalanabileceğini düşünüyor.

NASA'nın göndereceği roketler azami 420 kilometreye çıkacak. Sondaj roketleri, iyonosfere ulaştıklarında taşıdıkları cihazlar yardımıyla yüklü ve nötr parçacıkların yoğunluğunun yanı sıra manyetik ve elektrik alanlarının davranışlarını da ölçecek. 

Görevi yönetecek bilim insanı Aroh Barjatya, projeye dair şunları söyledi: 

İyonosfer, radyo sinyallerini yansıtan ve dağıtan bir bölge. Sinyallerin geçişi sırasında uydu iletişimi de etkileniyor. İyonosferi anlamak, burada yaşanacak sorunları öngörmemizi mümkün kılacak modeller geliştirmek ve giderek iletişim sistemlerine bağımlı hale gelen dünyamızda işlerin ters gitmemesini sağlamak açısından için çok önemli.

Independent Türkçe, Forbes, NASA


SpaceX bir sonraki uçuş için yeni Starship'in motorlarını ateşledi

Starship'in yerleşik kameraları, dünyanın en büyük roketinin 14 Mart 2024'te Dünya'nın yörüngesine girdiği anı yakaladı (SpaceX)
Starship'in yerleşik kameraları, dünyanın en büyük roketinin 14 Mart 2024'te Dünya'nın yörüngesine girdiği anı yakaladı (SpaceX)
TT

SpaceX bir sonraki uçuş için yeni Starship'in motorlarını ateşledi

Starship'in yerleşik kameraları, dünyanın en büyük roketinin 14 Mart 2024'te Dünya'nın yörüngesine girdiği anı yakaladı (SpaceX)
Starship'in yerleşik kameraları, dünyanın en büyük roketinin 14 Mart 2024'te Dünya'nın yörüngesine girdiği anı yakaladı (SpaceX)

Mars'a gidecek uzay aracının uçuş denemelerinin sayısını hızla artırmak isteyen SpaceX, yeni Starship roketinin motorlarını ateşledi.

Statik ateşleme testi, SpaceX'in Nisan 2023'ten bu yana roket için gerçekleştirdiği üçüncü büyük uçuş denemesinde Starship'i ilk kez yörüngeye fırlatmayı başarmasından sadece 11 gün sonra yapıldı.

Hem üst kademe roket hem de Super Heavy itici nihayetinde kaybedilmiş olsa da Starship'in geliştirilmesinde önemli bir ilerleme kaydedildiğine işaret eden temel hedeflere ulaşıldı.

120 metre uzunluğa sahip olan ve 7,5 milyon kilogram itiş gücü üretebilen Starship, bugüne kadar yapılmış en büyük ve en güçlü roket sistemi.

SpaceX, tam faaliyete geçtiğinde yörüngeye 150 tondan fazla yük taşıyabileceğini ve 100 yolcuya kadar taşıma kapasitesine sahip olacağını iddia ediyor.

İlk görevlerinde SpaceX'in Starlink uydularını uzaya göndermeye odaklanılacak roketin gelecek versiyonları Nasa'nın 50 yıldan uzun süre sonra ilk kez insanları Ay'a geri götürmeyi amaçlayan Artemis görevine hizmet edecek.

4. Uçuş Starship'teki 6 Raptor motorunun tamamının tam süreli statik ateşlemesi

Starship için nihai hedef Mars'ta kalıcı bir insan kolonisi kurmakta ana araç olması ve SpaceX'in patronu Elon Musk bunun 2050'ye kadar gerçekleştirilebileceğini iddia ediyor.

Önceki haftalarda roketin yörüngeye fırlatılmasının ardından Musk, "gelecekte çok daha büyük ve gelişmiş Starship'in diğer yıldız sistemlerine seyahat edeceğini" söylemişti.

Pazartesi günü yapılan statik ateşleme testinde üst kademedeki 6 Raptor motorunun tamamı ateşlenerek gerçek bir fırlatma girişiminden önceki son adımlardan biri atılmış oldu.

Bir sonraki uçuş denemesi için henüz tarih belirlenmedi ancak SpaceX Başkanı Gwynne Shotwell geçen hafta yaptığı açıklamada bir sonraki prototipin nisan sonuna kadar uçmaya hazır olması gerektiğini söylemişti.

Independent

Bu önceki yörünge uçuşu denemelerinden çok daha hızlı bir geri dönüş olacaktır. Birinci ve ikinci deneme arasında 7, ikinci ve üçüncü deneme arasında 4 ay geçmişti.

Pazartesi günü X'te (eski adıyla Twitter) bir paylaşıma yanıt veren Musk, prototip Starship uçuşları için deneme takviminin yakında aylardan haftalara ve günlere düşeceğini söyledi.

Independent Türkçe


Ay'da reklam alanı satışı için hazırlıklar başladı

Astrolab'ın keşif aracı 2026'da bir SpaceX roketiyle Ay'a gönderilecek (Astrolab)
Astrolab'ın keşif aracı 2026'da bir SpaceX roketiyle Ay'a gönderilecek (Astrolab)
TT

Ay'da reklam alanı satışı için hazırlıklar başladı

Astrolab'ın keşif aracı 2026'da bir SpaceX roketiyle Ay'a gönderilecek (Astrolab)
Astrolab'ın keşif aracı 2026'da bir SpaceX roketiyle Ay'a gönderilecek (Astrolab)

ABD merkezli uzay girişimi, bir yaratıcı ajansla yaptığı anlaşmanın ardından Ay'da reklam alanı satmayı planlıyor.

Kaliforniya merkezli Astrolab, cip büyüklüğündeki keşif aracını, yeni nesil Starship roketiyle Dünya'nın doğal uydusuna göndermek üzere SpaceX'le halihazırda bir anlaşma yapmıştı.

Flex ay keşif aracı 2026 gibi erken bir tarihte fırlatılabilir ancak hem Starship roketi hem de ay aracı henüz geliştirilme aşamasında.

Astrolab ve Group of Humans ajansı arasında yapılan anlaşma, markalara buggy tipi ay aracının üstünde reklam verme şansı sunabilir.

The Times'a konuşan Group of Humans'ın kurucusu Rob Noble, "Markalar kendilerini atmosferin olmadığı ve yerçekiminin sınırlı olduğu böyle bir duruma yerleştirerek gerçekten öne çıkabilir" dedi.

Ürünlerinizi her türlü aşırılığa maruz bırakıyorsunuz, bu da öğrenmenize yardımcı olurken tüketicilere ürününüzün gerçekten güçlü olduğunu kanıtlıyor.

Astrolab, 1,5 tona kadar ekipman taşıyabilen ve saatte 24 kilometreye kadar hız yapabilen aracının "Ay'a seyahat edecek en büyük ve en yetenekli keşif aracı" olduğunu iddia ediyor.

NASA, Artemis misyonunun bir parçası olarak kalıcı bir Ay varlığı kurmayı umuyorken, girişim de bu aracın Ay'da bir insan üssü kurulmasını sağlamak için kullanılmasını öngörüyor. Avrupa Uzay Ajansı'nın tahminlerine göre Ay ekonomisi, 2040'a kadar yaklaşık 142 milyar euro (yaklaşık 4 trilyon 956 milyar TL) değerinde olabilir.

Astrolab, uzaya reklam yerleştirmeyi teklif eden ilk şirket değil. Meşrubat devi PepsiCo; 2019'da Rusya'daki yan kuruluşunun, uzay girişimi StartRocket'la bir ortaklık anlaşması yaptığını açıklamıştı.

Fikir, bir dizi mikro uydu kullanarak şirketlerin logolarını alçak Dünya yörüngesine yansıtmak ve onları Dünya'nın geniş alanlarında görünür kılmaktı.

Bu öneri, çok uluslu şirketi "uzay kirliliği" yaratmaktan caydırmak amacıyla bazı kişilerin PepsiCo ürünlerini boykot etme çağrısında bulunmasına yol açmıştı. 

PepsiCo, sonunda yörüngesel bir reklam panosu kullanma planlarından vazgeçti ancak StartRocket girişimi hâlâ bu fikri ilerletiyor gibi görünüyor.

Independent Türkçe


Bilim insanları kararsız: Bilinç bir yanılsama mı?

Bilim insanları ve felsefeciler, bilinç ve zihnin yapısını anlamaya yönelik çalışmaları sürdürüyor (Unsplash)
Bilim insanları ve felsefeciler, bilinç ve zihnin yapısını anlamaya yönelik çalışmaları sürdürüyor (Unsplash)
TT

Bilim insanları kararsız: Bilinç bir yanılsama mı?

Bilim insanları ve felsefeciler, bilinç ve zihnin yapısını anlamaya yönelik çalışmaları sürdürüyor (Unsplash)
Bilim insanları ve felsefeciler, bilinç ve zihnin yapısını anlamaya yönelik çalışmaları sürdürüyor (Unsplash)

Her şeyin bir zihni veya zihne benzer bir niteliği olduğunu savunan panpsişizm fikri, bilinçle ilgili tartışmalarda tekrar gündemde.

ABD'nin tanınmış popüler bilim dergilerinden Popular Mechanics, zihin ve bilincin yapısına dair farklı teorilerin bilim dünyasında tekrar tartışmayı masaya yatırdı.

Britanyalı biyolog Rupert Sheldrake, panpsişizm fikrinden hareketle sadece insanların değil tüm galaksinin bilinçli olduğunu savunuyor. 

"Morfik rezonans" fikriyle tartışma yaratan Sheldrake, benzer sistemlerin bilinçlerinin telepatik bir ilişkiselliğe sahip olduğunu öne sürüyor. 

Parapsikoloji alanında çalışmalar yapan biyolog, akademik dergi Journal of Consciousness Studies'de 2021'de yayımladığı "Güneş'in bilinci var mı?" başlıklı makalesiyle de tartışma yaratmıştı. 

Popular Mechanics'e konuşan Sheldrake, bilincin beyinlerle sınırlı kalmasına gerek olmadığını savunarak şu iddiaları ortaya atıyor: 

Zihinler ve fiziksel sistemler arasındaki bağlantı, elbette beynimizde mevcut olan ritmik elektromanyetik alanlar aracılığıyla gerçekleşiyor gibi görünüyor. Bu alanlar aynı zamanda Güneş'te ve çevresinde de mevcut. Bunlar Güneş'in zihniyle bedeni arasındaki arayüzü oluşturuyor olabilir.

Ancak bazı bilim insanlarına göre felsefe tarihinin en eski kuramlarından biri olan panpsişizm bilinci ve zihni açıklamakta yetersiz kalıyor.

Britanyalı felsefeci Keith Frankish, panpsişizmin bilinci psikolojik işlevlerinden soyutlayarak ele aldığını ve hatalı sonuçlara vardığını savunuyor. 

"Panpsişistler bilincin her yerde olduğunu düşünüyor" diyen Frankish, kendi fikrini şöyle sunuyor: 

Bilinç diye bir şey yoktur. Biz sadece bunun var olduğunu düşünürüz çünkü kendi zihinlerimiz hakkında bir tür yanılsama içindeyiz, ben buna yanılsamacılık diyorum.

Felsefeci, insanların kendilerini bilinçli bir zihne, benliğe ve ruha sahip olduğuna ikna ettiğini savunarak, bunların aslında sadece bir yanılsamadan ibaret olduğunu ileri sürüyor. 

Alman asıllı Amerikalı nörofizyolog Christof Koch ve zihin felsefesi alanının önde gelen isimlerinden Avustralyalı felsefeci ve nörobilimci David Chalmers, 1998'de beyin araştırmalarıyla ilgili bir iddiaya girmişti. 

Koch, beyindeki nöronların bilinci nasıl ürettiğinin 2023'e kadar net şekilde anlaşılacağını savunmuştu. Chalmers ise bunun mümkün olmadığını iddia etmişti. 

Bilinç ve zihnin yapısını anlamaya yönelik çalışmalar halen sürüyor. Bilimsel dergi Nature'ın internet sitesinde geçen yıl yayımlanan haberde, Koch ve Chalmers'ın giriştiği iddia "Felsefeci 1, nörobilimci 0" başlığıyla verilmişti.

Independent Türkçe, Popular Mechanics, Nature, BGR


Bilim insanları uyardı: Karbon depolayan Avustralya toprağı, salıma başlayabilir

Reuters
Reuters
TT

Bilim insanları uyardı: Karbon depolayan Avustralya toprağı, salıma başlayabilir

Reuters
Reuters

Yeni bir araştırmada, Avustralya topraklarının önümüzdeki 20 yıl kadar erken bir sürede zararlı gazı emmek yerine karbon salınımının kaynaklarından biri haline gelebileceği uyarısında bulunuldu.

Toprak, atmosfere yaydığından daha fazla karbonu emerek Dünya'nın daha serin kalmasını sağlıyor, bu nedenle de karbon yutağı diye kabul ediliyor.

Ancak iklim ısındıkça, toprağın karbon tutma kabiliyeti azalıyor ve bazı durumlarda emdiği karbonun bir kısmını havaya geri salarak küresel iklim krizini daha da kötüleştirebiliyor.

NPJ adlı bilimsel dergide yayımlanan yakın tarihli bir makale, Avustralya'daki toprağın önümüzdeki 20 yıl kadar erken bir sürede bir karbon yayıcı haline gelebileceğini ve en "sürdürülebilir" senaryoda bile toplam karbon kirliliğinin yaklaşık yüzde 8,3'üne katkıda bulunabileceğini gösterdi.

Curtin Üniversitesi'nden bilim insanları tarafından yürütülen çalışmada, Avustralya'daki bu değişimin seyrini tahmin etmek için çeşitli senaryolar kullanıldı.

Dünyanın karbon kirliliğini aynı şekilde dışarı pompalamaya devam ettiği bir senaryoda, toprak 2045'e kadar tüm karbonun yüzde 14'ünden fazlasını yayacak.

Avustralya toprağı tahmini olarak 28 gigaton karbon barındırıyor ve bunun yüzde 70'i devasa meralarında depolanıyor.

Araştırmacılar, bu değişimin en büyük nedenlerinden birinin tarım alanındaki uygulamalar ve Avustralya'nın kıyı bölgeleriyle meraları gibi belirli bölgelerinin yükselen sıcaklıklara karşı artan hassasiyeti olduğunu söylüyor.

Çalışmada, bu alanlardan bazıları karbon depolamaya devam edebilirken, bunun daha sıcak havaya daha duyarlı olan bölgelerde topraktan kaybedilen karbon miktarını dengelemek için yeterli olmayacağı ortaya kondu.

Araştırma ekibinin başındaki öğretim üyesi Raphael Viscarra Rossel, "Tarım arazisi topraklarının karbon depolamaya devam edebilmesi için tarım yöntemleri daha da iyileştirilmezse, kazanımlar ve faydalar 2045'e kadar muhtemelen azalacak ve Dünya mevcut hızında ısınmaya devam ederse zamanla daha da kötüleşecek" dedi.

Bu durum, Avustralya toprağının karbonu depolamak yerine havaya daha da fazla salabileceği anlamına geliyor. Bu da iklim değişikliğini daha da kötüleştirecek." Emisyonlar mevcut oranda devam ederse, Dünya'nın sıcaklığının bu yüzyılda sanayi öncesi sıcaklıkların 2 derece üzerine çıkması bekleniyor. Bunun gezegen için korkunç sonuçları ve muhtemelen yıkıcı etkileri olacağı tahmin ediliyor.

Ancak bu korkunç tahminlerin ortasında çalışma, topraktaki karbon kaybının olumsuz etkilerini muhtemelen hafifletebilecek bazı çözümler sundu.

Geliştirilmiş otlatma yönetimi, kontrollü yakma ve yerel bitki örtüsünün büyümesini teşvik etme gibi teknikler, toprakta karbon tutulmasını artırarak iklim değişikliğiyle mücadeleye yardımcı olabilir.

Öğretim üyesi Rossel, "Avustralya'nın mera topraklarının karbon stoklarını koruyabilmesini sağlamak şarttır: Ek karbonun yakalanması ve depolanması için disiplinlerarası bilim, yenilik, kültürel farkındalık ve etkili politikalar gerektirecektir" dedi.

Independent Türkçe


Devasa Güneş fırtınası iletişimi aksatabilir

Jeomanyetik fırtına (NASA)
Jeomanyetik fırtına (NASA)
TT

Devasa Güneş fırtınası iletişimi aksatabilir

Jeomanyetik fırtına (NASA)
Jeomanyetik fırtına (NASA)

Uzay havası tahmincileri, devasa bir Güneş fırtınasının iletişimi bozabileceğini ve gökyüzüne ışıklar gönderebileceğini söylüyor.

Güneş püskürtüsünden kaynaklanan plazma patlamasının yol açtığı jeomanyetik fırtına Dünya'daki radyo iletimlerini engelleyebilir ve uzaydaki uydular ve insanlar için de muhtemel sorunlara neden olabilir. Ayrıca kuzey ışıklarının Amerika'nın kuzeyi ve hatta Birleşik Krallık gibi daha yüksek enlemlerde görülebileceği anlamına da gelebilir.

Bilim insanları, Güneş'in yaklaşan yoğun döneminin önemli iletişimleri riske atabileceği ve dünyanın hazırlanmak için daha fazlasını yapması gerekebileceğine dair tekrar tekrar uyarıda bulunuyor.

Fakat ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi'nin Colorado eyaletinin Boulder kentinde yer alan Uzay Hava Tahmin Merkezi'nin cumartesi günü yayımladığı uyarıya göre halkın bu fırtınadan endişelenmesine gerek yok.

Fırtına, uzaktaki trafik kontrol kuleleriyle iletişim kurmaya çalışan uçaklarınki gibi yüksek frekanslı radyo iletimlerini kesintiye uğratabilir. Uzay Hava Tahmin Merkezi'nde tahminci görevi yapan Jonathan Lash, çoğu ticari uçağın yedek olarak uydu iletimini kullanabileceğini söyledi.

Lash, uydu operatörlerinin uzay araçlarını takip etmekte sorun yaşayabileceğini ve elektrik şebekelerinin de hatlarında bir miktar "indüksiyon akımı" görebileceğini ancak üstesinden gelemeyecekleri bir şey olmadığını söyledi.

Halk için, eğer geceleri gökyüzünüz açıksa ve yüksek enlemlerdeyseniz, bu gökyüzündeki ışıkları görmek için harika bir fırsat olacaktır.

Her 11 yılda bir Güneş'in manyetik alanı değişir, yani kuzey ve güney kutupları yer değiştirir. Güneş aktivitesi bu döngü sırasında değişir ve halihazırda solar maksimum diye adlandırılan en aktif dönemine yakın.

Lash, böyle zamanlarda, pazar günü meydana gelen türden jeomanyetik fırtınaların yılda birkaç kez Dünya'yı vurabileceğini söyledi. Solar minimum sırasında, fırtınalar arasında birkaç yıl geçebilir.

Aralıkta, son yılların en büyük Güneş patlaması radyo iletişimini kesintiye uğratmıştı.

Ajanslardan da yararlanılmıştır

. Independent Türkçe


Kıyılara vuran sıradışı yaratıkların oluşturduğu tehditler açıklandı

Bu sümüksü canlıların sayısındaki çarpıcı artış, diğer grupları ayakta tutabilecek enerjiyi tükettikleri anlamına geliyor (NOAA Balıkçılık Birimi)
Bu sümüksü canlıların sayısındaki çarpıcı artış, diğer grupları ayakta tutabilecek enerjiyi tükettikleri anlamına geliyor (NOAA Balıkçılık Birimi)
TT

Kıyılara vuran sıradışı yaratıkların oluşturduğu tehditler açıklandı

Bu sümüksü canlıların sayısındaki çarpıcı artış, diğer grupları ayakta tutabilecek enerjiyi tükettikleri anlamına geliyor (NOAA Balıkçılık Birimi)
Bu sümüksü canlıların sayısındaki çarpıcı artış, diğer grupları ayakta tutabilecek enerjiyi tükettikleri anlamına geliyor (NOAA Balıkçılık Birimi)

Son yıllarda sıcak hava dalgaları sayısındaki artışla birlikte, hem yarı saydam bir turşuya hem de sıradışı bir su damlasına benzeyen deniz canlılarının binlercesi ABD'nin batı kıyısı sahillerine akın etmeye başladı.

Bu şekilsiz canlı örnekleri uzaydan gelmiş gibi görünseler de aslında okyanuslarımızda yaşıyor ve özellikle besin zincirinin tepesindeki yırtıcılar olmak üzere deniz besin ağını olumsuz yönde etkileyebiliyorlar.

Kuzeydoğu Pasifik'te yaygın bir tür olan pirozomlar, aslında zooid denen ve birbirlerine sıkıca bağlanmış küçük hayvan kolonileri.

Küçük kabarcıkları olan bu dayanıklı, sümüksü canlılar bir "mukus ağı" kullanarak yakaladıkları küçük planktonik mikroorganizmalarla besleniyor.

Çok sayıda pirozomun bir araya gelerek kümelendiği biliniyor ve zooidlerin biyolüminesansı su altında muhteşem ışık gösterileri oluşturuyor. 

Peki bu gösterişsiz sümüksü tüp neden bilim insanları için bir endişe konusu haline geliyor? Bu jelatinimsi görünümlü canlılar okyanus ekosistemi için gerçekten bir tehdit oluşturabilir mi?

ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi'nin (NOAA) Balıkçılık Birimi'ndeki araştırmacılar, okyanuslarımızda ısı dalgalarının giderek daha şiddetli ve sık hale geldiğini, yani ekosistemleri ciddi bir şekilde etkilediğini detaylandıran yeni bir rapor yayımladı.

Oregon Eyalet Üniversitesi'yle ortaklaşa olarak NOAA Balıkçılık Birimi, sıcak hava dalgalarının sonuçlarını incelemek için Kuzey Kaliforniya Akıntısı'nın besin ağını inceledi.

Bu akıntı, 2013'ten bu yana sıcak su dönemleri ve balıkçılık üzerinde yıkıcı etkileri olan birkaç deniz ısı dalgası yaşarken, bilim insanları da toplu ölüm olayları bildirmişti.

Ancak bu sıcak hava dalgaları, sayıları birden hızla yükselen pirozomlara fayda sağlamış olabilir.

Raporun ortak yazarlarından Dylan Gomes, Seattle Times'a verdiği röportajda, 2014'teki sıcak hava dalgasının başlangıcına kadarki 25 yıllık çeşitli NOAA araştırmalarında pirozomların tespit edilmediklerini söyledi.

Gomes, "Sıfırdan (herkesin bildiği kadarıyla tamamen yoktan) tüm ekosistemdeki en bol şeylerden biri haline geldiler" dedi.

Ancak denizanası ve jelatinimsi balıklar gibi diğer benzer  türler o kadar şanslı değildi ve sayıları azaldı.

NOAA, denizdeki ısı dalgalarının, ticari balıkçılığı yapılan türler ve nesli tükenmekte olan somon balıklarını da içeren besin ağının tepesindeki canlılar için muhtemel olumsuz etkileri olduğunu söyledi.

Bunun nedeni, pirozomlar gibi "jelatinimsi zooplankton türlerinin" artışının, onları besin ağının en altındaki canlıların baskın tüketicisi haline getirmesi.

NOAA'nın Balıkçılık Birimi'ndeki araştırmacı bilim insanı ve raporun ortak yazarı Lisa Crozier, "Pirozomlar besin ağının tabanındaki canlıları tüketiyor ve bu enerjiyi hapsediyor" dedi.

Yırtıcıların ihtiyaç duyduğu enerjiyi sistemden çekip alıyorlar.

Raporda, somon ve deniz aslanları gibi yırtıcıların, düşük enerji içerikleri nedeniyle uzun süredir "trofik düzey çıkmazları" diye kabul edilen pirozomları yemedikleri ancak jelatinimsi avın bir zamanlar düşünüldüğünden daha önemli olabileceği belirtildi.

Gomes, "Bunun tüm ekosistem üzerinde bir etkisi var... Pirozom, normalde birden fazla av tarafından yenerek sonunda somona ulaşacak olan enerjiyi tüketiyor" diye ekledi.

Gezegen ısınmaya devam ederken bilim insanları artık bu değişen dinamiklerin daha iyi anlaşılmasının, balıkçılığın adapte olması ve su altı biyoçeşitliliğinin korunması için gerekli olacağını söylüyor.

Independent Türkçe


Bilim insanlarından Ay yüzeyindeki bilimsel araştırmalarda kullanılabilecek alanları koruma çağrısı

AA
AA
TT

Bilim insanlarından Ay yüzeyindeki bilimsel araştırmalarda kullanılabilecek alanları koruma çağrısı

AA
AA

The Guardian'ın haberine göre, bilim insanlarınca yürütülen araştırmada Dünya'daki sinyallerin karıştırıcı etkilerinden korunaklı bu alanların yer titreşimlerinden uzak ve bazı bilimsel cihazların gerektirdiği düşük sıcaklıkları dolayısıyla gözlem yapmaya çok elverişli olduğu belirlendi.

"Olağanüstü bilimsel öneme sahip alanlar (SESIs)" şeklinde nitelendirilen bu bölgelerin, Ay navigasyon ve iletişim uyduları, gezginler (rover), madencilik operasyonları gibi yakın gelecekteki olası Ay misyonları nedeniyle yok olma tehlikesiyle karşı karşıya bulunduğu belirtilerek, bu sebeple acilen korunmalarının gerekliliği vurgulandı.

Merkezi Massachusetts eyaletinde bulunan Harvard ve Smithsonian Astrofizik Merkezi'nden gök bilimci Dr. Martin Elvis, "İnsanlığın ilk kez, Güneş Sistemi'nde nasıl genişleyeceğimize karar vermesi gerekiyor. Evreni anlamak için eşi benzeri olmayan fırsatları kaybetme tehlikesiyle karşı karşıyayız." uyarısında bulundu.

Elvis, Ay yüzeyinde buz içeren ve zirvelerinde yıl boyu Güneş ışığı alan kraterlerin bulunduğuna, taşıdıkları özelliklerin bu alanları deneyler, Ay üsleri ve madencilik faaliyetleri için gerekli enerji, su ve oksijen açısından önemli noktalar kıldığına dikkati çekti.

Elvis, "Aynı arazinin kullanımı için rekabet ihtimali oldukça büyük." ifadesini kullandı.

İki Ay üssünün kurulması ve 22'den fazla araştırma görevi planlanıyor

Araştırmayı yürüten bilim insanları, herhangi bir koordinasyon otoritesi olmadan Ay'da gelecekte yaşanacak çatışmaları önleyecek hiçbir şeyin bulunmadığını kaydetti.

Bilim insanları, fiziksel çarpışmalar, Ay yüzeyindeki madencilik faaliyetleriyle oluşabilecek toz bulutları ile titreşimlerin, Ay yörüngesindeki haberleşme ve GPS uydularının elektromanyetik yayınlarının ve "SESIs" alanlarındaki olası madencilik faaliyetlerinin risk oluşturduğu uyarısında bulundu.

2026'nın sonuna kadar yarısı güney kutbuna yakın bölgelere yönelik Ay'a en az 22 uluslararası araştırma görevi planlanıyor, gelecekte başka misyonlar da öngörülüyor.

Ayrıca 2030'larda faaliyete geçecek, birisi ABD, diğeri Rusya-Çin'e ait iki Ay üssü planı da söz konusu.

Optik, kızılötesi, X-ışını, radyo teleskopları, parçacık ve dalga dedektörleri için elverişli

Bilim insanları, 2020'nin sonuna kadar Ay yüzeyine bilimsel cihazlar yerleştirmeyi planlıyor.

Bunların arasında optik, kızılötesi, X-ışını ve radyo teleskopları, güneş rüzgarını ve kozmik ışınları araştırmaya yönelik parçacık dedektörleri ve kara delikler ile nötron yıldızları çarpıştığında uzay-zaman dokusundaki titreşimleri algılayan yer çekimsel dalga dedektörleri bulunuyor.

Ay'ın görünmeyen yüzü, Dünya'dan gelen sinyalleri engellemesi nedeniyle Güneş Sistemi'ndeki radyo dalgaları açısından en sessiz bölge.

Arazisi çok dağlık olan Ay'ın görünmeyen tarafında evrenin ilk dönemlerini, yıldızlar oluşmadan önceki zamanları ve olası "uzaylı yaşamın" belirtilerini araştıracak büyük radyo teleskop dizilerinin kurulmasına uygun sadece 3 bölge mevcut.

Diğer taraftan ABD'ye ait Interlune şirketi, bu bölgelerden "Mare Moscoviense" alanında kuantum hesaplama ve füzyon enerjisi endüstrisinde kullanılmak üzere Helyum-3 madenciliği yapmayı planlıyor.

Ay'ın kutuplarına kızılötesi teleskoplarla yer çekimsel dalga dedektörleri yerleştirilebilir

Ay'ın kuzey ve güney kutup bölgelerindeki meteor kraterleri, milyarlarca yıldır Güneş ışığı almamaları nedeniyle evrendeki en soğuk bölgeler.

Bu bölgelerin sıfırın altında 200 santigrat dereceden daha düşük soğukluklarıyla çok büyük kızılötesi teleskoplar için uygun olduğu kaydediliyor. Bu teleskoplarla uzak yıldızlardaki Dünya büyüklüğündeki gezegenler ile atmosferlerinin olası yaşam için araştırılması planlanıyor.

Ay yüzeyindeki sismik açıdan sessiz, yer titreşimlerinin bulunmadığı alanlar da atom çekirdeğinden 1000 kat daha küçük hareketleri algılayabilen yer çekimsel dalga dedektörleri için ideal bölgeler. Yer çekimi dalgaları geçerken Ay'ın titreşimlerini tespit edecek sismografın bu alanlara yerleştirilmesi düşünülüyor.

Araştırmanın sonuçları, "Philosophical Transactions of the Royal Society A"da yayımlandı.


Güneş patlamasıyla oluşan jeomanyetik fırtınanın radyo sinyallerini geçici devre dışı bırakabileceği uyarısı

AA
AA
TT

Güneş patlamasıyla oluşan jeomanyetik fırtınanın radyo sinyallerini geçici devre dışı bırakabileceği uyarısı

AA
AA

ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi (NOAA) Güneş'teki plazma patlamasıyla oluşan jeomanyetik fırtınayla ilgili uyarı yayımladı.

SWPC'de görevli hava tahmin uzmanı Jonathan Lash, fırtınanın radyo sinyallerini geçici bozabileceğini, hava araçlarıyla kuleler arası iletişimin kesilebileceğini belirtti.

Lash, dünyanın farklı bölgelerinde fırtınanın ardından oluşan "kuzey ışıkları" adı verilen auroraların gözlemlenebileceğini bildirdi.

Güneş'te 2017'den bu yana en büyük patlama, ABD Ulusal Havacılık ve Uzay Ajansına (NASA) ait Güneş Dinamikleri Gözlemevi tarafından 15 Aralık 2023'te görüntülenmiş, patlamanın Dünya'daki radyo sinyallerini geçici devre dışı bıraktığı duyurulmuştu.

NASA'ya göre, Güneş yüzeyindeki patlamalar, radyo frekansları, elektrik şebekeleri ve navigasyon sinyallerinin yanı sıra uzay araçları ve astronotlar için de risk teşkil edecek güçlü enerji dalgaları oluşturuyor.