Sahra Çölü'nde 800 yıl boyunca gelişen uygarlığın sırrı çözüldühttps://turkish.aawsat.com/teknoloji%CC%87/4619281-sahra-%C3%A7%C3%B6l%C3%BCnde-800-y%C4%B1l-boyunca-geli%C5%9Fen-uygarl%C4%B1%C4%9F%C4%B1n-s%C4%B1rr%C4%B1-%C3%A7%C3%B6z%C3%BCld%C3%BC
Sahra Çölü'nde 800 yıl boyunca gelişen uygarlığın sırrı çözüldü
Afrika kıtasında yer alan Sahra, 9 milyon 200 bin kilometrekarelik bir alanı kaplıyor (Wikimedia Commons)
Bilim insanları bir zamanlar Sahra Çölü'nde nehirler ve yağmurlar olmadan neredeyse bin yıl boyunca hayatta kalarak serpilip gelişebilen bir toplumun tarihine ışık tuttu.
Bu unutulmuş uygarlık, Romalılar tarafından Garamantlar diye bilinen Berberi bir halktı.
Sahra, 5 bin yıldır gezegenin en zorlu koşullarından bazılarına ev sahipliği yapıyor. Ancak bundan önce bölge, su birikintileri ve çeşitli av hayvanlarının olduğu Serengeti'ye benzeyen bir savandı.
Ancak Garamantlar 2 bin 400 yıl önce kendi toplumlarını kurduklarında Sahra, bugünkine çok benziyordu. Üzerinden geçilmesi bile zor olan, kavurucu bir çöldü.
Ancak 5 bin yıl önceki koşullar sayesinde yeraltında halen su mevcuttu.
Arkeologlar, Garamantların Afrika'dan gelen köleleri kullanarak bölgeye kilometrelerce tünel inşa ettiğini ve bu yeraltı sularından yararlandığını söylüyor.
Yerel dilde "sisgara" adı verilen bu tüneller toplamda 750 kilometreye ulaşıyordu.
Garamantlar bu tekniği İran'daki toplumlardan almıştı. Ancak İran'dakinin aksine, Sahra'daki yeraltı su kaynakları eriyen karlarla doldurulmuyordu. Bu da aynı stratejinin nasıl olup da işe yarayabildiği sorusunu gündeme getiriyor.
ABD'deki Ohio Eyalet Üniversitesi ve Bowling Green Eyalet Üniversitesi'nden araştırmacılar, buradan hareketle, söz konusu çabaların büyük ölçüde zeka gerektirdiğini ama şansın da önemli rol oynadığını gösterdi.
Bu ay Amerika Jeoloji Derneği'nin konferansında sunulan araştırmaya göre geçmiş yağışlı zamanlardan kalma bu hayati su kaynağı; çiftçilere, sığır yetiştiricilerine, mühendislere, tüccarlara ve kölelere yuva sağlayarak artık kurak olan bölgedeki kasabaları ve büyük yerleşimleri destekleyebildi.
Garamantların en büyük şansı, akiferlerinin suyu yerin derinliklerinden sisgaraların inşa edildiği bir tepenin tabanına taşıdığı doğal bir akış sistemlerinin olmasıydı.
Önemli miktarda suyu depolayabilen ve yeterince hızlı taşıyabilen geçirimli jeolojik birimlere akifer deniyor.
Öte yandan bu refah nihayetinde sona erdi. Kaçınılmaz olarak akiferin su seviyesi sisgaraların altına düştü. Bu seviyeye bir kez daha ulaşmak için çok daha fazla tünelin inşa edilmesi ve daha fazla kölenin kullanılması gerekiyordu.
Ancak halihazırda yiyecek ve su kıtlığı devam ederken, köle ticareti yapmak ya da esir bulmak daha da zorlaşmıştı.
Ohio Eyalet Üniversitesi'nden yerbilimci Frank Schwartz, "Toplumlar, fiziksel sistemin keyfiliğine göre yükselir ve düşer" diyor.
Schwartz'a göre bulgular, bugün iklim kriziyle mücadele için de önemli ipuçları barındırıyor:
Modern örneklere baktığınızda, insanların yeraltı suyunu tüketme hızının, rezervlerin yeniden dolma süresinden daha hızlı olduğunu görürsünüz. Kuraklaşma eğilimi devam ederse, Kaliforniya önünde sonunda Garamantlarla aynı sorunu yaşayacak.
Apple, arayüzü yeniden tasarlayan ve aramalar, mesajlar, müzik ve seyahat uygulamaları için yeni özelliklerle yapay zekayı güçlendiren kapsamlı bir güncellemeyle iOS 26'yı tanıttı. (Apple)
Apple, yeni tasarımı ve ezber bozan yapay zekasıyla iOS 26'yı tanıttı
Apple, arayüzü yeniden tasarlayan ve aramalar, mesajlar, müzik ve seyahat uygulamaları için yeni özelliklerle yapay zekayı güçlendiren kapsamlı bir güncellemeyle iOS 26'yı tanıttı. (Apple)
Apple, iPhone tarihinin en iddialı güncellemelerinden biri olan büyük güncellemesi iOS 26 beta sürümünü WWDC 2025'te tanıttı.
Apple, sürüm numarasını, güncellemenin stabilize olacağı ve tüm kullanıcılara ulaşacağı takvim yılına, yani 2026'ya bağlamak için yeni bir hamleyle iOS 19 yerine iOS 26 olarak adlandırmayı seçti. Güncelleme, iPadOS ve macOS'te olduğu gibi, Apple'ın Liquid Glass olarak adlandırdığı, şeffaf ve aerodinamik bir cam görünümü, Apple Intelligence şemsiyesi altında yapay zekâ teknolojilerinin daha derin entegrasyonu ve mesajlar, telefon, müzik ve haritalar gibi temel sistem uygulamalarında kapsamlı iyileştirmeler içeren bir görsel tasarımla tamamen yenilenmiş bir deneyim sunuyor.
Yeni Liquid Glass kullanıcı arayüzü
Apple, iOS 26'da, sisteme şeffaf, etkileşimli ve gerçekçi bir his veren sıvı camdan esinlenen görsel bir tasarım olan Liquid Glass adlı yepyeni bir arayüz tanıttı.
Apple, iOS 26'da ana ekran için Liquid Glass tasarımını sunarak simgeleri şeffaf hale getiriyor ve arka planla etkileşime girerek telefona canlı ve zarif bir görünüm kazandırıyor. (Apple)
Arayüz, arka planla uyum sağlayan ve buna göre renk değiştiren yarı şeffaf simgeler ve widgetlar, kavisli köşeler ve akıcı gezinme için yumuşak kinetik efektler içeriyor. Kilit ekranı (Lock Screen), saati daha net ve belirgin bir şekilde gösterecek şekilde yeniden tasarlandı ve kamera ve el feneri gibi hızlı erişim araçlarında iyileştirmeler yapıldı. Bu, Apple'ın iPhone'u doğal bir etkileşim hissi verecek şekilde hayata geçiren daha akıllı, görsel olarak daha duyarlı bir arayüz vizyonunu yansıtıyor.
Apple'ın yapay zekasının yeni özellikleri
iOS 26'daki yeni kullanıcı deneyimi motoru Apple Intelligence, gizliliği sağlamak için doğrudan aygıtta veya Apple'ın kendi sunucularında çalışan yapay zekâ destekli akıllı araçlardan oluşan bir ekosistem sunuyor. Öne çıkan özellikler şunlar:
Genmoji: Bir metin açıklamasından özelleştirilmiş emojiler oluşturur veya iki emojiyi bir araya getirir.
iOS 26'nın akıllı araçlar özelliği, ekran görüntülerini akıllı araçlara dönüştürerek bir fotoğraftaki öğeleri aramanıza veya takviminize otomatik olarak canlı randevular eklemenize olanak tanıyor. (Apple)
Image Playground: Mesajlar ve notlar gibi uygulamalardaki metinlerden anlık görüntüler oluşturmaya yarayan bir araç.
Smart Tools: Sistemin fotoğraflardaki veya mesajlardaki bilgileri otomatik olarak tanımasına ve randevu ekleme veya arama yapma gibi eylemler önermesine yardımcı olur.
Gelişmiş çağrı deneyimi
iOS 26'daki Telefon uygulaması, Hızlı arama, Son aramalar, Kişiler ve Sesli Mesaj'ı tek bir yerde toplayan birleşik bir arayüzle arama deneyimini daha akıllı ve sorunsuz bir şekilde yeniden düzenleyen kapsamlı bir güncelleme aldı.
Mesajlar uygulaması kişiselleştirilmiş duvar kağıtları, grup anketleri, yazım işaretçileri, sohbet içi çeviri ve anonim mesajlar için akıllı filtreleme sunuyor. (Apple)
Apple ayrıca, gelen aramaları analiz eden ve arayanın söylediklerinin canlı bir dökümünü görüntüleyen Call Screening özelliğini de ekledi. Hold Assist ise sistemin beklemede kalmasını ve bir temsilci müsait olduğunda size haber vermesini sağlayarak zaman kazandıran ve hayal kırıklığını azaltan akıllı bir yenilik.
Mesajlar uygulaması güncellemeleri
iOS 26'daki Mesajlar uygulaması, WhatsApp'a benzer şekilde her konuşma için özel arka planlar ayarlama özelliğiyle daha kişiselleştirilmiş ve daha akıllı. Oylamayı kolaylaştırmak için grup konuşmalarına anketler (Polls) ve aynı anda kimin yazdığını gösteren Grup Yazma Göstergeleri (Group Typing Indicators) desteği eklendi.
Mesajlar uygulaması daha akıllı hale geldi ve uygulamadan çıkmadan konuşma arka planlarını özelleştirmenize, grup anketleri oluşturmanıza, kimin yazdığını görmenize ve mesajları gerçek zamanlı olarak çevirmenize olanak tanıyor. (Apple)
Live Translate (canlı çeviri) özelliğiyse mesajların ve aramaların (FaceTime dahil) gerçek zamanlı olarak çevrilmesini sağlar ve gizliliği sağlamak için tamamen cihaz üzerinde işlenir.
Apple Music iyileştirmeleri
Apple Music, iOS 26'da önemli güncellemeler aldı. En dikkat çekeni, kullanıcının zevkine göre şarkıları bir DJ gibi otomatik olarak karıştıran AutoMix özelliği. Ayrıca, uluslararası müzik severler için mükemmel olan doğru telaffuzla anında çeviri sunmak için Lyrics Translation özelliği de eklendi. Kullanıcılar artık kolay erişim için sanatçıları veya çalma listelerini uygulamanın en üstüne sabitleyebiliyor.
Müzik uygulaması, şarkıların kesintisiz olarak birleştirilmesi için AutoMix, şarkı sözlerinin doğru telaffuzla anında çevrilmesi ve kolay erişim için sanatçıları veya favori listelerini sabitleme seçeneği gibi akıllı özellikler içerecek. (Apple)
Apple Haritalar daha akıllı hale geliyor
iOS 26'daki Haritalar uygulaması kullanıcı alışkanlıklarının daha fazla farkında olarak günlük işe gidiş gelişlerinizi takip ediyor, trafik koşullarına göre daha hızlı rotalar öneriyor ve gecikmeler meydana geldiğinde erken uyarılar veriyor. Ayrıca, önceki konumları kolayca tekrar ziyaret etmenizi ve paylaşmanızı sağlayan ve seyahat deneyimini geliştiren yeni bir Konum Geçmişi (Location History) özelliği de eklendi.
Apple Haritalar daha akıllı hale geldi; tanıdık hedefleri tanıyor, trafiğe karşı önceden uyarı veriyor ve kolayca paylaşılabilen önceki konumların geçmişini gösteriyor. (Apple)
Oyun uygulaması
Apple, iOS 26'da tüm yüklü oyunları ve Apple Arcade kitaplığını tek bir arayüzde birleştiren Games adlı yeni bir uygulama başlattı. Kullanıcının başarıları (Achievements), liderlik tablolarını (Leaderboards) görüntülemesine ve arkadaşlarıyla rekabet etmesine olanak tanıyarak oyun deneyimine yeni bir sosyal boyut katıyor.
Apple, Apple Arcade kütüphanesi ile tüm oyunlarınızı tek bir yerde bir araya getiren ve başarıları, sıralamaları ve arkadaşlarınızla mücadeleleri gösteren yeni bir oyun uygulaması başlattı. (Apple)
Wallet ve seyahat geliştirmeleri
Apple, iOS 26'da Wallet uygulamasının yeteneklerini geliştirdi ve biyometrik kimlik doğrulama yoluyla gelişmiş güvenlik ile Dijital Kimlikler (Digital IDs) için desteği genişletti. Biniş Kartları (Boarding Passes), interaktif havaalanı haritaları, kalkış saatleri ve kapılar için akıllı uyarılarla daha akıllı hale geldi. Apple Pay Sipariş Takibi (Apple Pay Order Tracking) de daha entegre bir alışveriş ve seyahat deneyimi sağlamak için geliştirmeler aldı.
Wallet uygulaması, dijital kimliği destekliyor ve interaktif havaalanı haritaları ve akıllı uçuş uyarılarıyla biniş kartlarını geliştiriyor. (Apple)
CarPlay daha akıllı hale geliyor
iOS 26'daki CarPlay güncellemesi, Liquid Glass tasarımıyla tutarlı bir görünüm, haritayı gizlemeyen minyatür bir arama ekranı ile daha akıcı bir sürüş deneyimi, Tapbacks aracılığıyla mesajlara yanıt verme desteği ve iMessage'a benzer sohbet arka planları getiriyor.
CarPlay, çağrıları ve uyarıları en aza indiren ve sürücünün dikkatini dağıtmadan mesajlara hızlı yanıt vermeyi destekleyen yeni cam tasarımıyla daha akıllı ve şık hale geldi. (Apple)
Kullanılabilirlik ve desteklenen cihazlar
iOS 26, iPhone 11 ve üzeri modellerin yanı sıra ikinci nesil iPhone SE'yi de desteklerken iPhone XR ve XS güncellemeye dahil değil. Apple Intelligence özellikleri için iPhone 15 Pro ve üstü gibi A17 Pro çipe veya daha yeni bir çipe sahip cihazlar gerekiyor. Duyurunun hemen ardından Haziran 2025'te geliştirici beta sürümü, Temmuz 2025'te genel sürüm ve Eylül 2025'te iPhone 17'nin lansmanına denk gelecek şekilde son sürüm kullanıma sunulacak.
iOS 26, Apple'ın işletim sistemlerinin evriminde büyük bir değişimi temsil ediyor ve devrim niteliğinde bir görsel arayüzü gelişmiş yapay zekâ ile birleştirirken gizliliği ve kullanılabilirliği de geliştiriyor. Bu sadece kozmetik bir güncelleme değil, iPhone'u her zamankinden daha akıllı, daha kişisel ve daha ilgi çekici hale getiren yeni bir ekosistem.
Bununla birlikte, sistemin mevcut sürümünün halen Beta aşamasında olduğu ve hatalar veya performans sorunları içerebileceği unutulmamalı. Bu nedenle Eylül 2025'te resmi nihai sürüm yayınlanana kadar şu anda büyük cihazlara yüklenmesi önerilmemekte.
