Bilim insanları kadim gezegenden kalanların ayaklarımızın altında olabileceğini açıkladı

Yeni bilgisayar simülasyonları, "Theia"nın milyarlarca yıl önce Dünya'yla çarpışıp Ay'ı oluşturduğunu gösteriyor ama hepsi bununla sınırlı değil

NASA
NASA
TT

Bilim insanları kadim gezegenden kalanların ayaklarımızın altında olabileceğini açıkladı

NASA
NASA

Yeni bir araştırmada kadim bir gezegene ait kalıntıların ayaklarımızın altında saklanıyor olabileceği belirtildi.

Bazı bilim insanları 4,5 milyar yıl önce Theia adlı "öngezegenin" Dünya'yla çarpıştığını düşünüyor. Bu çarpışmanın gezegenimizin bir parçasını kopararak Ay'ı oluşturduğuna inanıyorlar.

Ama hepsi bu kadarla sınırlı değil. Araştırmacılar, Theia'nın bazı parçalarının geride kaldığını ve Dünya'nın mantosunun derinliklerine gömülmüş olabileceğini düşünüyor.

Bu bulgu, bugün yayımlanan bir bilimsel dergi makalesinde bildirilen çarpışmanın yeni bilgisayar simülasyonlarına dayanıyor.

Araştırmacılar bunun, Dünya'nın mantosunun yaklaşık 2 bin 900 kilometre aşağısında yer alan ve diğerleri kadar hızlı hareket etmiyor gibi görünen iki büyük parçasını açıkladığına inanıyor. Bu bölgeler onları çevreleyen alanlardan yüzde 2 ila 3,5 daha yoğun görünüyor ve bilim insanları bu bölgeleri "düşük kesme hızlı büyük bölgeler" ya da LLVP'ler diye adlandırıyor.

Araştırmacılar, bu yoğun parçaların, çarpışmadan sonra Dünyamızın derinliklerinde korunmuş Theia'nın mantosunun parçaları olduğuna inanıyor. Yabancı gezegenin muazzam büyüklükteki parçaları onlarca kilometreye uzanıyordu ve bu devasa kütleleri oluşturmak için Dünyamızın derinliklerine battı.

Araştırmacılar, diğer gezegenlerin de mantolarında aynı karışık maddelerin yer alabileceğine inanıyor çünkü Dünyamıza çarpan türden dev darbeler genellikle gezegenler büyüdükçe gerçekleşiyor.

Bulgular, Nature'da yayımlanan "Dünya'nın bazal manto anomalilerinin Ay'ı oluşturan darbeden kaynaklanması" başlıklı yeni bir makalede bildirildi.

Ay'ın kadim bir gezegenle çarpışarak oluştuğu fikri biraz tartışmalı: Bunun için çok az doğrudan kanıt var ve Ay'dan alınan bazı maddeler bu fikre meydan okuyor. Fakat Dünya ve Ay'ın merkezindeki nispeten küçük çekirdek gibi bazı kilit parçalarını açıklıyor.

Independent Türkçe



Bilim insanlarından küresel ısınma uyarısı: Uyku apnesi vakaları iki katına çıkacak

 (Pexels)
(Pexels)
TT

Bilim insanlarından küresel ısınma uyarısı: Uyku apnesi vakaları iki katına çıkacak

 (Pexels)
(Pexels)

Stuti Mishra Asya İklim Muhabiri 

Yeni bir araştırmaya göre, iklim krizinin yol açtığı daha sıcak geceler, yüzyılın sonuna gelindiğinde uyku apnesini çok daha yaygın ve tehlikeli hale getirebilir.

Araştırmacılar artan sıcaklıkların, dünya çapında yaklaşık 1 milyar kişiyi etkileyen ve kalp hastalığı, demans ve erken ölümle bağlantılı bir uyku bozukluğu olan obstrüktif uyku apnesini (OUA) kötüleştirebileceğini söylüyor.

Flinders Üniversitesi araştırmacılarının yürüttüğü ve hakemli dergi Nature Communications'ta yayımlanan çalışma, iklim değişikliğinin OUA'nın şiddetini ve sağlık üzerindeki etkisini nasıl artırabileceğini modelleyen ilk araştırma.

Flinders Üniversitesi FHMRI Uyku Sağlığı'ndan çalışmanın başyazarı Dr. Bastien Lechat, "Bu çalışma, ortam sıcaklıklarının OUA'nın şiddetini etkileyip etkilemediğini araştırarak iklim gibi çevresel faktörlerin sağlığı nasıl etkileyebileceğini anlamamıza katkı sağlıyor" diyor.

Araştırmacılar uyku sırasında solunum düzensizliklerini izleyen bir yatak altı sensörü aracılığıyla, 29 ülkeden en az 116 bin kişiden elde edilen 58 milyondan fazla gece uykusu verisini kaydetti.

Birkaç yılda toplanan veriler, küresel iklim modellerinden elde edilen saatlik iklim verileriyle eşleştirilerek farklı ısınma senaryoları altında OUA şiddetindeki değişikliklerinin simülasyonu oluşturuldu.

Dr. Lechat, "Genel olarak ortam sıcaklığıyla OUA şiddeti arasındaki ilişkinin büyüklüğü bizi şaşırttı" diyor.

Yüksek sıcaklıklar, kişinin belirli bir gece OUA yaşama olasılığının yüzde 45 artmasıyla ilişkiliydi.

Görsel kaldırıldı.Grafik, çeşitli uluslararası kuruluşlar tarafından ölçülen, endüstri çağından itibaren küresel ortalama sıcaklık artışını gösteriyor (WMO)


Çalışma, OUA şiddetindeki sıcaklıkla ilişkili artışın, Avustralya veya ABD'ye kıyasla Avrupa ülkelerinde bilhassa belirgin olduğunu ortaya koydu. Araştırmacılar bunun, klimaya erişimdeki farklılıklardan kaynaklanabileceğini öne sürüyor.

Araştırmacılar engelliliğe ayarlanmış yaşam yılı (disability-adjusted life years / DALY) kullanarak iklimin şiddetlendirdiği uyku apnesinin sağlık ve ekonomi üzerindeki yükünü tahmin etti. Sadece 2023'te, sıcaklık artışının araştırmadaki 29 ülkede yaklaşık 800 bin sağlıklı yaşam yılının kaybıyla bağlantılı olduğunu saptadılar.

Dr. Lechat, "Bu rakam, bipolar bozukluk, Parkinson hastalığı veya kronik böbrek hastalıkları gibi diğer tıbbi durumlardakine yakın" ifadelerini kullanıyor.

Toplam ekonomik kayıp yaklaşık 98 milyar dolar olarak tahmin edilirken bunun 68 milyar doları sağlığın bozulmasından, 30 milyar dolarıysa işyerindeki verimlilik düşüşünden kaynaklanıyor.

Kıdemli araştırmacı Profesör Danny Eckert, veriler çoğunlukla soğutma ve sağlık hizmetlerine erişimi daha iyi olan yüksek gelirli bölgelerdeki bireylerden elde edildiğinden, örneklemin düşük gelirli ülkelerde OUA'nın gerçek dünyadaki yükünü yeterince yansıtmayabileceğini söylüyor.

Profesör Eckert "Bu, tahminlerimizi yanıltarak sağlık ve ekonomi üzerindeki gerçek maliyetin düşük tahmin edilmesine yol açmış olabilir" diyor.

Sadece Avustralya'da, OUA dahil uykuyla ilgili sağlık sorunlarının maliyeti daha önce yılda 66 milyar Avustralya doları (yaklaşık 1 trilyon 700 milyar TL) olarak tahmin edilmişti.

Ekip halihazırda soğutmaya erişimin veya davranışsal değişikliklerin, ısınan hava koşullarında uyku apnesinin şiddetini nasıl azaltabileceği gibi olası müdahaleleri araştırmayı planlıyor.

Profesör Eckert, "İleride, ortam sıcaklığının uyku apnesinin şiddetine etkisini azaltacak stratejiler araştıran ve altta yatan fizyolojik mekanizmaları inceleyen müdahale çalışmaları tasarlamak istiyoruz" diye belirtiyor.

Çalışma, daha güçlü küresel iklim eylemleri olmadan uyku apnesinin yükünün muhtemelen keskin bir şekilde artacağı ve bunun da halk sağlığı sorunlarını şiddetlendirerek ekonomileri zorlayacağı uyarısında bulunuyor.


Independent Türkçe, independent.co.uk/climate-change