Wikipedia'nın kurucusu Wales: Gerçek bilgi çaba, eleştiri ve algoritmaların ötesine geçmeyi gerektirir

Jimmy Wales: Acil olarak güven, şeffaflık ve sorumlu veri kullanımına ihtiyaç var. (Web Summit)
Jimmy Wales: Acil olarak güven, şeffaflık ve sorumlu veri kullanımına ihtiyaç var. (Web Summit)
TT

Wikipedia'nın kurucusu Wales: Gerçek bilgi çaba, eleştiri ve algoritmaların ötesine geçmeyi gerektirir

Jimmy Wales: Acil olarak güven, şeffaflık ve sorumlu veri kullanımına ihtiyaç var. (Web Summit)
Jimmy Wales: Acil olarak güven, şeffaflık ve sorumlu veri kullanımına ihtiyaç var. (Web Summit)

Bu yıl Portekiz'in başkenti Lizbon'da düzenlenen ve bugün sona eren Web Zirvesi'nde, Wikipedia'nın CEO'su ve kurucusu Jimmy Wales, yapay zeka (AI) ile Wikipedia gibi insan odaklı bilgi platformları arasındaki karmaşık ilişkiyi gündeme taşıdı.

Şarku’l Avsat'ın katıldığı oturumda açıklamalarda bulunan Wales, yapay zekanın değişen dinamikleri ve bu platformlar üzerindeki etkisi hakkında derinlemesine bilgi vermeye çalıştı.

2023 Zirvesi'ndeki toplantı ve tartışmaların büyük bir bölümünü yapay zeka ve hayatın çeşitli yönleri üzerindeki etkisi oluşturuyor.

Yeni teknolojilerin karşılaştığı zorluklar

Wikipedia'nın CEO'su sözlerine eBay gibi devrim niteliğindeki teknolojilerin ilk günlerini anımsatarak başladı ve tüketicilerin bu tür hizmetleri kullanmaya yönelik kuşkularının nasıl bugün sahip olunan yaygın benimseme ve güvene dönüştüğünü vurguladı. Benzer şekilde, Wikipedia'nın da bir yandan içeriğin tahrif edilmesine ilişkin endişeler, diğer yandan da güvenilirlik gibi zorluklarla karşılaştığını anlattı. Tartışma aynı zamanda yeni olan her şeye ilişkin kamuoyu algılarının ve kamuoyu kabulünün zaman içinde nasıl geliştiğine de ışık tuttu.

Günümüze doğru ilerlerken Jimmy Wales, GPT-3 ve GPT-4 gibi büyük dil modellerine özellikle odaklanarak yapay zekanın mevcut haliyle sınırlamalarını tartıştı.

Bu modellerin ‘etkileyici’ yeteneklerini kabul etmekle birlikte, genellikle ‘makul görünen ancak yanlış olan bilgiler ürettiğini’ vurguladı. Wales, ‘gerçeklerin ve sağlam kaynakların doğrulanmasının yanlış bilgiyle mücadele için elzem olduğuna’ inanıyor.

Fotoğraf Altı: Jimmy Wales: Yapay zeka, insan dokunuşunu korurken, Wikipedia'daki içerik boşluklarını belirlemeye yardımcı oluyor. (Web Summit)

Yapay zeka ve Wikipedia'daki potansiyel rolü

Görüşmenin bir başka yönü de yapay zekanın Wikipedia ansiklopedisine potansiyel entegrasyonuna odaklandı. Şirketin CEO'su yapay zekanın içerik boşluklarını belirlemeye yardımcı olacağını, böylece ansiklopedinin doğruluğunu ve güvenilirliğini artırırken bilgi ve içerikle beslemek için çalışan editörlerin rolünü yani insan dokunuşunu da koruyacağını öngördü.

Bu bağlamda Wales, insanların oynadığı rolün ve geniş editör topluluğunun Wikipedia'ya katkıda bulunduğu farklı bakış açılarının önemini vurguladı. Wales ayrıca, ‘yapay zekânın, kendini Wikipedia'ya adamış bu gönüllülerin hassas anlayış ve eleştirel düşünme becerilerinden yoksun olduğunu’ göz önünde bulundurarak, insan müdahalesinin kalıcı değerine dikkat çekti.

Fotoğraf Altı: 13-16 Kasım tarihleri arasında Lizbon'da düzenlenen Web Summit 2023’e 70 binin üzerinde kişi katıldı. (Web Summit)

Yapay zeka geliştirmede etik hususlar

Yapay zekanın gelişimini çevreleyen etik hususlar tartışmanın önemli bir bölümünü oluştururken, Wikipedia CEO'su güven, şeffaflık ve verilerin sorumlu bir şekilde kullanılması gerektiğini vurguladı. Wales, geleceğe bakarken Wikipedia'nın bağımsızlığının ve finansman için birkaç teknoloji devine aşırı bağımlılıktan kaçınmanın önemine dikkat çekti.

Konuşma, yapay zekanın bilgi ve toplum üzerindeki etkisi üzerine daha geniş değerlendirmelerle sona erdi. Wales, açıklamasında “Gerçek bilginin, algoritmaların ve verilerin ötesine geçerek çaba, eleştirel düşünme ve gerçeğe bağlılık gerektirir" dedi.

Wikipedia CEO'su Jimmy Wales'in Web Summit 2023'teki görüşleri, yapay zeka ile Wikipedia gibi insan odaklı bilgi platformları arasındaki sürekli gelişen ilişkiye geniş bir bakış açısı sağladı.

Görüşmenin hedefi, teknolojik ilerleme ile dijital çağda insani değerlerin korunması arasında bir denge kurmak olarak vurgulandı.



Kafasının üstünde diş olan balık, bilim insanlarını şaşırttı

Hydrolagus colliei türündeki balıklar, kafalarındaki dişler sayesinde çiftleşiyor (Gareth Fraser/Florida Üniversitesi)
Hydrolagus colliei türündeki balıklar, kafalarındaki dişler sayesinde çiftleşiyor (Gareth Fraser/Florida Üniversitesi)
TT

Kafasının üstünde diş olan balık, bilim insanlarını şaşırttı

Hydrolagus colliei türündeki balıklar, kafalarındaki dişler sayesinde çiftleşiyor (Gareth Fraser/Florida Üniversitesi)
Hydrolagus colliei türündeki balıklar, kafalarındaki dişler sayesinde çiftleşiyor (Gareth Fraser/Florida Üniversitesi)

Hayalet köpekbalığı diye bilinen balıkların alınlarında dişleri olduğu tespit edildi. Bilim insanları bunun çene dışında diş gelişiminin ilk net örneğini sunduğunu söylüyor.

Kıkırdaklı balıklar sınıfında yer alan sıçansılar (Chimaeriformes) veya hayalet köpekbalıklarının kafasında çubuk benzeri bir çıkıntı bulunuyor. 

Sadece erkeklerde görülen tenakulum adlı bu yapı, hayvanın çiftleşme sırasında dişiyi kavramasını sağlıyor. 

Köpekbalıklarının atasal soyundan milyonlarca yıl önce ayrılan bu canlılar aynı zamanda köpekbalıklarından farklı olarak pul ve keskin dişlere de sahip değil. Bunun yerine kabukları kırmak ve avlarını öğütmek için diş plakaları kullanıyorlar.

Tenakulum kullanılmadığı zaman kapalı duruyor ama açıldığında içindeki diş benzeri yapılar açığa çıkıyor. Öte yandan bunların gerçekten diş mi, yoksa birçok köpekbalığı ve vatozun derisinde görülen sertleşmiş çıkıntılar mı olduğu bilinmiyordu.

Florida Üniversitesi'nden Dr. Gareth Fraser ve ekip arkadaşları bu belirsizliği gidermek için sıçansılar grubunda yer alan Hydrolagus colliei türündeki balıkları analiz etti. 

Araştırmacılar Puget Boğazı'ndaki San Juan Adası çevresinden topladıkları 40 Hydrolagus colliei balığını inceledi. Hayvanların boyu 25 santimetre ila 1 metre arasında değişiyordu.

Bilim insanları bilgisayarlı mikro tomografi ve doku örnekleri kullanarak tenakulumun gelişimini anlamaya çalıştı. 

Bulguları hakemli dergi PNAS'te 4 Eylül Perşembe yayımlanan çalışmaya göre bu balığın hem erkek hem dişileri tenakulum oluşturmaya başlıyor ancak yapı sadece erkeklerde gelişimini tamamlıyor.

Araştırmacılar ayrıca bu diş benzeri yapının gerçekten diş olduğunu da tespit etti. 

Makalenin yazarlarından Karly Cohen "Dental laminayı (diş tabakası) ilk gördüğümüzde gözlerimiz yuvalarından fırladı" diyerek ekliyor:

Bu kritik yapıyı çenenin dışında görmek çok heyecan vericiydi.

Yeni dişlerin oluşumundan sorumlu doku tabakası olan dental lamina, genellikle sadece ağızda bulunuyor.

Ekip ayrıca sıçansıların 315 milyon yıl önce yaşamış akrabalarının fosillerini de inceledi. Helodus simplex türündeki balığın burnunun üstünden, üst çenesinin önüne kadar uzanan tenakulum benzeri bir yapı saptandı. Araştırmacılar yapının, hayvanın ağzındaki dişlere benzediğini belirtiyor.

Dr. Fraser, tenakulum milyonlarca yıl içinde çeneden uzaklaşsa bile, sıçansıların köpekbalığı benzeri dişler oluşturma yeteneğini koruduğunu söylüyor.

Bugünkü örnekler üzerinde yapılan DNA analizleri de köpekbalıklarının ağzının içindeki dişlerin büyüme sürecinin, sıçansılardaki tenakulumun gelişme sürecine benzediğini ortaya koydu.

Cohen "Bu çılgınca, son derece sıra dışı özellik, evrimsel biyolojide dişlerin sadece oral yapılar olduğuna dair uzun süredir var olan varsayımı tersine çeviriyor" diyerek ekliyor:

Tenakulum bir defaya mahsus tuhaf bir yapı değil, evrimsel bir kalıntı ve çene dışındaki bir diş yapısının ilk net örneği.

Araştırmacılar bu yapının temelinin dişi balıklarda da bulunmasından dolayı sadece çiftleşmek için değil, bir zamanlar düşmanları uzaklaştırmak için de kullanıldığından şüpheleniyor.

Independent Türkçe, BBC Discover Wildlife, New York Times, IFLScience, PNAS


Akdeniz'de "olağanüstü" Roma miğferi bulundu

"Montefortino" miğferi, Aegadian Adaları açıklarındaki deniz tabanında bulundu (Sicilya Bölgesi)
"Montefortino" miğferi, Aegadian Adaları açıklarındaki deniz tabanında bulundu (Sicilya Bölgesi)
TT

Akdeniz'de "olağanüstü" Roma miğferi bulundu

"Montefortino" miğferi, Aegadian Adaları açıklarındaki deniz tabanında bulundu (Sicilya Bölgesi)
"Montefortino" miğferi, Aegadian Adaları açıklarındaki deniz tabanında bulundu (Sicilya Bölgesi)

Deniz arkeologları, MÖ 241'deki antik bir deniz savaşında Akdeniz'in dibinde kaybolan nadir bir Roma dönemi miğferi ortaya çıkardı.

"Olağanüstü biçimde iyi korunmuş" askeri miğfer, Batık Alanların Belgelenmesi Derneği üyesi derin deniz dalgıçları tarafından Aegadian Adaları sularında bulundu.

Araştırmacılar, miğferin o dönemde yaygın kullanılan "Montefortino" miğfer tipinin neredeyse eksiksiz bir örneği olduğunu ve iyi korunmuş yanak korumalarıyla öne çıktığını söylüyor.

Kültürel Miras Bölge Konseyi Üyesi Francesco Paolo Scarpinato, "'Montefortino' miğferi, şimdiye kadar bulunan en güzel ve eksiksiz miğferlerden biri" dedi.

Araştırmacılar, bu miğfer tipinin Romalılara Keltler tarafından tanıtıldığını ve MÖ 4. yüzyıldan MS 1. yüzyıla kadar yaygın bir tercih haline geldiğini söylüyor.

Arkeologlar, miğferin muhtemelen MÖ 241'de Roma ve Kartaca arasındaki Birinci Pön Savaşı'nda gerçekleşen Aegates Muharebesi sırasında kaybolduğunu tahmin ediyor.

Tarihi kaynaklar, Kartacalıların bu savaşta Roma ordusundan sayıca üstün olduğunu ancak daha iyi eğitimli Romalıların onları yendiğini gösteriyor.

Bu durum, Kartaca'nın Sicilya'yı teslim etmesine ve 20 yıldan uzun süre sonra Birinci Pön Savaşı'nın sona ermesine yol açtı.

Uzun ve maliyetli savaşın sona ermesi, Roma'yı Batı Akdeniz'de baskın güç haline getirdi.

Scarpinato, "Bu buluntular, MÖ 241 savaşının tarihsel bilgisini zenginleştirmekle kalmıyor, aynı zamanda adamızın dünyada eşsiz bir kültürel mirasın koruyucusu olduğu imajını da güçlendiriyor" dedi.

Aynı deniz arkeolojik alanında dalgıçlar, MS 5. yüzyıla tarihlenen "kullanımı belirsiz" büyük bir bronz kulp da ortaya çıkardı.

Ayrıca daha önce bölgede bulunan ve üzeri kabuklarla kaplı yaklaşık 30 metal eser üzerinde Bilgisayarlı Tomografi'yle (BT) X ışını taraması yaptılar.

Bu eserler arasında MÖ 241'deki savaşta kullanılan ve yüzyıllardır deniz tabanında korunan kılıç, mızrak ve cirit gibi silahlar da var.

Arkeologlar, savaş sırasında bir Roma gemisinin Kartacalılar tarafından ele geçirilmesinin ardından bu eserlerin denize düşmüş olabileceklerinden şüpheleniyor.

Daha önceki bir sefer sırasında ele geçirilen eşyalardan biri de temizlenmiş ve üzerinde "Ser.Solpicio C.F. Quaestor Probavi(t)" ifadesine rastlanmıştı. Arkeologlar bunun Birinci Pön Savaşı'nın ortaları da dahil MÖ 243'ten beri Roma hakimi olan Gaius Sulpicius'a işaret ettiğini düşünüyor.

Independent Türkçe


Küresel diyabet araştırması: Hastaların yarısı farkında değil

Yeni bir araştırmaya göre, diyabet hastalarının neredeyse yarısı diyabet hastası olduğunu bilmiyor (Unsplash)
Yeni bir araştırmaya göre, diyabet hastalarının neredeyse yarısı diyabet hastası olduğunu bilmiyor (Unsplash)
TT

Küresel diyabet araştırması: Hastaların yarısı farkında değil

Yeni bir araştırmaya göre, diyabet hastalarının neredeyse yarısı diyabet hastası olduğunu bilmiyor (Unsplash)
Yeni bir araştırmaya göre, diyabet hastalarının neredeyse yarısı diyabet hastası olduğunu bilmiyor (Unsplash)

Yeni bir araştırmaya göre diyabeti olan kişilerin neredeyse yarısı bu hastalıktan muzdarip olduğunu bilmiyor.

The Lancet Diabetes & Endocrinology adlı hakemli dergide pazartesi günü yayımlanan çalışmaya göre araştırmacılar, bu kronik hastalığa sahip 15 yaş ve üzeri kişilerin yüzde 44'üne tanı konmadığını tespit etti.

2000-2023 döneminde 204 ülke ve bölgeden elde edilen veriler, son çalışmada analiz edildi.

Yazarlar, "Son 20 yıldaki gelişmelere rağmen, diyabette yetersiz tanı ve yetersiz glisemik yönetim, özellikle düşük ve orta gelirli ülkelerde olmak üzere küresel çapta büyük sorunlar teşkil etmeyi sürdürüyor" diye yazıyor.

Çalışmanın başyazarı Lauryn Stafford, CNN'e yaptığı açıklamada analiz ettikleri diyabet hastalarının çoğunun tip 2 diyabet hastası olduğunu söyledi.

"Diyabeti olan kişilerin yüzde 56'sının bu hastalığı taşıdığının farkında olduğunu tespit ettik" diyen Stafford, diyabet hastası genç yetişkinlerin sadece yüzde 20'sinin bu hastalığı taşıdığını bildiğini ekledi.

ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri'ne (CDC) göre, tip 2 diyabette "vücut, insülini iyi kullanamıyor ve kan şekerini normal seviyelerde tutamıyor". Tip 2 diyabet genellikle yetişkinlerde görülse de gittikçe daha fazla gence teşhis konuyor.

Dünya Sağlık Örgütü'ne göre, dünya genelinde yaklaşık 830 milyon kişi diyabet hastası ve yarısından fazlası tedavi görmüyor.

CDC, 2021'de 38,4 milyon Amerikalının yani ABD nüfusunun yüzde 11,6'sının diyabet hastası olduğunu aktarıyor. Kuruma göre hastalıktan muzdarip 18 yaş ve üstü 8,7 milyon kişi diyabet hastası olduğunu bilmiyor ya da bildirmemişti.

Stafford, "Yüksek glikoz seviyeleriyle uzun yıllar yaşayabilirsiniz" diye açıkladı. 

İnsanlar ancak komplikasyon yaşadıkları noktada diyabet teşhisi alıyor.

CDC'ye göre diyabetin belirtileri arasında çok idrara çıkma, çok susama ve/veya acıkma, istemeden kilo verme, bulanık görme, ellerde veya ayaklarda uyuşma veya karıncalanma, bitkin hissetme, çok kuru bir cilt, yaraların yavaş iyileşmesi ve normalden daha fazla enfeksiyon geçirme yer alıyor.

ABD Ulusal Diyabet ve Sindirim ve Böbrek Hastalıkları Enstitüsü'ne göre, diyabet belirtileri gösteren herkes doktor kontrolünde kan vererek hastalık için test yaptırmalı.

Independent Türkçe