Bilim insanlarından "zombi geyik hastalığı" uyarısı: "İnsanlara sıçrayabilir"

Birleşik Devletler'in Wyoming eyaletinde 800 geyik, Kanada geyiği ve sığın örneğinde kronik zayıflama hastalığına rastlandı

Bilim insanları "zombi geyik hastalığının" insanlara yayılabileceği uyarısını yapıyor (AFP/Arşiv)
Bilim insanları "zombi geyik hastalığının" insanlara yayılabileceği uyarısını yapıyor (AFP/Arşiv)
TT

Bilim insanlarından "zombi geyik hastalığı" uyarısı: "İnsanlara sıçrayabilir"

Bilim insanları "zombi geyik hastalığının" insanlara yayılabileceği uyarısını yapıyor (AFP/Arşiv)
Bilim insanları "zombi geyik hastalığının" insanlara yayılabileceği uyarısını yapıyor (AFP/Arşiv)

Bilim insanları, geçen yıl boyunca ABD'de yüzlerce hayvanın "zombi geyik hastalığı"na yakalanmasının ardından bu hastalığın insanlara da bulaşabileceği uyarısında bulundu.

Hayvanları salyalı, uyuşuk, tökezleyen ve boş bakar bir halde bırakan kronik zayıflama hastalığı (Chronic Wasting Disease/CWD) Wyoming'de 800 geyik, Kanada geyiği ve sığın örneğinde bulundu.

Ancak uzmanlar hastalığın "yavaş ilerleyen bir felaket" olduğu uyarısında bulundu ve devletleri hastalığın insanlara yayılma ihtimaline karşı hazırlanmaya çağırdı.

CWD araştırmacısı Dr. Cory Anderson The Guardian'a, "Britanya'daki deli dana hastalığı salgını, örneğin çiftlik hayvanlarından insanlara yayılma olayı gerçekleştiğinde işlerin bir gecede nasıl çığırından çıkabileceğinin örneğini sundu" dedi.

Benzer bir şeyin meydana gelme potansiyelinden bahsediyoruz. Kimse bunun kesinlikle gerçekleşeceğini söylemiyor ancak insanların hazırlıklı olması önemli.

Birleşik Krallık'ta 1980 ve 1990'larda sığırların enfekte et ve kemik tozuyla beslenmesi nedeniyle yayılan deli dana hastalığının ardından 4,4 milyon büyükbaş hayvan kesilmişti.

Sığırlar için genellikle ölümcül olan hastalık, merkezi sinir sistemini enfekte ederek hayvanlarda agresif belirtiler ve koordinasyon eksikliğine yol açıyor. 1995'ten bu yana 178 insan ölümü, insan varyantıyla ilişkilendirildi.

Alliance for Public Wildlife'a göre 2017'de, her yıl CWD'yle enfekte 7 bin ila 15 bin hayvan insanlar tarafından tüketiliyordu.

Bu rakamın her yıl yüzde 20 artması bekleniyordu. Dr. Anderson, Wisconsin'de binlerce insanın muhtemelen enfekte geyik eti yediğini söyledi.

CWD bir ortama bulaştıktan sonra ortadan kaldırılması son derece zordur. Toprakta ya da yüzeylerde yıllarca kalabilir ve bilim insanları dezenfektanlara, formaldehite, radyasyona ve 600 santigrat derecede yakmaya karşı dirençli olduğunu belirtiyor.

Bu gelişme, ABD'li biyoteknoloji şirketi Ginkgo Bioworks'un hayvanlardan insanlara bulaşan hastalıkların 2050'de 2020'ye kıyasla 12 kat daha fazla insanı öldürebileceği uyarısında bulunmasının ardından geldi.

Şirket yayılma diye bilinen, zoonotik hastalıkların yol açtığı epidemilerin, iklim değişikliği ve ormansızlaşma nedeniyle gelecekte daha sık görülebileceğini söyledi.

Grubun araştırmasına göre, 1963'le 2019 arasında epidemiler her yıl neredeyse yüzde 5, ölümlerse yüzde 9 arttı.

Firma, "Bu yıllık artış oranları sürerse, analiz edilen patojenlerin 2050'de 2020'ye göre 4 kat daha fazla yayılma olayına ve 12 kat daha fazla ölüme yol açmasını bekliyoruz" uyarısında bulundu.

Independent Türkçe



İlk kez "eceline susamış bir gezegen" keşfedildi

HIP 67522 b, manyetik alan çizgileri boyunca yıldızının yüzeyine doğru enerji dalgası göndererek patlamaları tetikliyor (Danielle Futselaar)
HIP 67522 b, manyetik alan çizgileri boyunca yıldızının yüzeyine doğru enerji dalgası göndererek patlamaları tetikliyor (Danielle Futselaar)
TT

İlk kez "eceline susamış bir gezegen" keşfedildi

HIP 67522 b, manyetik alan çizgileri boyunca yıldızının yüzeyine doğru enerji dalgası göndererek patlamaları tetikliyor (Danielle Futselaar)
HIP 67522 b, manyetik alan çizgileri boyunca yıldızının yüzeyine doğru enerji dalgası göndererek patlamaları tetikliyor (Danielle Futselaar)

Bilim insanları ilk kez "eceline susamış bir gezegen" keşfetti. İlk kez bir gezegenin, yıldızını bu şekilde etkilediği gözlemlendi. 

Dünya'dan yaklaşık 400 ışık yılı uzaktaki HIP 67522 adlı yıldız ve yörüngesindeki iki gezegen uzun zamandır takip ediliyor. Sadece 17 milyon yaşındaki yıldız, 4,5 milyar yaşındaki Güneş'e kıyasla daha büyük ancak daha soğuk. 

Yıldızın HIP 67522 b adlı gezegeni, şaşırtıcı derecede yakın bir yörüngede dönüyor. Ötegezegen yıldızın etrafındaki bir turunu sadece 7 günde tamamlıyor; yani gezegende bir yıl, Dünya zamanıyla sadece bir hafta sürüyor.

Hollanda Radyo Astronomi Enstitüsü'nden Ekaterina Ilin, "Daha önce HIP 67522 gibi bir sistem görmemiştik; gezegen bulunduğunda, yıldızının yörüngesinde 10 günden daha kısa bir sürede döndüğü bilinen en genç gezegendi" diyor.

Ilin ve ekip arkadaşları bu nedenle NASA'nın Geçiş Halindeki Ötegezegen Araştırma Uydusu (Transiting Exoplanet Survey Satellite / TESS) ve Avrupa Uzay Ajansı'nın ötegezegen uydusu CHEOPS'u kullanarak sistemi daha yakından incelemeye karar verdi. 

Araştırmacılar HIP 67522 b'nin yıldızıyla  kurduğu sıkı etkileşim nedeniyle kendi sonunu hazırladığını tespit etti. 

Devasa plazma topları olan yıldızların yüklü parçacıkları, yüzeydeki hareketleriyle güçlü manyetik alanlar yaratıyor. Manyetik alan çizgileri birbirini kesemediğinden, bazen bunlar düğümlenip aniden koparak güneş patlamaları adı verilen radyasyon patlamalarına yol açıyor.

Bilim insanları, Dünya gibi pek çok gezegenin de manyetik alanı olduğu için yıldızına yakın gezegenlerin, yıldızlardaki manyetik alan patlamalarını tetikleyip tetiklemediğini merak ediyordu. 

HIP 67522 sistemini inceleyen ekip, yıldızdaki patlamaların gezegen onun önünden geçerken sıklaştığını saptadı. Araştırmacılar bu nedenle patlamaları gezegenin tetiklediği sonucuna vardı. 

Normalde yıldızların, yörüngelerindeki gezegenlerden etkilenmediği düşünülüyordu. Ancak araştırmacılar HIP 67522'nin yaşı nedeniyle ve güçlü bir manyetik alanı olması durumunda bunun mümkün olduğunu söylüyor.

Bulguları hakemli dergi Nature'da dün (2 Temmuz) yayımlanan çalışmaya göre gezegen yakın yörünge dönüşü sırasında enerji biriktiriyor ve bunun bir kısmını, yıldızın manyetik alan çizgileri boyunca bir kırbaç misali, dalgalar halinde geri gönderiyor. Bu şok dalgası, manyetik alandan yıldızın yüzeyine geçtiğinde muazzam bir patlama yaşanıyor.

Ancak bu güçlü kozmik ışınların büyük bir kısmı uzaya savrulmak yerine gezegene geri dönüyor. Bilim insanları HIP 67522 b'nin bugüne kadar bulunan ilk "eceline susamış gezegen" olduğunu söylüyor. 

Ilin "Gezegen özellikle enerji yüklü patlamaları tetikliyor gibi görünüyor" diyerek ekliyor: 

Gezegenin, yıldızın manyetik alan çizgileri boyunca gönderdiği dalgalar belirli anlarda patlamaları başlatıyor. Ancak patlamaların enerjisi dalgaların enerjisinden çok daha yüksek. Dalgaların oluşmaya hazır patlamaları tetiklediğini düşünüyoruz.

Araştırmacılar halihazırda yaklaşık Jüpiter büyüklüğündeki HIP 67522 b'nin, 100 milyon yıl içinde Neptün'e yakın bir boyuta geleceğini tahmin ediyor.

Bilim insanları sistemi incelemeye devam ederek patlamalarda ne tür enerji salındığını anlamayı umuyor. Ayrıca bu türden benzer sistemlerin var olup olmadığını araştırmak için çalışmalarını genişletmeyi planlıyorlar.

Ilin, "Aklımda milyonlarca soru var çünkü bu tamamen yeni bir fenomen, dolayısıyla ayrıntılar hâlâ net değil" diyor.

Independent Türkçe, Popular Science, Live Science, NASA, Nature