Diskteki su keşfi, gezegenlerin oluşumuna dair gizemi çözebilir

Araştırmacılar, bu denli önemli verilerin toplanabileceğini daha önce hiç hayal etmemiş

Diskte keşfedilen su buharı, mavi tonlarında gösteriliyor (ALMA/ESO/NAOJ/NRAO/S. Facchini)
Diskte keşfedilen su buharı, mavi tonlarında gösteriliyor (ALMA/ESO/NAOJ/NRAO/S. Facchini)
TT

Diskteki su keşfi, gezegenlerin oluşumuna dair gizemi çözebilir

Diskte keşfedilen su buharı, mavi tonlarında gösteriliyor (ALMA/ESO/NAOJ/NRAO/S. Facchini)
Diskte keşfedilen su buharı, mavi tonlarında gösteriliyor (ALMA/ESO/NAOJ/NRAO/S. Facchini)

Gökbilimciler gezegen oluşturabilecek bir diskte su buldu. Bu buluş, yeni gezegenlerin oluşumuna dair bir gizemin çözülmesini sağlayabilir.

Araştırmacılar daha önce bu tür bir ön gezegen diskinde suyun dağılımını haritalandıramamıştı. Araştırmacılardan biri bu tür verilerin toplanabileceğini "hiç hayal etmediklerini" söyledi.

Ancak yeni araştırma böyle bir diskte su buldu. Bu buluş, yeni gezegenlerin doğumunda suyun oynadığı muhtemel kilit rolü anlamamızı sağlayabilir

Atacama Büyük Milimetre/Milimetre-altı Dizisi Teleskobu (ALMA) kullanılarak yapılan gözlemler Boğa takımyıldızında, Dünya'dan 450 ışık yılı uzaklıkta bulunan Güneş benzeri genç yıldız HL Tauri'nin iç diskinde Dünya'nın tüm okyanuslarının en az üç katı kadar su olduğunu ortaya koydu. 

İtalya'daki Milano Üniversitesi'nden çalışmayı yöneten gökbilimci Stefano Facchini şöyle dedi:

Bir gezegenin oluşma ihtimali olan bölgede okyanus kaynaklı su buharı görüntüsünü yakalayabileceğimizi hiç hayal etmemiştim. Elde ettiğimiz sonuçlar, tıpkı 4,5 milyar yıl önce kendi Güneş Sistemi'mizde olduğu gibi, suyun varlığının bir gezegen sisteminin oluşumunu etkileme biçimini gösteriyor.

İtalya'daki Bologna Üniversitesi'nde gökbilimci olan çalışmanın ortak yazarı Leonardo Testi de şunları söyledi:

Bizden 450 ışık yılı uzaklıktaki su buharını sadece tespit etmekle kalmayıp aynı zamanda ayrıntılı görüntülerini yakalayabilmemiz ve uzamsal olarak çözümleyebilmemiz gerçekten olağanüstü.

Avrupa Güney Gözlemevi'nin (ESO) ortağı olduğu ALMA'yla yapılan gözlemler, gökbilimcilerin diskin farklı bölgelerindeki su dağılımını hesaplamalarına olanak sağlıyor.

Nature Astronomy'de yayımlanan çalışmaya göre HL Tauri diskinde önceden bilinen bir boşluğun bulunduğu bölgede kayda değer miktarda su bulundu.

Araştırmacılar bu su buharının, söz konusu bölgelerde oluşan gezegenlerin kimyasal bileşimini etkileyebileceğini öne sürüyor.

ESO'da gökbilimci olan ve çalışmaya da katılan Elizabeth Humphreys şunları söyledi:

Bir fotoğrafta, buzlu toz parçacıklarından salınan su moleküllerine doğrudan tanık olmak gerçekten heyecan verici.

Gezegen oluşumunun tohumu olan ve diski oluşturan toz parçacıkları, çarpışarak ve birbirine yapışarak daha da büyük cisimler haline geliyor.

Gökbilimciler, suyun toz parçacıkları üzerinde donması için yeterince soğuk olan yerlerde, parçacıkların birbirine daha iyi yapıştığına ve gezegenlerin oluşması için ideal bir nokta sağladığına inanıyor.

Ajanslardan da yararlanılmıştır. 



Çin’de bunama vakaları neden daha hızlı artıyor?

Fotoğraf: Unsplash
Fotoğraf: Unsplash
TT

Çin’de bunama vakaları neden daha hızlı artıyor?

Fotoğraf: Unsplash
Fotoğraf: Unsplash

Bilim insanları, Çin'de Alzheimer hastalığıyla diğer demans türlerinin orantısız bir sağlık yükü oluşturduğu ve vaka oranlarının küresel ortalamadan daha hızlı arttığı uyarısını yaptı.

Çarşamba günü PLOS One adlı akademik dergide yayımlanan yeni araştırma, ülkede demansı mümkün olduğunca erken önlemek için acil ve etkili müdahalelerin uygulanması çağrısında bulunuyor.

Alzheimer ve diğer demans türleri, (ADD; Alzheimer Dissease and Demantia / Alzheimer Hastalığı ve Demans), dünya çapında artan oranlarla giderek daha ciddi bir nörolojik sağlık sorunu haline geliyor.

Ancak bilim insanları, özellikle Çin'deki bunamaların gerçek hastalık yükü ve risk faktörlerinin yeterince anlaşılmadığını söylüyor.

Mevcut çalışmada araştırmacılar, Dünya Bankası ve Dünya Sağlık Örgütü gibi kurumlar tarafından başlatılan halka açık veri tabanı Küresel Hastalık Yükü'nden (GBD) alınan, 30 yıldan uzun süreye yayılan küresel sağlık verilerini analiz etti.

Veri tabanı, 204 ülke ve bölgede 370’in üzerinde hastalık ve sağlık sorunuyla bunlara karşılık gelen 88 risk faktörü hakkında veri içeriyor.

1990'la 2021 arasındaki son analizlere dayanarak bilim insanları, Çin'de demans vakalarının üç katına, küresel vakalarınsa iki katına çıktığını tespit etti.

"ADD, küresel hastalık yükü en ağır hastalıklardan biri. Çin'de ve küresel olarak ADD'nin hastalık yükü 1990'dan 2021'e kadar yıldan yıla arttı" diye yazdılar.

Çalışmada, "2021'e gelindiğinde, Çin'in hastalık yükü üç kat artarken, küresel hastalık yükü iki katına çıktı" dendi.

y6u78ı9
ADD'nin 1990-2021 küresel hastalık yükü haritası. İki cinsiyet ve tüm yaşlar için 100 bin kişi başına düşen ölümlerdeki yıllık değişim (Liu, Geng., 2025, PLOS One)

Kısmen daha uzun yaşam süreleri nedeniyle kadınların erkeklere kıyasla demansın genel yükünü daha fazla taşıdığı tespit edildi.

Ancak araştırmacılar, erkeklerin bu hastalıktan ölüm oranlarının biraz daha yüksek olduğunu söylüyor.

Gelecek 15 yıl için eğilimleri tahmin eden bilim insanları, daha etkili müdahaleler yapılmadığı takdirde demans oranlarının özellikle Çin'de artmaya devam edeceği uyarısını yapıyor.

Araştırmacılar, diyabet gibi hastalıklardan kaynaklanan yüksek kan şekerinin Çin de dahil dünya genelinde demans için önde gelen risk faktörü olduğunu, bunu sigara ve yüksek vücut ağırlığının izlediğini söylüyor.

"Sigara, yüksek açlık kan şekeri düzeyleri ve yüksek vücut kitle indeksi, aralarında yüksek açlık plazma glukozunun baskın konuma sahip olduğu üç ana risk faktörü" diye yazdılar.

Bilim insanları Çin'de demans vakalarındaki artışın büyük ölçüde nüfus artışı ve değişen yaş demografisine bağlı olabileceğinden şüpheleniyor.

"Gelişen bir ülke olarak Çin, ekonomik dönüşüm ve yaşam tarzındaki büyük değişiklikler nedeniyle diyabet hastalarının sayısında önemli bir artış yaşadı" diye yazdılar.

Araştırmacılar, demans vakalarındaki artışı yavaşlatmak adına özellikle yaşlı yetişkinler arasında yüksek kan şekeri ve sigara kullanımının azaltılması için çaba gösterilmesi çağrısında bulunuyor.

Erken müdahalenin klinik hedeflerine ulaşmak için cinsiyete özgü risk faktörlerini hedef alan müdahalelere ihtiyaç duyulacağını belirtiyorlar.

Independent Türkçe