Şu sorulara hızlıca yanıt vermeye çalışın: Dün öğle yemeğinde ne yediniz? Yanınızda kim vardı? Neredeydiniz? Ortamı kafanızda canlandırabiliyor musunuz?
Geçmişteki olaylardaki küçük detayları hatırlama yetisi, bilim insanlarının epizodik bellek diye adlandırdığı hafıza biçiminin alametifarikası.
Yeni bir araştırma insanların dışında bir kuş türünün de bu belleğe sahip olduğunu ortaya koydu: Bayağı alakargalar (Garrulus glandarius).
15 Mayıs'ta PLOS One adlı bilimsel dergide yayımlanan makalenin ilk yazarı James Davies epizodik belleği şöyle anlatıyor:
Zihninizde bir şekilde yeniden yaşıyorsunuz. Bu, deneyimi oluşturan detayları da içeriyor: Sesler, görüntüler ve hatta düşüncelerinizle ruh haliniz.
Cambridge Üniversitesi'nde psikoloji alanında doktora yapan Davies, epizodik belleği semantik hafızayla karşılaştırıyor:
Semantik hafıza, gerçek bilgilerin hatırlanması anlamına geliyor. Semantik hafızayı bilmeyle, epizodik belleğiyse hatırlamayla yanyana düşünebiliriz, işin aslı bilinçli bir hatırlama yok.
Hayvanlar ne düşündüğünü söyleyemediğinden onların epizodik belleğe sahip olup olmadığını de bilmek güç.
Onların geçmişte yaşanan olayları hatırlamasıyla ilgili yöntemler geliştiren bilim insanları; martılar, köpekler ve mürekkepbalıklarının epizodik belleği andıran hafızaları olduğuna dair kanıtlar elde etmişti.
Zekasıyla bilinen kargagillerin de epizodik bellek sahibi olabileceği bildirilmişti. Dr. Nicola Clayton'ın 1998'de yaptığı bir deney, gıdaları ne kadar süre önce nerelere sakladıklarını hatırladıklarını ortaya koymuştu.
Clayton'ın öğrencisi Davies, bu kabiliyeti test etmek için başka yöntemlere girişti:
Eğer tek bir metodoloji kullanıyorsanız o yöntemde muhtemelen hata vardır. Aynı şeyi farklı şekillerde çeşitli metodolojilerle denerseniz çok daha kesin bir kanıt çıkar.
Yeni bir yaklaşımla bayağı alakargaları inceleyen bilim insanları, insan hafızası araştırmalarına yansıması olabilecek sonuçlar buldu.
Davies ve arkadaşları, "zihinsel zaman yolculuğu" diye adlandırılan sürecin bu kuşlarda yaşanıp yaşanmadığını araştırdı. Bu süreç şöyle düşünülebilir: Dün öğle yemeğinde ne yediğiniz gibi, hafızanıza kaydetmek isteyecek kadar değerli bulmadığınız bilgi parçalarını hatırlamak.
Alakargalara önce hangi kupanın altında yemek saklandığı gösterildi ve rahatlıkla hatırladılar.
İkinci adımda kupaların üstüne çıkartmalar ya da ipler yerleştirildi. Yine aynı kupanın altına saklanan yemek bulundu. Kuşlar için bu eklemelerin bir önemi yoktu.
Deneyin son aşamasındaysa bu çıkartmalar ve ipler önem kazandı zira kupaların yerleri değiştirildi. Kuşlar yiyecek içeren kupadaki işaretleri tanıyarak yüzde 70 isabet oranı yakaladı.
Araştırmada yer almayan Dr. Jonathon Crystal, "Bu araştırma bayağı alakargalardaki epizodik hafızanın varlığına dair güçlü bir kanıt sunuyor" diyor. Alzheimer gibi hastalıklarda bu belleğin kaybının dikkat çekici olduğunu belirterek yeni çalışmanın konuyla ilgili araştırmalarda fayda sağlayabileceğini vurguluyor.
Crystal, "Sadece hafızayı geliştirmek yetmez, epizodik belleği de geliştirmemiz lazım" ifadesiyle ilgili ilaçların hayvanlarda test edilerek insanlar için geliştirilebileceğini öne sürüyor.
Independent Türkçe, CNN, Scientific American
