12 bin yıllık taşlar, tekerleğin icadına giden yolun ilk basamaklarını döşemiş olabilir.
İnsanlığın en büyük teknolojik gelişmeleri arasında yer alan tekerlek, yaklaşık 6 bin yıl önce icat edildi.
Yeni bir araştırmaya göre bu çığır açıcı adımdan binlerce yıl önce tekstilde kullanılan delikli taşlar, tekerleğin ortaya çıkmasına zemin hazırlamış olabilir.
İsrail'in kuzeyindeki Nahal Ein Gev II adlı arkeolojik kazı alanında daha önce yürütülen çalışmalarda kireçtaşından yapılmış, ortasında delik olan 113 taş bulunmuştu.
Fakat arkeologlar 12 bin yıl önceye tarihlenen bu taşların tam olarak ne için kullanıldığını çözemiyordu.
Hakemli dergi PLOS One'da dün (13 Kasım) yayımlanan çalışmaya göre taşlar, iplik eğirmeyi kolaylaştırmaya yarayan ağırşaklardı. Ortası delik olan ağırşak, yün veya iplik eğirirken kullanılan iği ağırlaştırmak için onun altına yerleştiriliyor.
Araştırmacılar ilk olarak taşların üç boyutlu modellerini oluşturarak detaylıca inceledi. Bu sayede taşların çoğunun merkezinde delikler açıldığını saptadılar.
Başka kullanım alanları ihtimalini de hesaba katan ekip, bunların boncuk olabileceğini düşündü. Ancak boncukların genellikle daha hafif maddelerden yapılması ve daha düzgün şekle sahip olması nedeniyle bu seçeneği elediler.
Ayrıca balıkçıların ağırlık için kullandığı zoka olabileceği ihtimali üzerinde de durdular. Fakat bu kadar eski bir zamanda bunlara rastlanmadığını söyleyen ekip, çoğunlukla daha ağır olduklarını da ekliyor.
Bilim insanları, ağırşak teorisini test etmek için geleneksel el sanatları uzmanı Yonit Kristal'a başvurdu. Kristal binlerce yıllık taşlardan birinin kopyasını test ederek bunun ip eğirmeyi kolaylaştırdığını gösterdi.
Ekip böylece taşların çoğunun muhtemelen ağırşak olarak kullanıldığı sonucuna vardı. Araştırmacılar "Bu ağırşak koleksiyonu, insanların tekerlek şeklindeki bir aletle dönme hareketini kullanmasının çok eski bir örneğini temsil ediyor" diyerek ekliyor:
Bunlar, erken insan uygarlıklarının gelişimi için hayati önem taşıyan çömlekçi çarkı ve araba tekerleği gibi dönmeye dayalı teknolojilerin yolunu açmış olabilir.
Kudüs İbrani Üniversitesi Arkeoloji Enstitüsü'nden makalenin ortak yazarı Talia Yashuv da "Delikli taşlar çoğunlukla değiştirilmeden, doğal şekillerinde muhafaza edilse de biçim ve işlev açısından tekerlekleri temsil ediyor: dönen bir aksa bağlı, ortasında bir delik bulunan yuvarlak bir nesne" ifadelerini kullanıyor.
Araştırmacılar şaşırtıcı bir şekilde bu ağırşak teknolojisinin hemen yayılmadığını kaydetti.
Yashuv "Başka bir şeye döndüler ve aynı aleti 4 bin yıl daha görmüyoruz. İlginç olan şeyse geri döndüğünde çok yakın bir yerde ortaya çıkması" diyor.
Independent Türkçe, IFL Science, Live Science, PLOS One
