İklim değişikliği soğuk hava kaynaklı ölümleri artırıyor

Araştırmacılar, soğuk havaya bağlı ölümlerin sayısının son yıllarda iki kattan fazla arttığını söylüyor

ABD'nin Illinois eyaletinde havaların aniden soğuduğu Wheeling'de sıkı giyinmiş bir kadın, kaldırımda yürüyor. Yeni araştırmada soğuk havalarla ilişkili ölümlerin 1990'lardan bu yana arttığı bulundu (Nam Y. Huh/AP)
ABD'nin Illinois eyaletinde havaların aniden soğuduğu Wheeling'de sıkı giyinmiş bir kadın, kaldırımda yürüyor. Yeni araştırmada soğuk havalarla ilişkili ölümlerin 1990'lardan bu yana arttığı bulundu (Nam Y. Huh/AP)
TT

İklim değişikliği soğuk hava kaynaklı ölümleri artırıyor

ABD'nin Illinois eyaletinde havaların aniden soğuduğu Wheeling'de sıkı giyinmiş bir kadın, kaldırımda yürüyor. Yeni araştırmada soğuk havalarla ilişkili ölümlerin 1990'lardan bu yana arttığı bulundu (Nam Y. Huh/AP)
ABD'nin Illinois eyaletinde havaların aniden soğuduğu Wheeling'de sıkı giyinmiş bir kadın, kaldırımda yürüyor. Yeni araştırmada soğuk havalarla ilişkili ölümlerin 1990'lardan bu yana arttığı bulundu (Nam Y. Huh/AP)

Yeni bir araştırmaya göre, büyük kısmı mevsimin en soğuk havalarından bazılarına hazırlanan ABD'de soğuğa bağlı ölümlerin sayısı 1990'ların sonlarından bu yana artıyor.

Verilere göre soğuk havaya bağlı ölümler 1999'la 2022 arasında iki kattan fazla artarken, en büyük artış 31 kişinin öldüğü 2016'dan sonra gerçekleşti.

Araştırmanın lideri Michael Liu, perşembe günkü sosyal medya gönderisinde, "Küresel ısınma bağlamında haklı olarak sıcaklığa odaklanılıyor ve birçok çalışma sıcaklığa bağlı ölümlerde büyük artışlar olduğunu açığa çıkardı. Bununla birlikte, iklim değişikliğinin daha aşırı kış olaylarıyla da ilişkili olduğuna dair yeni kanıtlar ortaya çıkıyor" diye açıkladı.

Sözkonusu bulgular cuma günü JAMA Network adlı akademik dergide yayımlandı.

Yazarlar, soğuğun altta yatan ya da katkıda bulunan bir neden olarak kaydedildiği ölüm belgelerini analiz etmek için Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri'nden alınan verileri kullandı. 1999'la 2022 arasındaki 63 milyondan fazla ölümün 40 binden fazlasında altta yatan veya katkıda bulunan neden olarak soğuk yer alıyor.

Araştırmacılar, veri eksikliği nedeniyle ölümlerin eksik sayılmış olabileceğini belirtti.

Araştırmaya dahil edilen yıllar arasında soğuğa bağlı ölüm oranlarında yıllık yüzde 3,4'lük bir artış vardı. Soğuğa bağlı ölümlerde erkeklerin oranı kadınlara kıyasla daha fazla.

Liu, neredeyse tüm gruplarda önemli artışlar görülse de ölümlerin siyah, Amerikan Yerlisi ve Alaska Yerlisi yetişkinler ve 75 yaş üstü kişiler arasında en yüksek olduğunu belirtti. Yaşlı yetişkinlerin kronik rahatsızlıkların yaygınlığı ve vücut ısısını sabit tutma becerilerinin sınırlılığı nedeniyle daha savunmasız olduğunu belirten araştırmacılar, siyahlar, Amerikan Yerlileri ve Alaska Yerlileri için yapısal risk faktörlerinden bahsetti.

Araştırmacılara göre bu artış, halk sağlığı müdahalelerini ve savunmasız nüfuslar için ısınma merkezlerine erişimin iyileştirilmesini gerektiriyor.

Çevre Koruma Ajansı'na göre, son yıllarda ABD'de kış aylarındaki ölüm oranları kış dışı aylara kıyasla yüzde 8 ila 12 daha fazla. Ölüm oranları genellikle kırsal bölgelerde daha yüksek.

Liu, "Bu bulgular küresel ısınmanın aciliyetini ve sağlık üzerindeki etkilerini hafif göstermemeli, aksine toplumlarımızı ve savunmasız nüfusları bu kış mevsiminde soğuğa maruz kalmaktan korumayı da (örneğin ısınma merkezlerine erişim) unutmamamız gerektiğini hatırlatmalı" dedi.

Evsizlik ve madde bağımlılığı gibi diğer faktörlerin yanı sıra, iklim değişikliğinin tetiklediği ekstrem kış hava olaylarının daha sık görülmesi de bu artışta muhtemel bir katalizör olabilir.

bhn
Yetkililer bu hafta Maine'de 911'i arayarak uzuvlarının donduğunu söyleyen bir yürüyüşçüyü kurtardı. Soğuğa bağlı ilk ölümlerden bazıları Maryland'de bildirildi (New Hampshire Fish and Game)

İklim değişikliği nedeniyle kışlar ısınırken, aynı zamanda daha fazla aşırı soğuk görülüyor.

Bu bulgular, mevsimin soğukla bağlantılı ilk ölümlerinin yaşandığı bir dönemde ortaya çıktı. Perşembe günü Maine'de 28 yaşındaki bir adam 911'i arayarak uzuvlarının donduğunu söyledikten sonra kurtarıldı.

Yaklaşık son iki yılın en soğuk havası bu hafta sonu ABD'nin doğusuna ve kuzeydoğusuna yerleşirken New York'ta Mavi Kod verildi. Bu, akşam 4'le sabah 8 arasında sıcaklığın 0 derece ya da altına düşmesi halinde devreye sokuluyor.

Independent Türkçe



Amazon yerlileri, sömürgecilikten önce "bahçe şehirlerde" ördek yetiştiriyormuş

Ördekler muhtemelen İspanyol öncesi dönemlerde Amazon Havzası'nda da bu şekilde tutuluyordu (Heiko Prümers/Alman Arkeoloji Enstitüsü)
Ördekler muhtemelen İspanyol öncesi dönemlerde Amazon Havzası'nda da bu şekilde tutuluyordu (Heiko Prümers/Alman Arkeoloji Enstitüsü)
TT

Amazon yerlileri, sömürgecilikten önce "bahçe şehirlerde" ördek yetiştiriyormuş

Ördekler muhtemelen İspanyol öncesi dönemlerde Amazon Havzası'nda da bu şekilde tutuluyordu (Heiko Prümers/Alman Arkeoloji Enstitüsü)
Ördekler muhtemelen İspanyol öncesi dönemlerde Amazon Havzası'nda da bu şekilde tutuluyordu (Heiko Prümers/Alman Arkeoloji Enstitüsü)

Arkeologlar, Bolivya'da kadim Amazon insanlarının çoğunlukla mısır tarımı yaparak ve Amerikan ördeği yetiştirerek geçindiği sömürge öncesi bir "bahçe şehir" olduğuna dair yeni kanıtlara ulaştı.

Pazartesi günü Nature Human Behaviour adlı akademik dergide yayımlanan araştırma, Amazon Havzası'ndaki yerli halkın sömürgeci istiladan önceki yaşamına daha fazla ışık tutuyor.

Çalışmada, Brezilya'daki São Paulo Üniversitesi'nden araştırmacılar, Bolivya'da bulunan yaklaşık 1300 yıllık insan ve hayvan kalıntılarını inceledi.

Amazon bölgesindeki ekin ve hayvanlara insan müdahalesinin, Avrupa tarafından sömürgeleştirilmeden öncesine dayandığını tespit ettiler.

Geçmişteki araştırmalar manyok, kabak, tatlı patates, Hint yer elması ve özellikle mısır gibi ürünlerin Amazon Havzası'nın birçok yerinde İspanyollar tarafından sömürgeleştirilmeden daha önce önem kazandığına dair ipucu vermişti.

Amazon Havzası'na ilişkin bakış açısı giderek değişiyor. Başlangıçta gıda üretimi için elverişsiz kabul edilen bölgenin daha sonra tarih boyunca büyük çaplı insan toplumlarını geçindirdiği düşünüldü, şimdiyse çeşitli ürünlere ve evcilleştirilmiş hayvanlara ev sahipliği yapan "bahçe şehirlerden" biri olduğu tahmin ediliyor.

Ancak şimdiye dek bölgedeki insanlar, hayvanlar ve ekinler arasındaki ilişkiye dair doğrudan kanıtlar eksikti.

Bu durum, özellikle Llanos de Mojos bölgesindeki büyük anıtsal höyükleriyle bilinen Casarabe halkının yaşadığı Bolivya Amazonlarında geçerliydi.

Yeni çalışma, MS 700'le 1400 arasında Llanos de Mojos'ta yaşamış 86 kişiyle (hem erkek hem kadın kalıntıları) memeliler, sürüngenler, kuşlar ve balıklar da dahil olmak üzere 68 hayvanın kemiklerini inceledi.
 

febrgthyju
Salvatierra yerleşiminin tören alanında yapılan kazılarda binlerce hayvan kemiği bulundu (Heiko Prümers/Alman Arkeoloji Enstitüsü)

Bilim insanları, kalıntıları incelenen tüm kişilerde mısırın yaygın bir beslenme öğesi olduğunu ve ekinin en yoğun tüketiminin büyük ihtimalle MS 700'le 800 arasında gerçekleştiğini keşfetti.

Son analiz, örneklemdeki Amerikan ördeklerinin de mısırla beslendiğini ortaya koydu.

Verilerden yola çıkan araştırmacılar, insanların bu hayvanları MS 800 kadar erken bir tarihte bölgede bilinçli bir şekilde beslendiğini ve MS 1100'e gelindiğinde evcilleştirdiğini söylüyor.

Yeni analizde, MS 800'den itibaren mısırın temel besin maddesi özelliğini istikrarlı bir şekilde kaybettiğine dair kanıtlar da var.
 

grbthyjukı
Kemik kalıntılarının yanı sıra kırık salyangoz kabukları, küçük yanık kil topakları ve kömür parçaları da görülüyor (Heiko Prümers/Alman Arkeoloji Enstitüsü)

Bu durum, Casarabe halkının tarım faaliyetlerini çeşitlendirmeye ya da diğer halklarla ticareti artırmaya çalıştığına işaret ediyor olabilir.

Mısır, MS 500'de Casarabe kültürünün ortaya çıkmasından önce de Bolivya Amazonlarında yetiştiriliyordu ama bilim insanları, mısırın insanların temel besin maddesi haline gelerek büyük ihtimalle bu kültürün genişlemesine önemli katkılar sağladığını söylüyor.

Araştırmacılar "Elimizdeki veriler, sömürge öncesi dönemde insanların hayvanları nasıl yönettiğini doğrudan gösteren kanıtlar da dahil olmak üzere Amazon ekosistemleriyle insanların etkileşimlerine dair içgörüler sunarak insanlık tarihini daha iyi anlamamızı sağlıyor" yazdı.
Independent Türkçe