İnkaların gizli tünel ağı bulundu

Her yıl milyonlarca turist, dünyanın 7 harikasından biri olan Machu Picchu'ya seyahat etmeden önce Cusco'da konaklıyor (AFP)
Her yıl milyonlarca turist, dünyanın 7 harikasından biri olan Machu Picchu'ya seyahat etmeden önce Cusco'da konaklıyor (AFP)
TT

İnkaların gizli tünel ağı bulundu

Her yıl milyonlarca turist, dünyanın 7 harikasından biri olan Machu Picchu'ya seyahat etmeden önce Cusco'da konaklıyor (AFP)
Her yıl milyonlarca turist, dünyanın 7 harikasından biri olan Machu Picchu'ya seyahat etmeden önce Cusco'da konaklıyor (AFP)

Yüzyıllar süren spekülasyonların ardından Peru'daki arkeologlar, İnkalar tarafından inşa edildiği düşünülen bir yeraltı tünel ağının varlığını doğruladı.

Bu çığır açan keşifte, Machu Picchu yakınlarındaki tarihi Cusco kentinin altında 1,5 kilometreden fazla sokak ağı bulundu.

Peru Arkeologlar Birliği'ne göre, Quechua dilinde labirent anlamına gelen "chincana", kentin Güneş Tapınağı'nı kadim Sacsayhuaman kalesine bağlıyor.

Arkeologlar Jorge Calero ve Mildred Fernandez düzenledikleri basın toplantısında tünellerin üç kolunun daha tespit edildiğini ve bunların her birinin kentin farklı bölgelerine açıldığını söyledi. Chincana tünelinin en derin noktasının yaklaşık 2,5 metre derinlikte olduğu söyleniyor.

16. ve 18. yüzyıllar arasında yazılmış tarihi kayıtlarda bahsedilmesinin ardından tünellerin aranmasına başlandı.

İspanyol bir rahibin 1594'te yazdığı anlatıda, ana tünelin tapınaktan başlayıp Cusco Katedrali'nin arkasındaki piskoposun evinin altından geçerek Sacsahuaman kalesinde son bulduğu belirtiliyor.

Tünellerin yerini belirlemek için ses testi ve radar kullanan araştırmacılar, muhtemelen taştan inşa edilmiş ve oyma kirişlerle çatılmış duvarların, sokakların 1,4 ila 2,5 metre altında olduğunu ortaya çıkardı.

Palomino şunları söyledi:

Şimdi Chincana'ya girebilmek için kilit noktalarda kazı yapmamız gerekiyor, belki mart ya da nisanda.

UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer alan Cusco, İnka İmparatorluğu'nun tarihi başkentiydi. Her yıl milyonlarca turist ziyaret ediyor ve birçoğu dünyanın 7 harikasından biri olan Machu Picchu'ya yolculuklarına başlamadan önce bu şehirde konaklıyor.

İnka yönetimi altında Cusco, farklı dini ve idari işlevlere sahip karmaşık bir kent merkezi haline gelmişti.

Mimari ve kültürel mirasıyla ünlü Cusco'nun etrafı tarım, zanaat ve sanayi üretimi için sınırları net bir şekilde belirlenmiş alanlarla çevriliydi.

İspanyollar 16. yüzyılda şehri fethettiğinde, İnka imparatorluk şehri Cusco'nun kentsel yapısı korunmuş ve İnka şehrinin üzerine tapınaklar, manastırlar ve malikaneler inşa edilmişti.

Tünellerin son keşfi, İnka medeniyetinin gelişmiş doğasını vurguluyor çünkü tüneller muhtemelen şehir genelinde bir iletişim sistemi işlevi görmüştü.

Independent Türkçe



İzleyiciler yeni İspanyol dizisiyle sabahladı: 3'e kadar uyumadım

Eleştirmenlerin "çizgisini bilen, kendinden emin bir suç draması" diye nitelediği Gölgeler Şehri, dengeli temposu, güçlü atmosferi ve kalitesiyle övgü topluyor (Netflix)
Eleştirmenlerin "çizgisini bilen, kendinden emin bir suç draması" diye nitelediği Gölgeler Şehri, dengeli temposu, güçlü atmosferi ve kalitesiyle övgü topluyor (Netflix)
TT

İzleyiciler yeni İspanyol dizisiyle sabahladı: 3'e kadar uyumadım

Eleştirmenlerin "çizgisini bilen, kendinden emin bir suç draması" diye nitelediği Gölgeler Şehri, dengeli temposu, güçlü atmosferi ve kalitesiyle övgü topluyor (Netflix)
Eleştirmenlerin "çizgisini bilen, kendinden emin bir suç draması" diye nitelediği Gölgeler Şehri, dengeli temposu, güçlü atmosferi ve kalitesiyle övgü topluyor (Netflix)

Netflix izleyicileri, başrol oyuncusunun ölümünden aylar sonra yayımlanan yeni bir suç dizisiyle ekrana kilitlendi.

12 Aralık'ta platform kataloğuna eklenen 6 bölümlük Gölgeler Şehri (Ciudad de Sombras), gözden düşmüş bir dedektifin geri dönüş hikayesini anlatan karanlık ve sarsıcı bir gizemi konu alıyor. 

İspanya yapımı mini dizi, Isak Férriz ve Verónica Echegui'yi başrollerde buluştururken, kısa sürede izleyiciler arasında geniş yankı uyandırdı.

"Performansı olağanüstü"

Netflix, 18 yaş altına uygun olmadığını belirttiği gerilim dizisinin konusunu şöyle özetliyor:

Barselona bir sabah, Gaudí'nin ikonik binasından sarkan alevler içindeki ceset manzarasına uyanınca katili yakalamak gözden düşmüş bir dedektife kalır.

Sosyal medyada yapılan yorumlarda, Echegui'nin performansı "olağanüstü" diye nitelendirilirken, bazı izleyiciler diziyi izlerken "sabah 3'e kadar uykusuz kaldıklarını" yazdı.

Gölgeler Şehri'nin oyuncu kadrosunda ayrıca Ana Wagener, Manolo Solo, Jordi Rico ve Jordi Ballester gibi isimler de yer alıyor.

Yönetmen koltuğunda Jorge Torregrossa'nın oturduğu, suç ve gerilim türlerini harmanlayan dizi, 66 yaşındaki yazar Aro Sáinz de la Maza'nın Milo Malart adlı kitap serisinin ilk romanından uyarlandı. Senaryoyu ise Carlos López ve Clara Esparrach kaleme aldı.

Gölgeler Şehri, eleştirmenlerden övgü dolu yorumlar aldı. El Pais yazarı Natalia Marcos, Rotten Tomatoes'da yüzde 100'lük beğeni oranına ulaşan diziyle ilgili şu ifadeleri kullandı: 

Karanlık, gölgeler ve acı, güçlü bir kişiliğe sahip bu dizinin her yanına sinmiş durumda. Tam da bu nedenle, eğlencelik ve hafif bir seyir arayanları kendisinden uzaklaştırabilir. İyi ya da kötü, Gölgeler Şehri tam olarak bu yüzden farklı bir yerde duruyor.

42 yaşında kansere yenildi

Gölgeler Şehri, başrol oyuncularından Verónica Echegui'nin ölümünden aylar sonra yayına girdi. Echegui, Ağustos 2025'te, kanser mücadelesinin ardından 42 yaşında hayatını kaybetmişti. 

2006 yapımı Yo soy la Juani'yle (My Name Is Juani) beyazperdeye adım atan Echegui, 22 yıla yayılan kariyeri boyunca pek çok film ve dizide rol almıştı. Echegui'nin ölümünün ardından, sinema dünyasından birçok isim oyuncuya taziye mesajlarıyla veda etti.

İspanya Başbakanı Pedro Sánchez de X üzerinden yaptığı paylaşımda, "Verónica Echegui'nin vefat haberini derin bir üzüntüyle öğrendim. Olağanüstü yeteneğe ve büyük bir tevazuya sahip bir oyuncuydu; bizi çok erken yaşta terk etti" ifadelerini kullanmıştı.

Independent Türkçe, Daily Mail, Digital Spy, Mirror, El Pais, Variety


Gölge bankacılık sektöründe rekor büyüme: Yeni bir kriz mi geliyor?

Gölge bankacılık, 2007'de ABD'de başlayan mortgage krizinin büyüyüp tüm küresel piyasalara yayılmasında da rol oynamıştı (Reuters)
Gölge bankacılık, 2007'de ABD'de başlayan mortgage krizinin büyüyüp tüm küresel piyasalara yayılmasında da rol oynamıştı (Reuters)
TT

Gölge bankacılık sektöründe rekor büyüme: Yeni bir kriz mi geliyor?

Gölge bankacılık, 2007'de ABD'de başlayan mortgage krizinin büyüyüp tüm küresel piyasalara yayılmasında da rol oynamıştı (Reuters)
Gölge bankacılık, 2007'de ABD'de başlayan mortgage krizinin büyüyüp tüm küresel piyasalara yayılmasında da rol oynamıştı (Reuters)

Gölge bankacılık (shadow banking) sektörünün toplam varlığı 250 trilyon doları geçerken, yeni bir ekonomik kriz tehlikesi de artıyor.

Küresel finans sistemini izleyip tavsiyelerde bulunan Finansal İstikrar Kurulu'ndan (FSB) bugün yapılan açıklamada, banka dışı finansal kuruluşların faaliyetleri hakkında "yetersiz veri" bulunduğu belirtildi.

İsviçre merkezli uluslararası kuruluş, düzenleyicilerin riskleri değerlendirebilmesi için özel sermaye fonlarına ilişkin yeterli veri bulunmadığına işaret etti.

Bu durumun, muhtemel bir yeni küresel finans krizinin işaretlerini öngörememe riski yarattığına dikkat çekildi.

FSB verilerine göre gölge bankacılık piyasası, geçen yıl yüzde 9,4 oranında büyüdü. Bu sektör hedge fonları, sigorta şirketleri, yatırım fonları ve diğer banka dışı finansal kuruluşları kapsıyor. Sözkonusu oran geleneksel bankacılık sektöründeyse yüzde 4,7 oldu.

Böylece banka dışı finansal kuruluşlar, küresel finansal varlıkların yüzde 51'ini oluşturdu.

"Gölge bankacılık" diye adlandırılan banka dışı finansal sistemin küresel varlıkları 2024 sonunda ilk kez 250 trilyon doları aşarak 256,8 trilyon dolara ulaştı.

Amerikan bankacılık devi JPMorgan Chase'in CEO'su Jamie Dimon, ekimdeki açıklamasında finansal sistemin daha az denetlenebilen kısımlarındaki büyümenin ekonomik krize davet çıkarabileceği uyarısında bulunmuştu:

Bir hamam böceği gördüğünüzde, muhtemelen daha fazlasının da olduğunu bilirsiniz. Herkes bu konuda önceden uyarılmalıdır.

FSB'nin başkanlığını, aynı zamanda Birleşik Krallık Merkez Bankası Başkanı olan Andrew Bailey yürütüyor.

Bailey de küresel denetim otoritelerinin finansal sistemin dayanıklılığını değerlendirirken, gölge bankacılıktaki dönüşümü yakından takip etmesi gerektiğini vurgulamıştı.

Gölge bankacılık, 2007'de ABD'de başlayan mortgage krizinün büyüyüp tüm küresel piyasalara yayılmasında da rol oynamıştı.

Independent Türkçe, Telegraph, CNN


Yakın arkadaşı olan yunuslar daha yavaş yaşlanıyor

Şişe burunlu yunuslar hayat boyu süren arkadaşlıklar kuruyor (Simon Allen / Shark Bay Yunus Araştırması)
Şişe burunlu yunuslar hayat boyu süren arkadaşlıklar kuruyor (Simon Allen / Shark Bay Yunus Araştırması)
TT

Yakın arkadaşı olan yunuslar daha yavaş yaşlanıyor

Şişe burunlu yunuslar hayat boyu süren arkadaşlıklar kuruyor (Simon Allen / Shark Bay Yunus Araştırması)
Şişe burunlu yunuslar hayat boyu süren arkadaşlıklar kuruyor (Simon Allen / Shark Bay Yunus Araştırması)

Yakın arkadaşlıklar kuran yunusların biyolojik olarak daha yavaş yaşlandığı tespit edildi.

Avustralya'nın Shark Bay bölgesindeki erkek yunusların güçlü dostluklar kurabildiği biliniyor. Yakın ilişki kuran erkekler,dişileri bulma, kur yapma ve koruma süreçlerinde işbirliğine gittiği için bu arkadaşlıklar üreme açısından hayati önem taşıyor.

Bazı yunuslar yakın arkadaşlarıyla çok vakit geçirirken, diğerleri daha yalnız kalmayı tercih ediyor.

Yeni Güney Galler Üniversitesi'nden Dr. Livia Gerber liderliğindeki ekip, 40 yılı aşkın süre boyunca bölgedeki şişe burunlu yunusları inceleyerek bu ilişkilerin yaşlanma süreçlerini nasıl etkilediğini araştırdı.

Araştırmacılar, yaşları yeni doğandan 29'a kadar değişen 38 erkek yunusun deri dokusu örneklerini analiz etti. 

Bilim insanları sadece yılları saymak yerine, DNA metilasyonu örüntülerini kullanarak biyolojik yaşı ölçtü. Hücreler yaşlandıkça DNA üzerinde biriken kimyasal işaretleri ifade eden bu örüntüler, hayvanların takvim yaşından farklı olarak vücudunun nasıl yaşlandığı hakkında fikir veriyor.

Bulguları hakemli dergi Communications Biology'de yayımlanan çalışmaya göre güçlü arkadaşlıklar kuran erkek yunusların biyolojik yaşı, diğerlerine göre kayda değer oranda düşüktü. 

Dr. Gerber "Sosyal bağlantılar sağlık için o kadar önemli ki, hücresel düzeyde yaşlanmayı yavaşlatıyorlar" diyerek ekliyor:

Sosyal bağların hayvanların ömrünü uzattığını biliyorduk ama yaşlanma sürecini doğrudan etkilediğini ilk kez gösteriyoruz.

İnsanlarda ve başka sosyal memelilerde güçlü ilişkilerin hayatta kalma şansını artırdığı ve yaşam süresini uzattığı görülmüştü.

Araştırmacılar ayrıca yunusların kurduğu ilişkilerin stresi azaltmasının da daha yavaş yaşlanmalarında payı olduğunu düşünüyor. 

Bu bağlar zorlukların üstesinden birlikte gelmelerini sağladığı için bireyler üzerindeki fizyolojik yükü de azaltıyor.

Diğer yandan bilim insanları, büyük gruplarda zaman geçiren erkeklerin biyolojik açıdan daha genç değil, yaşlı olduğunu saptadı.

Ekip Conversation için kaleme aldığı yazıda "Bu, sosyal bağların faydalarının sadece başkalarının yanında olmaktan değil, derin, anlamlı ilişkilerden kaynaklandığını gösteriyor" diyerek ekliyor: 

Büyük gruplarda zaman geçirmek rekabet, stres veya hastalık riskini artırabilir ve bu faktörlerin hepsi yaşlanmayı hızlandırabilir. Sonuç olarak biyolojik yaşlanmayı etkileyen şey ilişkilerin niceliği değil, niteliği.

Independent Türkçe, Study Finds, Conversation, UNSW, Communications Biology