Uzaydan gelen radyo sinyalinin kaynağı bilim insanlarını şoke etti

Çalışmaya katılan bilim insanları, "Tam da astrofizik fenomenini anladığımızı düşündüğümüz anda, evren dönüp bizi şaşırtıyor" diyor

Fotoğraf: Unsplash
Fotoğraf: Unsplash
TT

Uzaydan gelen radyo sinyalinin kaynağı bilim insanlarını şoke etti

Fotoğraf: Unsplash
Fotoğraf: Unsplash

Uzayın derinliklerinden gelen yoğun radyo sinyalini kaynağına kadar izleyen bilim insanları, buldukları şey karşısında şoke oldu.

Araştırmacılar yıllardır uzayın derinliklerinden gelen çok kısa ve çok güçlü enerji patlamaları olan hızlı radyo patlamalarını (Fast Radio Bursts/FRB'ler) açıklamaya çalışıyor. Olası açıklamalar kara deliklerden uzaylı teknolojisine kadar her şeyi içeriyor.

Araştırmacılar, hangi ekstrem koşulların evrende bu kadar güçlü patlamalar yaratabileceğini görmek umuduyla, onları galaksilerine kadar takip ederek haklarında daha fazla şey anlamayı umuyor.

Günümüzde, bilim insanları bu patlamalardan birini kendi galaksisine kadar izledi. Ancak bu galaksi çok yaşlı ve ölü olmasının yanı sıra tuhaf bir şekle sahip.

Daha önce araştırmacılar sadece çok daha genç galaksilerden gelen FRB'ler bulmuştu. Dolayısıyla bu, FRB'lerin nereden geliyor olabileceğine dair mevcut anlayışımızı kırıyor.

Bilim insanlarına göre sözkonusu keşif, bu gizemli kozmik olayların şimdiye kadar sandığımızdan çok daha çeşitli yerlerden geldiğini ifade edebilir.

Yeni bulguları bildiren iki çalışmanın kıdemli yazarlarından, Northwestern'den Wen-fai Fong, "Bu yeni FRB bize tam da bir astrofizik fenomenini anladığımızı düşündüğümüz anda evrenin dönüp bizi şaşırttığını gösteriyor" dedi.

Evrenle kurulan bu "diyalog", zaman alanı astronomisi alanımızı inanılmaz derecede heyecan verici kılan şey.

Yeni çalışmadaki FRB ilk olarak Şubat 2024'te tespit edilmişti. Temmuz 2024'e kadar yanıp sönmeye devam etti ve bu da araştırmacıların gökyüzündeki konumunu bulmasını sağladı.

Bu yapıldıktan sonra uyduları konuma doğru çeviren araştırmacılar, gördükleri şey karşısında şaşırdı. FRB, genç bir galaksi yerine 11,3 milyar yaşında ve Dünya'dan sadece iki milyar ışık yılı uzaklıktaki bir galaksiden geliyordu.

Bilim insanları daha sonra bu galakside koşulların nasıl olabileceğini canlandırdı. Bu simülasyonlar, galaksinin çok parlak ve devasa olduğunu, Güneş'in 100 milyar katı kütleye sahip olduğunu gösterdi; bu da onu bugüne kadarki en büyük FRB ev sahibi galaksi ve herhangi bir türde bulunan en büyük kütlelerden biri haline getirdi.

Çalışma, The Astrophysical Journal Letters adlı akademik dergide yayımlanan "A repeating fast radio burst source in the outskirts of a quiescent galaxy" (Hareketsiz galaksinin dış kesimlerindeki tekrar eden hızlı radyo patlaması kaynağı) ve "The massive and quiescent elliptical host galaxy of the repeating fast radio burst FRB 20240209A" (Tekrar eden hızlı radyo patlaması FRB 20240209A'nın devasa ve hareketsiz eliptik ev sahibi galaksisi) başlıklı iki yeni makalede anlatıldı.

Independent Türkçe



Dünyanın ilk sohbet botu hayata döndürüldü

2008'de hayatını kaybeden Joseph Weizenbaum, ELIZA'yı geliştirmişti (Weizenbaum. Rebel at Work)
2008'de hayatını kaybeden Joseph Weizenbaum, ELIZA'yı geliştirmişti (Weizenbaum. Rebel at Work)
TT

Dünyanın ilk sohbet botu hayata döndürüldü

2008'de hayatını kaybeden Joseph Weizenbaum, ELIZA'yı geliştirmişti (Weizenbaum. Rebel at Work)
2008'de hayatını kaybeden Joseph Weizenbaum, ELIZA'yı geliştirmişti (Weizenbaum. Rebel at Work)

Bilim insanları dünyanın ilk sohbet botunu 60 yılın ardından hayata döndürdü.

Massachusetts Teknoloji Enstitüsü'nden (MIT) Joseph Weizenbaum'un 1960'larda geliştirdiği ELIZA, bugünün ChatGPT'si gibi gelişmiş geniş dil modelleri seviyesinde olmasa da sohbet botu özelliklerine sahipti.

İsmini George Bernard Shaw'un tiyatro oyunu Pygmalion'daki Eliza Doolittle karakterinden alan dil modeli, birkaç belirli senaryo üzerinden kullanıcılarla sınırlı bir şekilde sohbet edebiliyordu.

Bu metinlerin en popülerinde ELIZA, terapist gibi davranarak kullanıcının ifadelerini sorularla detaylandırmasını sağlıyordu. Böylece kullanıcı, yaşadığı sorunun derinine iniyordu.  

Örneğin kendini kötü hissettiğini söyleyen birine sıkıntısının ne olduğunu soruyordu. Kullanıcı "Bütün erkekler aynı" yanıtını verince program "Hangi açıdan?" diyordu ve sohbet bu şekilde devam ediyordu.

Weizenbaum, ELIZA'yı kendisinin geliştirdiği ve artık kullanılmayan bir programlama dilinde yazmıştı. Ancak çok kısa süre içinde bunu başka bir dile kopyalamasının ardından orijinal versiyon geçerliliğini yitirmişti.

ELIZA'nın ilk kodunun uzun süre boyunca kaybolduğu sanılıyordu. Ancak Stanford Üniversitesi'nden Jeff Shrager ve MIT arşivcisi Myles Crowley, orijinal kodun tamamını 2021'de Weizenbaum'un kağıtları arasında buldu. 

Shrager, diğer bilim insanlarıyla işbirliği içinde kodu temizleyip tamamlayarak ELIZA'yı geri getirmeyi başardı. 

Live Science'a konulan Shrager, "İlk yapay zeka öncülerinin nasıl düşündüğüne yönelik özel bir ilgi duyuyorum" diyor: 

Bilgisayar bilimcilerinin kodlarına sahip olmak, düşüncelerinin bir kaydına sahip olmak gibi ve ELIZA, iyisiyle kötüsüyle erken dönem yapay zekanın mihenk taşı olduğu için onun aklında ne olduğunu bilmek istiyorum.

Henüz hakem değerlendirmesinden geçmeyen çalışma önbaskı sunucusu arXiv'de yayımlandı.

Araştırmacılar yeni ELIZA'nın, orijinal versiyonuyla neredeyse aynı yanıtları verdiğini söylüyor. Sohbet botuyla ilgili tek sorunun, kullanıcılar sayı yazınca programın çökmesi olduğunu ifade ediyorlar.

Ekip orijinal versiyonu değiştirmemek adına bu sorunu düzeltmemeye karar vermiş. Shrager, "Böyle bir şey, orijinal Mona Lisa'daki yanlış bir fırça darbesini düzeltmek gibi olurdu" diyor.

Shrager, ELIZA'nın insan-bilgisayar iletişimini araştırma amacıyla tasarlanmasına karşın sohbet botu özelliğinin bunun önüne geçtiğini söylüyor.

Makalenin yazarlarından David Berry, ELIZA bugünkü yapay zeka botları kadar gelişmiş olmasa da dönemin teknolojisine göre epey ileri seviyede olduğunu belirtiyor:

Sohbeti bir süre devam ettirebiliyor.

Shrager ise ELIZA'nın bugünkü araçlara kıyasla öne çıktığı noktanın "dinlemek" olduğunu ekliyor. ChatGPT gibi botlar, cümleleri tamamlamaya çalışırken ELIZA, kullanıcının konuşmayı sürdürmesini amaçlıyordu.

ELIZA'nın bu yönüyle, yanlış bilgi verme veya taraflı davranma gibi sorunlara daha kapalı olduğu söylenebilir. Bunlar, günümüz sohbet botlarının en çok karşılaştığı eleştiriler arasında yer alıyor.

Independent Türkçe, IFLScience, Live Science, arXiv