Galaksimizin ortasındaki kara delikte "disko topu partisi"

Sagittarius A*'yı çevreleyen yığılma diskinden gelen patlamaların hızı, kara deliğe çok yakın olduklarına işaret ediyor (Ralf Crawford / NASA)
Sagittarius A*'yı çevreleyen yığılma diskinden gelen patlamaların hızı, kara deliğe çok yakın olduklarına işaret ediyor (Ralf Crawford / NASA)
TT

Galaksimizin ortasındaki kara delikte "disko topu partisi"

Sagittarius A*'yı çevreleyen yığılma diskinden gelen patlamaların hızı, kara deliğe çok yakın olduklarına işaret ediyor (Ralf Crawford / NASA)
Sagittarius A*'yı çevreleyen yığılma diskinden gelen patlamaların hızı, kara deliğe çok yakın olduklarına işaret ediyor (Ralf Crawford / NASA)

James Webb Uzay Teleskobu, Samanyolu Galaksisi'nin merkezindeki kara delikte sürekli patlama yaşandığını gözlemledi. 

Dünya'dan 26 bin ışık yılı uzaktaki Sagittarius A*, Güneş'in yaklaşık 4 milyon katı kütleye sahip bir süper kütleli kara delik. 

Gökbilimciler kara deliği çevreleyen ve yığılma diski diye tanımlanan gaz diskini izleyerek Sagittarius A*'nın faaliyetleri hakkında fikir sahibi oluyor. Ancak gökcismi bugüne kadar uzun süre boyunca gözlemlenememişti. 

NASA'nın James Webb Uzay Teleskobu'nu kullanan bilim insanları, bir yıl boyunca toplam 48 saat kara deliği gözlemleyerek zaman içinde geçirdiği değişimi daha iyi anlama fırsatı buldu. 

Bulguları hakemli dergi Astrophysical Journal Letters'ta dün (18 Şubat) yayımlanan çalışmaya göre, Sagittarius A* daha önce düşünülenden çok daha aktif: Etrafındaki yığılma diski, günde 5-6 büyük patlama ve aralarda da daha küçük birkaç patlamaya sahne oluyor.

NASA yaptığı açıklamada "Samanyolu'nun merkezindeki süper kütleli kara delik, disko topu tarzı bir ışık gösterisiyle birlikte bir parti veriyor gibi görünüyor" ifadelerini kullandı.

Çalışmanın başyazarı Farhad Yusef-Zadeh de "Yığılma diski türbülansla dolu çok kaotik bir bölge ve gaz, kara deliğe yaklaştıkça yüksek kütleçekimi altında daha da kaotik ve sıkışmış hale geliyor" diyor.

Araştırmacılar sözkonusu patlamaların bir düzen içinde yaşandığına dair bir kanıt bulamadı. Yusef-Zadeh "Verilerimizde sürekli değişen, kabaran bir parlaklık gördük" diye açıklıyor: 

Ve sonra güm! Büyük bir parlaklık patlaması aniden ortaya çıktı. Sonra tekrar sakinleşti. 

Bilim insanları, patlamaların nasıl ortaya çıktığını da henüz tam olarak anlamış değil. Ancak iki ayrı sürecin işlediğinden şüpheleniyorlar.

Northwestern Üniversitesi'nden astrofizikçi Yusef-Zadeh, küçük patlamaların muhtemelen sönük titreşimlere yol açtığını düşünüyor. Disk içindeki dalgalanmalar plazmayı sıkıştırarak kısa bir radyasyon patlamasına neden olabilir. 

Astrofizikçi "Bu, Güneş'in manyetik alanının toplanması, sıkıştırılması ve ardından bir güneş patlamasının meydana gelmesine benziyor" diye açıklıyor:

Bir kara deliğin etrafındaki ortam çok daha enerji yüklü ve uç noktada olduğundan, elbette buradaki süreçler daha şiddetli. 

Araştırmacılar daha büyük ve parlak patlamalardaysa, iki manyetik alan çizgisinin çarpışarak diskten ışık hızına yakın bir hızda uzaklaşan parçacıklar şeklinde enerji açığa çıktığı bir sürecin işlediğini tahmin ediyor.

Patlamaları iki farklı dalga boyunda gözlemleyen araştırmacılar şaşırtıcı bir keşif daha yaptı. Patlamalar kısa dalga boylarında, uzun olanlara göre daha hızlı sönüyordu. Ekip bunun, patlamalardaki parçacıkların yüksek dalga boylarında daha hızlı enerji kaybetmesinden kaynaklanabileceğini düşünüyor.

Bilim insanları, Sagittarius A*'yı 24 saat kesintisiz bir şekilde izleyerek kara deliğin gizemlerini daha iyi aydınlatmayı umuyor.

Independent Türkçe, Reuters, Live Science, NASA, Astrophysical Journal Letters



Gen mutasyonu iltihaplı romatizma hastalığı için yeni bir tedavinin önünü açıyor

Gen mutasyonu iltihaplı romatizma hastalığı için yeni bir tedavinin önünü açıyor
TT

Gen mutasyonu iltihaplı romatizma hastalığı için yeni bir tedavinin önünü açıyor

Gen mutasyonu iltihaplı romatizma hastalığı için yeni bir tedavinin önünü açıyor

Kanada'daki York Üniversitesi Sağlık Fakültesi'nde yapılan devrim niteliğindeki bir keşif, dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 1'ini etkileyen ve zayıflatıcı bir otoimmün hastalık olan iltihaplı romatizma (romatoid artrit) tedavisinde yeni bir dönemin habercisi olabilir.

İltihaplı romatizma bağışıklık sisteminin yanlışlıkla kendi dokularına saldırması sonucu eklemlerde oluşan kronik sertlik, şişlik ve ağrı olarak tanımlanır. Hastalık zamanla eklemlerde, kıkırdakta ve kemiklerde geri dönüşü olmayan hasarlara yol açarak günlük yaşamı olumsuz yönde etkileyebilir. Mevcut tedaviler genellikle steroidler gibi geniş spektrumlu İmmünsüpresyonlar (bağışıklık sisteminin aktivasyonunun veya etkinliğinin azalması) veya spesifik sitokinleri (hücrelerin birbirleriyle iletişimini sağlayan protein ve peptidlerin bir grubu) hedef alan biyolojik ilaçları içeriyor. Ancak bu yaklaşımlar genellikle etkinliğini yitirirken enfeksiyonlara yatkınlığın artması ve diğer ciddi yan etkiler gibi riskler taşıyor.

Umut verici sonuçlar

Kanada York Üniversitesi Kinesiyoloji ve Sağlık Bilimleri Fakültesi Araştırma Başkanı Doç. Dr. Ali Abdussettar liderliğinde yürütülen ve geçtiğimiz mart ayında Journal of Autoimmunity dergisin yayımlanan çalışmada araştırmacılar ‘TRAF1’ proteininin bağışıklık düzenlemesindeki rolünü incelemek için gelişmiş bir gen düzenleme tekniği kullandılar. Araştırma ekibi, TRAF1 proteini üzerindeki valin 196 (V196) bölgesindeki tek bir mutasyonun farelerde enflamasyonu önemli ölçüde azaltabileceğini keşfetti. Çünkü bu mutasyon aşırı duyarlı bir bağışıklık sisteminin sürdürülmesi için kritik olan moleküler bir etkileşimi bozuyor. Bu da normalde aşırı iltihaplanmaya neden olan olaylar zincirini etkili bir şekilde durduruyor. İltihaplı romatizma, günlük yaşamın birçok yönünü etkileyebilen yaygın bir sağlık sorunudur ve bu hastalığın tedavisinde mevcut tedavilerin sınırlı etkinliğine bağlı olarak yeni yaklaşımlara ihtiyaç duyuluyor. Bu çalışmada, İltihaplı romatizma ve diğer inflamatuar (iltihaplı) hastalıklar için daha etkili tedavilerin önünü açabilecek bir keşif yapıldı.

TRAF1, bağışıklık sistemindeki ikili rolüyle biliniyor. TRAF1, gen bazı bağlamlarda inflamatuar sinyalleri güçlendirirken, diğerlerinde bağışıklık sisteminin aşırı tepkisini önlemek için bir fren görevi görür. Bu ikili görev, TRAF1'i şimdiye kadar tedavi edici müdahale için zor bir hedef haline getiriyordu.

Çalışma, mutasyonun TRAF1'in başka bir proteinle etkileşimi üzerindeki etkisini belirleyerek, inflamatuar sinyallerin nasıl daha hassas bir şekilde modüle edilebileceğine dair yeni bilgiler sağladı. Bu mutasyon, aşırı iltihaplanmaya neden olan moleküler olaylar dizisini etkili bir şekilde durduruyor. Bu hedefe yönelik yaklaşım sadece iltihaplı romatizma semptomlarını hafifletmekle kalmayıp aynı zamanda hastalığa yol açan bozuk mekanizmaları da ele alarak mevcut tedavi seçeneklerine iyi yanıt vermeyen hastalara umut veriyor.

Bu çalışma, bağışıklık sisteminin düzenlemesi ve bunun iltihaplı hastalıklar üzerindeki etkilerini anlamamızda büyük bir sıçrama olarak görülüyor. Araştırma ekibi, gen düzenleme teknolojisinin gücünden yararlanarak, önemli moleküler etkileşimlerin değiştirilebileceğini göstermiş ve daha hassas tedavi edici stratejilerin geliştirilmesinin önünü açmıştır.

Yeni tedavi yöntemleri

Bu bulgular farelere ve insanlara başarıyla uygulanabilirse, sonuçları çok derin olabilir. Bu yeni keşif temelinde gelecekte üretilecek ilaçlar, iltihaplı romatizma için daha uygun bir tedavi sağlayabilir. Potansiyel olarak geniş spektrumlu immünosupresanlara olan bağımlılığı azaltabilir ve enfeksiyon ve kanser gibi yan etkilerin oluşma riskini en aza indirebilir. Araştırmanın ortaya koyduğu ilkeler diğer inflamatuar hastalıkların tedavisinde de uygulanabilir ve bağışıklık sisteminin önemli bir faktör olduğu hastalıkların tedavisi için yeni yollar açabilir.

Bu keşif, araştırma ekibinin yenilikçi ruhunun da bir kanıtı olurken genetik araştırmaların modern tıptaki önemli rolünü de ortaya koyuyor. Çalışmalar ve klinik deneyler ilerledikçe, iltihaplı romatizma hastaları yakında sadece semptomları hafifletmekle kalmayıp aynı zamanda inflamasyonun temel nedenlerini de hedef alan tedavilere erişebilecekler. Araştırma ekibi, doktorlar ve hastalar, iltihaplı romatizma tedavisini yeniden şekillendirme potansiyeli taşıyan bu öncü çalışmayı laboratuvardan klinik uygulamaya geçerken yakından takip ediyor.

Dünya genelinde iltihaplı romatizma hastası 18 milyon insanın birçoğu her gün ağrı çekiyor ve bazı sakatlıklar yaşıyor. Bu keşif, tedavilerin daha etkili ve daha hafif olduğu bir gelecek için umut veriyor.

Araştırma ilerledikçe, ekibin çalışmaları, yeniliğe büyük ihtiyaç duyulan bir alanda devrim niteliğinde tedaviler keşfetmek için genetik içgörülerin gücünü vurguluyor. Bu keşif, bilimin vaat ettiğinden daha fazlasını, kronik hastalıklardan kurtarılmış yaşamların olabileceğine dair bir vizyon sunuyor.