2025 Nobel Ekonomi Ödülü'nün sahipleri açıklandı

2025 Nobel Ekonomi Ödülü'nün sahipleri açıklandı
TT

2025 Nobel Ekonomi Ödülü'nün sahipleri açıklandı

2025 Nobel Ekonomi Ödülü'nün sahipleri açıklandı

İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi bugün, Hollandalı Joel Mokyr, Fransız Philippe Aghion ve Kanadalı Peter Howitt'in, inovasyonun ekonomik büyümeyi nasıl tetikleyebileceğini açıklayan araştırmalarıyla Nobel Ekonomi Ödülü'nü kazandıklarını duyurdu.

Resmi adı Alfred Nobel Anısına Sveriges Riksbank Ekonomi Bilimleri Ödülü olan bu prestijli ödül, bu yıl verilecek son ödül olup 11 milyon İsveç kronu (1,2 milyon dolar) değerinde.

İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi, kazananların araştırmalarının teknolojinin eski ürünlerin ve üretim yöntemlerinin yerini alan yeni ürünlerin ve üretim yöntemlerinin geliştirilmesine nasıl katkıda bulunduğunu ve bu sayede dünya çapında insanların yaşam standartlarını, sağlıklarını ve yaşam kalitelerini nasıl iyileştirdiğini açıkladığını belirtti.

Akademi tarafından yapılan açıklamada, “Ödülü kazananlar bize sürdürülebilir büyümenin hafife alınamayacağını öğrettiler” denildi.

Ekonomik büyüme garanti edilemez

Açıklamada, “İnsanlık tarihinin büyük bir bölümünde büyüme değil, ekonomik durgunluk norm olmuştur. Ödülü kazananların çalışmaları, sürekli büyümenin önündeki tehditlerin farkında olmamız ve bunları ele almamız gerektiğini göstermektedir” ifadeleri yer aldı.

Mokyr, ABD'nin Evanston kentindeki Northwestern Üniversitesi'nde profesör. Aghion, Paris'teki College de France ve INSEAD ile Birleşik Krallık'taki London School of Economics and Political Science'da profesör. Howitt ise ABD'nin Providence kentindeki Brown Üniversitesi'nde profesör.

Mokyr ödülün yarısını alırken, Aghion ve Howitt diğer yarısını paylaştılar.

Nobel Komitesi Üyesi John Hassler, “Joel Mokyr, tarihsel gözlemleri kullanarak teknolojik yeniliklere dayalı sürdürülebilir büyüme için gerekli faktörleri belirledi” dedi.

Hassler, “Philippe Aghion ve Peter Howitt, eski ürünlerin yerini yeni ve geliştirilmiş ürünlerin aldığı sonsuz bir süreç olan yaratıcı yıkımın matematiksel modelini geliştirdiler” ifadesini kullandı.

y6u78ı
2025 Nobel Ekonomi Ödülü’nün sahipleri İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi tarafından açıklandı. (AFP)

Ödülü kazanmasının ardından konuşan Aghion, Avrupa'nın ABD ve Çin'den ders alması gerektiğini belirterek, ‘hâlâ şaşkınlık içinde’ olduğunu söyledi. Aghion, “Bunu hiç beklemiyordum. Bu yüzden duygularımı ifade edecek kelimeler bulamıyorum” şeklinde konuştu.

Ekonomik büyüme arayışı hakkında konuşan Aghion, Avrupa'yı rekabet ve sanayi politikasını uzlaştırmanın yollarını bulduğunu söylediği ABD ve Çin'den ders almaya çağırdı.

Aghion sözlerini şu ifadelerle noktaladı: “Avrupa'da, rekabet politikası adına, her türlü sanayi politikasına şiddetle karşı çıkıyoruz. Bu alanda gelişmemiz ve savunma, iklim, yapay zekâ ve biyoteknoloji gibi mükemmel araştırmalara sahip olduğumuz alanlarda sanayi politikasını uzlaştırmanın yollarını bulmamız gerektiğini düşünüyorum.”



Uzmanlar armudun faydalarını saymakla bitiremedi

Antiinflamatuvar özelliğe sahip armut, kanser ve kalp hastalıklarına karşı faydalı (Unsplash)
Antiinflamatuvar özelliğe sahip armut, kanser ve kalp hastalıklarına karşı faydalı (Unsplash)
TT

Uzmanlar armudun faydalarını saymakla bitiremedi

Antiinflamatuvar özelliğe sahip armut, kanser ve kalp hastalıklarına karşı faydalı (Unsplash)
Antiinflamatuvar özelliğe sahip armut, kanser ve kalp hastalıklarına karşı faydalı (Unsplash)

Yine armut mevsimi geldi ve bu sonbahar meyvesi, kronik hastalık riskini ve iltihaplanmanın zararlarını azaltmaya fayda sağlayabilecek birçok faydalı besin sunuyor.

Peki armudun aynı zamanda lif açısından en zengin ikinci meyve olduğunu da biliyor muydunuz?

Bir tanesi 6 gram lif içeren armut, 7 gram barındıran orman meyvelerinin hemen arkasından geliyor.

Bu yumuşak çekirdekli meyve ayrıca önerilen günlük değerin yaklaşık yüzde 21'ini karşılıyor; Amerikalı yetişkinlerin çoğu bu miktarı almıyor. UCSF Health'e göre beslenme yoluyla toplam 25 ila 30 gram lif tüketilmeli.

Houston Methodist'te sağlıklı yaşam diyetisyeni olan Amanda Beaver, "Sanırım çoğu kişi lifi yalnızca bağırsaklara iyi gelmesi veya kabızlığı önlemesiyle ilişkilendiriyor" diyor. 

Mide-bağırsak sağlığında önemli roller oynasa da lifin faydaları bunun çok ötesine de uzanıyor.

Lif, sindirimi kolaylaştırır, bağırsak sağlığını destekler, kan şekerini düzenler, kolesterol seviyelerini dengeler ve daha uzun süre tokluk hissi verir.

Beaver'a göre bu karbonhidrat türü kalp hastalığı, tip 2 diyabet ve kalın bağırsak kanseri riskini azaltabilir.

Diyetisyen, "Kalp hastalığı Amerikalıların bir numaralı katili, bu nedenle lifin en önemli faydalarından biri kalp ve damarlara yönelik" ifadelerini kullanıyor.

Sadece 100 kalori olan orta boy bir armut bu faydaları sağlayabilir ancak kabuğunu soymamak gerekiyor.

USA Pears'a göre armuttaki lifin çoğu kırmızı, sarı veya yeşil kabuklarda yer alıyor. Antioksidanların çoğu da kabukta. Antioksidanların, iltihapların kansere ve kalp hastalığına yol açabilen etkileriyle savaştığı saptanmıştı.

Ancak ister bütün bir armut yiyin, ister doğrayıp salatanıza katın, armutlar çeşitli kritik vitaminleri ve temel mineralleri içerir.

Bir armutta 8 miligram C vitamini var ve bu, soğuk aylarda solunum yolu virüsleri yayılırken bağışıklık sistemini güçlü tutmayı sağlayabilir.

ABD Ulusal Yaşlanma Konseyi'ne göre bu çok yönlü meyve, sodyumu dengeleyebilen, kan damarlarını gevşetebilen ve kan basıncını düşürebilen potasyum açısından da iyi bir kaynak.

Cleveland Clinic'e konuşan kayıtlı diyetisyen Beth Czerwony, "Armut çok sağlıklı ve çoğu insan bu meyveyi çok iyi tolere eder" diyor.

Canınız tatlı bir şeyler çekiyorsa mükemmel bir atıştırmalıktır.

Independent Türkçe


Uzun yaşamın genetik sırrı çıplak kör farede saklı olabilir

Çıplak kör fareler, tuhaf görünümleri ve kansere karşı dayanıklılıklarıyla biliniyor (Reuters)
Çıplak kör fareler, tuhaf görünümleri ve kansere karşı dayanıklılıklarıyla biliniyor (Reuters)
TT

Uzun yaşamın genetik sırrı çıplak kör farede saklı olabilir

Çıplak kör fareler, tuhaf görünümleri ve kansere karşı dayanıklılıklarıyla biliniyor (Reuters)
Çıplak kör fareler, tuhaf görünümleri ve kansere karşı dayanıklılıklarıyla biliniyor (Reuters)

Bilim insanları, doğanın en tuhaf hayvanlarından birinin uzun yaşamın sırrını barındırabileceğini ortaya koydu.

Çıplak kör fare güzelliğiyle bilinmese de bu kel kemirgen, kansere karşı direnci ve neredeyse 40 yıla kadar ulaşabilen uzun yaşam beklentisiyle epeydir ilgi görüyor.

Hakemli dergi Science'ta yayımlanan yeni bir çalışmada bu yeraltı hayvanının karmaşık bir DNA onarım mekanizması geliştirdiği tespit edildi ve araştırmacılar bunun, uzun ömürlerinin anahtarı olabileceğini söylüyor.

Çin'in Şanghay kentindeki Tonji Üniversitesi'nden bilim insanları makalede, buruşuk farelerin cGAS proteininde evrimsel mutasyonlar geliştirdiğini söylüyor; cGAS, DNA zincirlerindeki hasarı algılayıp onarmada rol oynayan ve bağışıklık tepkilerini tetikleyebilen bir protein.

Bu mutasyonların, hayvanın yaşlanmaya bağlı genetik hasarı onarma becerisini geliştirebileceğini saptadılar. Öte yandan fareler ve insanlar gibi diğer türlerde cGAS, DNA onarımını baskılayabiliyor.

Çalışmayı yürüten bilim insanları, cGAS'in DNA üzerindeki bu farklı etkisinin, çıplak kör farenin uzun ömrünün yanıtı olabileceğini düşünüyor.

Ayrıca tuhaf görünümüne rağmen hayvanın genetik yapısının farelere kıyasla insanlara "şaşırtıcı derecede" daha çok benzediğini ve bu nedenle uzun yaşamın sırlarını incelemek için "değerli bir model" haline geldiğini belirtiyorlar.

Cambridge Üniversitesi'nde DNA onarımı ve yaşlanma üzerine çalışan Profesör Gabriel Balmus, BBC'ye yaptığı açıklamada keşfin heyecan verici olduğunu ve kemirgenlerin neden bu kadar uzun yaşadığını anlamada "buzdağının sadece görünen kısmı" olduğunu söylüyor.

Prof. Balmus, "Çıplak kör farenin biyolojisini tersine mühendislikle çözebilirsek, yaşlanan toplumun çok ihtiyaç duyduğu bazı tedaviler geliştirebileceğimizi düşünüyorum" diyor.

Yeni keşiflere ileriye dönük bir bakış açısı sunan bir akademik inceleme türü olan Perspective'deki ilgili bir makalede, biyolog John Martinez şöyle diyor:

Chen ve ekip arkadaşlarının bulguları, çekirdekteki çıplak kör fare cGAS'inin uzun yaşamı etkileyen beklenmedik rolünü açıklıyor. cGAS'ın hem kısa hem de uzun ömürlü diğer organizmaların çekirdeğinde oynayabileceği rolleri belirlemek için daha fazla araştırma yapılması gerekecek ama cevap başlangıçta tahmin edilenden çok daha karmaşık olabilir.

Independent Türkçe


Kylie Jenner ve Alexander Skarsgård, Charli XCX'in filminde başrollerde

Kylie Jenner ve Alexander Skarsgård'ın, The Moment'ta Charli XCX'le oynaması bekleniyor (Reuters)
Kylie Jenner ve Alexander Skarsgård'ın, The Moment'ta Charli XCX'le oynaması bekleniyor (Reuters)
TT

Kylie Jenner ve Alexander Skarsgård, Charli XCX'in filminde başrollerde

Kylie Jenner ve Alexander Skarsgård'ın, The Moment'ta Charli XCX'le oynaması bekleniyor (Reuters)
Kylie Jenner ve Alexander Skarsgård'ın, The Moment'ta Charli XCX'le oynaması bekleniyor (Reuters)

Charli XCX, A24 filmi The Moment'ın oyuncu kadrosunu açıkladı.

Yönetmenliğini, şarkıcının sık sık birlikte çalıştığı Aidan Zamiri'nin üstleneceği filmin senaryosu, Zamiri ve Bertie Brandes tarafından "Charli XCX'in orijinal bir fikrinden" uyarlandı.

Bir Instagram paylaşımında, filmde Charli'nin yanı sıra Kylie Jenner, Alexander Skarsgård, Rachel Sennott, Rosanna Arquette, Kate Berlant ve Jamie Demetriou gibi yıldızlarla dolu bir oyuncu kadrosunun yer alacağı duyuruldu.

Charli XCX, A24 filmi The Moment'ın oyuncu kadrosunu açıkladı.

Yönetmenliğini, şarkıcının sık sık birlikte çalıştığı Aidan Zamiri'nin üstleneceği filmin senaryosu, Zamiri ve Bertie Brandes tarafından "Charli XCX'in orijinal bir fikrinden" uyarlandı.

Bir Instagram paylaşımında, filmde Charli'nin yanı sıra Kylie Jenner, Alexander Skarsgård, Rachel Sennott, Rosanna Arquette, Kate Berlant ve Jamie Demetriou gibi yıldızlarla dolu bir oyuncu kadrosunun yer alacağı duyuruldu.

Swift, yeni albümü The Life of a Showgirl'den çokça konuşulan ve eleştirilen şarkıya, "Bana 'Sıkıcı Barbie' diyormuşsun, sense cesaretini kokainden alıyorsun" sözleriyle giriyor.

Daha sonra şöyle söylüyor:

Eski sevgilimle çak yapıp beni görmezden geldiğine sevindiğini söyledin. Yüzümü görmenin mideni bulandırdığını söyleyen bir şarkı yazdın…

Birçok hayran Swift'in bu parçayla, Charli'nin eleştirmenlerce beğenilen 2024 albümü Brat'teki Sympathy is a Knife'a cevap verdiğine inanıyor.

Swift, Amazon Music için albümündeki her şarkıyı sesli olarak analiz ederken, bu şarkının "tek taraflı, düşmanca bir ilişki" hakkında olduğunu açıklamıştı.

Şarkıcı Actually Romantic için "Başka birinin sizinle, bilmediğiniz, tek taraflı, düşmanca bir ilişki yaşadığını fark etmekle ilgili bir şarkı. Ve aniden çok fazla şey yapmaya başlıyorlar ve aslında sizin hiçbir şeyden haberiniz yokken onların kafasında kira ödemeden yaşadığınızı size hissettirmeye başlıyorlar" demişti.

Bu, onların size kızması veya sizinle bir derdi olması şeklinde kendini gösteriyor ama siz bunu alıp sevgi olarak, ilgi ve şefkat olarak kabul ediyorsunuz ve birinin sizi hiç düşünmediğiniz bir anda, gerçekliğinin bu kadar büyük bir parçası haline getirmesinin ne kadar da gurur verici olduğunu anlıyorsunuz. Düşününce aslında gerçekten romantik.

Independent Türkçe