Seksenli yaşlarda zekanızı nasıl koruyabilirsiniz?

"Beyin bir kas gibi, kullanmazsanız kaybedersiniz"

Uzmanlara göre ileriki yaşlarda zekayı korumakta genetik kadar sağlıklı yaşam tercihleri de önemli (Unsplash)
Uzmanlara göre ileriki yaşlarda zekayı korumakta genetik kadar sağlıklı yaşam tercihleri de önemli (Unsplash)
TT

Seksenli yaşlarda zekanızı nasıl koruyabilirsiniz?

Uzmanlara göre ileriki yaşlarda zekayı korumakta genetik kadar sağlıklı yaşam tercihleri de önemli (Unsplash)
Uzmanlara göre ileriki yaşlarda zekayı korumakta genetik kadar sağlıklı yaşam tercihleri de önemli (Unsplash)

Uzmanlar 80'li yaşlarda beyin sağlığını korumanın yollarını paylaştı. 

ABD'nin önde gelen gazetelerinden Wall Street Journal'a (WSJ) konuşan bilim insanları, zekayı korumak ya da demansı önlemek için sihirli bir değnek olmadığına dikkat çekerek, bu konularda genetik yatkınlık, sağlıklı yaşam tarzı ve temiz havaya erişim gibi unsurların önemli rol oynadığını belirtti. 

Pensilvanya Üniversitesi'nden nörolog David Wolk, "Vücudunuz bütün olarak ne kadar sağlıklıysa beyniniz de yaşlanma sürecine o kadar iyi tepki verir" dedi.

Wolk, bilişsel performansın sağlıklı yetişkinlerde 20'li ve 30'lu yaşlarda zirve yaptığını söyledi. Uzman zamanla beynin küçüldüğünü, dış tabakasının inceldiğini ve nöronlar arası iletişimin zayıfladığını belirtti. 

Columbia Üniversitesi'nden Yaakov Stern de bazı kişilerin yaşlanmayla ortaya çıkan bilişsel gerilemeyi diğerlerine göre daha iyi önleyebildiğini ifade etti. 

Genetiğin bunda önemli rol oynadığını söyleyen Stern, egzersiz ve sağlıklı beslenmenin yanı sıra okuma yazmayla sosyal ilişkiler kurmanın da belirleyici nitelikte olduğunu bildirdi.

Bilimsel dergi Lancet'ta 2020'de yayımlanan bir çalışmada, küresel çaptaki demans vakalarının yaklaşık yüzde 40'ının çevresel değişikliklerle önlenebileceği veya geciktirilebileceği ortaya konmuştu. Bunlar arasında obezite riskini azaltmak ve hava kirliliğinden uzak durmak gibi yaşam tarzı değişiklikleri yer alıyor.

Boston Üniversitesi'nden Stacy Andersen, 100 yaş üzerindeki kişilerde zekayı korumada özellikle sosyal ilişkilerin önemli olduğuna dikkat çekerek "Bir amaçları var. Her gün dışarı çıkıp yapmak istedikleri şeyler var" dedi. 

2002'de Nobel Ekonomi Ödülü'nü kazanan 97 yaşındaki Vernon Smith, akademik çalışmaları ve ailesinin kendisini diri tuttuğunu söyleyerek "Hâlâ yapmam gereken çok şey var. Devam etmek istiyorum" ifadelerini kullandı.

Chapman Üniversitesi'nde ders vermeyi sürdüren Smith, günde yaklaşık 8 saat çalıştığını, kalan vakitlerde de kızıyla konserlere gittiğini ve evde spor yaptığını belirtti.

Smith, bu rutini haftanın her günü koruduğunu belirtirken, beyin sağlığı üzerine uzmanlaşan Healthy Brain Clinic'ten Dung Trinh, sürekliliğin önemine işaret ederek "Beynimiz bir kas gibidir. Ya kullanırsınız ya da kaybedersiniz" dedi.

Independent Türkçe, Wall Street Journal



Karaciğer hasarının 5 erken belirtisi

Sağlıklı bir kişi ile viral hepatite yakalanmış bir kişi arasındaki cilt rengi farkını gösteren görüntü (El-Merkeziyye)
Sağlıklı bir kişi ile viral hepatite yakalanmış bir kişi arasındaki cilt rengi farkını gösteren görüntü (El-Merkeziyye)
TT

Karaciğer hasarının 5 erken belirtisi

Sağlıklı bir kişi ile viral hepatite yakalanmış bir kişi arasındaki cilt rengi farkını gösteren görüntü (El-Merkeziyye)
Sağlıklı bir kişi ile viral hepatite yakalanmış bir kişi arasındaki cilt rengi farkını gösteren görüntü (El-Merkeziyye)

Karaciğer vücuttaki en büyük ve en önemli organlardan biridir ve birçok görevden sorumludur. Kanın pıhtılaşmasını düzenler, toksinleri kan dolaşımından uzaklaştırır, safra üretimine yardımcı olur ve çok daha fazlasını yapar.

Bununla birlikte karaciğer, hastalık veya tekrarlayan yaşam tarzı alışkanlıkları nedeniyle hasar görebilir ve düşük performans gösterebilir.

Şarku’l Avsat’ın HuffPost'tan aktardığı habere göre, ABD'deki Hackensack Meridian Sağlık Merkezi'nde gastroenterolog olan Dr. Douglas Wayne'e göre ‘karaciğer hastalığı’, alkole bağlı olmayan yağlı karaciğer hastalığı, hepatit ve hatta kanser dahil olmak üzere normal karaciğer fonksiyonunu bozan birçok farklı durumu kapsayan çok geniş bir terimdir.

Diğer yandan ABD'deki Yale Üniversitesi Tıp Fakültesi'nde yardımcı doçent olan hepatolog Dr. Bobo Panini, “Karaciğer hastalıklarının belirti ve semptomları genellikle önemli karaciğer hasarı oluşana kadar ortaya çıkmaz” dedi.

İşte karaciğer hasarının en yaygın 5 erken belirtisi ve bu sorunları fark ederseniz ne yapmanız gerektiği:

*Ciltte veya gözlerde sararma

Panini, “Karaciğer hastalığının ince bir işareti, sarılık olarak bilinen, cildin veya gözlerin beyazlarının sararmasıdır” diyor.

Bu, vücuttaki kırmızı kan hücrelerinin normal parçalanması sırasında oluşan bir pigment olan bilirubin fazlalığı olduğunda ortaya çıkar. Bilirubin normalde karaciğer tarafından işlenir ve vücuttan atılır, ancak çok fazlası sarılığa neden olabilir ve karaciğer sorunlarına işaret edebilir.

Bu nedenle ciltte veya gözlerde sararma fark ederseniz doktorunuzla konuşmanız önemlidir.

*Koyu renkli idrar

Koyu renkli idrar genellikle endişe edilecek bir durum değildir ve fazladan sıvı almanız gerektiğinin bir göstergesidir.

Wayne, karaciğer hastalığı olan kişilerin koyu renkli idrar yapmasının da normal olduğunu söylüyor. Bunun nedeni, idrarınızı koyu turuncu, kahverengi veya kehribar rengine dönüştürebilen bilirubin birikimidir.

*Kafa karışıklığı

Ruhsal durumunuzdaki büyük değişiklikler göz ardı edilmemelidir. Bunlar karaciğer sorunlarının veya altta yatan başka sorunların bir işareti olabilir. Kafa karışıklığı veya zihni etkileyen başka sorunlar yaşıyorsanız, derhal yardım isteyin.

Panini, “Sağlığı yerinde olan herkeste akut karaciğer yetmezliği gelişebilir ve bu da zihinsel durum veya kişilikte kafa karışıklığı veya uyuşukluk gibi değişiklikler olarak ortaya çıkabilir” diyor.

*Bacaklarda, ayak bileklerinde veya karında şişlik

Wayne, “Karaciğer sorunlarıyla ilgili olmayabilir, ancak bacaklarınızdaki ve ayaklarınızdaki şişlik bir şeylerin ters gittiğini gösterebilir” dedi.

Mayo Clinic'e göre siroz, karaciğerdeki kan akışını yavaşlatır ve kanı organa taşıyan damardaki basıncı artırır. Mayo Clinic, portal ven olarak bilinen bu damardaki basıncın ‘ödem adı verilen bacaklarda ve asit adı verilen karın bölgesinde sıvı birikmesine neden olabileceğini’ belirterek, ‘karaciğerin albümin gibi belirli kan proteinlerini yeterince üretememesi durumunda da ödem ve asit oluşabileceğini’ kaydetti.

*Kolay morarma ve kanama

Wayne, karaciğer hasarı olan kişilerin yaralandıkları yerin kolayca morarabileceğini veya kanayabileceğini söyledi. Bunun nedeni karaciğerin kanın pıhtılaşması için gereken proteinleri üretmesidir. Dolayısıyla karaciğer iyi çalışmadığında kolayca kanamaya yatkın olursunuz.

*Karaciğer hasarınız olduğunu düşünüyorsanız ne yapmalısınız?

Karaciğer sorunları göz ardı edilmemelidir. Çok fazla alkol almak, tip 2 diyabet hastası olmak, ortak iğne kullanmak ve ailede karaciğer hastalığı öyküsü olması karaciğer hasarına yol açabilecek ciddi faktörlerdir.

Herhangi bir karaciğer hasarı belirtisi yaşadığınızı düşünüyorsanız, bunu sağlık uzmanınızla görüşmeniz önemlidir. Diğer belirtiler arasında dışkı değişiklikleri, yorgunluk ve iştah değişiklikleri yer almaktadır.

Panini, şiddetli sarılık, zihinsel durumda beklenmedik değişiklikler, siyah dışkı, kan kusma, karın, ayak bilekleri ve bacaklarda kademeli şişme veya nefes almada zorluk yaşarsanız derhal tıbbi yardım almanızı öneriyor.