Sudan: İç savaşta çatışmalar Hartum’da yoğunlaştı

Burhan, Darfur Valisi ile ‘barış anlaşmasını’ görüşüyor

Hartum'un kuzeyindeki merkez pazardaki arabalar ve binalar tahrip edildi (Reuters)
Hartum'un kuzeyindeki merkez pazardaki arabalar ve binalar tahrip edildi (Reuters)
TT

Sudan: İç savaşta çatışmalar Hartum’da yoğunlaştı

Hartum'un kuzeyindeki merkez pazardaki arabalar ve binalar tahrip edildi (Reuters)
Hartum'un kuzeyindeki merkez pazardaki arabalar ve binalar tahrip edildi (Reuters)

Sudan ordusu topçu birlikleri, ülkenin en büyük şehri olan  Omdurman’daki çeşitli cephelerde Hızlı Destek Kuvvetleri (HDK) birliklerinin mevzilerine yönelik bombardımanını yoğunlaştırdı. Top saldırısı Hartum'un doğusu ve güneyinde çeşitli bölgelerde savaş uçakları ve dronlarla yapılan hava saldırıları ile eş zamanlı gerçekleşti. Şarku’l Avsat’a konuşan mahalle sakinleri, tankları da içeren ağır ve orta silahlarla donatılmış büyük bir ordu gücünün,  Omdurman'daki HDK birliklerini kuşatmak için konuşlandırıldığını aktardı. Bu durum, iki taraf arasında şiddetli çatışmaların patlak vereceği beklentisini arttırdı.

csdfv
Hartum'un güneyindeki el-Ezher mahallesinde bir eve top mermisi isabet etti (AFP)

Öte yandan HDK, daha fazla asker ve zırhlı aracı harekete geçirerek sahadaki konumlarını güçlendirmeye başladı. Yerel bir kaynak Şarku'l Avsat'a, ordunun Pazar sabahından itibaren Umbada mahallesindeki bazı hatlarda HDK’nin mevcudiyetine karşı topçu ateşi açmaya başladığını söyledi. Kaynak, “Umbada mahallesinin bitişiğindeki es-Sevrat mahallesinde çatışmalar yaşandı ve şiddetli patlamalar duyuldu” dedi.

Hendek kazma

Görgü tanıklarının ifadesine göre, ordu askerleri bu kalabalık mahallelerde hendek kazmaya ve bölgedeki Hızlı Destek Kuvvetleri’ni çeşitli yönlerden kuşatmak için bazı ana yolları toprak yığınlarla kapatmaya başladı. Görgü tanıkları, ordunun son günlerde Omdurman'ın çeşitli bölgelerine düzenlediği yoğun hava ve topçu bombardımanının, her an başlaması beklenen geniş çaplı bir kara saldırısının başlangıcı olabileceğini öne sürdü.

bgrhn
Hava saldırıları Hartum'un merkezindeki evleri ve binaları yok etti (Bir Video Klipten)

Görgü tanıkları, ordu, çatışmaların yoğunlaştığı mahallelerde ilerleme kaydetti ve bazı mevziler kurdu. Ancak, HDK birliklerinin kontrolündeki bölgelere henüz girmedi. Bu, ordunun ilerleyişinin önümüzdeki dönemde devam etmesi bekleniyor. Umbada mahallelerinde üst üste bir haftadan fazla bir süredir iki partinin güçleri arasında yerleşim mahallelerinin ortasında sürekli çatışmalara ve vur-kaç operasyonlarına tanık olunduğunu da eklediler.

Coğrafi harita

Saha durumunun coğrafi haritası başkent Hartum iline bağlı üç önemli şehir olan Hartum, Bahri ve Omdurman'da çatışmaların yoğunlaştığını gösteriyor. Hızlı Destek Kuvvetleri (RSF), bu şehirlerin geniş bir bölümünde kontrolü elinde tutuyor. Ayrıca, HDK, daha önce ele geçirdiği bazı askeri bölgeler ve devlet kurumlarında da hakim durumda. Ordunun ve HDK’nın Umbada şeritleri etrafındaki topçu bombardımanı ve karşı seferberliği, son birkaç gün içinde çok sayıda vatandaşın zorla yerinden edilmesine yol açtı.

HDK, başkent ülkenin en büyük şehri olan Umdurman'ın eski mahallelerinin yanı sıra, şehrin batı ve güney bölgelerini, ordunun kontrolündeki Mühendisler Birliği'nin çevresindeki mahalleleri, Hartum-Sudan otoyolunun güneyinde yer alan Bahri şehri ve  Umdurman'ın kuzeyindeki Vadi Sayedna Hava Üssü'nü kontrol ediyor.  Umdurman'ın eski mahallelerinden sakinler, RSF birliklerinin, ordunun kontrolündeki Mühendisler Birliği'nin merkezini hedef alan topçu ateşi açtığını söyledi. Mahalle sakinleri, düşen mermilerin, Pazar sabahından bu yana, bölgeye ve ordunun karargahına, içinde subay lojmanlarının da bulunduğu bölgeye ve Mühendisler Birliği'nin yanındaki tıbbi tesislere isabet ettiğini söyledi. Görgü tanıkları, 50'den fazla mermi atıldığını söyledi.

bfgt
Hızlı Destek Kuvvetleri tarafından ordunun Hartum'un güneyindeki zırhlı araç kampının yakınındaki üyelerine dağıtılan videodan bir ekran görüntüsü (Şarku'l Avsat)

Öte yandan, başkent Hartum'un doğusunda yer alan ve HDK birliklerinin yoğun olarak bulunduğu Manşiya, Riyad ve Buri mahalleleri, ordunun yoğun topçu ateşine maruz kaldı. Mahalle sakinleri, topçu atışlarının aynı zamanda başkentin güneyinde, Spor Şehri'ne güneyden komşu olan en-Nahda, el-İnkas ve el-Ezheri mahallelerini de hedef aldığını belirtti.

Zırhlı Birlikler

Öte yandan ordu güçlerinin Hartum'un güneyindeki eş-Şecera bölgesinde ‘Zırhlı Birlikler Karargahı’nın çevresini güvenlik altına aldığı ve HDK ile komşu mahallelerde kapsamlı tarama operasyonları yürütüldüğü yönünde haberler dolaşıyor. Hızlı Destek Güçleri tarafından çevre mahallelerde kapsamlı tarama operasyonları yürütülüyor. Ancak HDK, bir basın açıklamasıyla Zırhlı Birlikler Karargahı’nın geniş alanlarının kontrolünü ele geçirdiklerini ve geri kalan bölgeleri sıkı bir kuşatma altına aldıklarını doğruladı. Açıklamada "Eski rejimin medya borazanları yanıltma ve sahte zaferler yaratma yoluyla morallerini yükseltmek için çabalıyor” ifadelerine yer verildi.

fvgrbt
Savaşlar nedeniyle sağlık tesislerinin çökmesinin ardından Hartum'dan binlerce kişinin kaçtığı Vad Medani kentindeki bir hastane (AFP)

Geçtiğimiz Cumartesi günü Ordu Komutanı Korgeneral Abdulfettah el-Burhan, ‘HDK’nın isyanı’ sona erene kadar savaşmaya devam edeceği taahhüdünde bulundu. Zırhlı Birlikler askerleri dün, karargahın batısında yer alan el-Lamab mahallesini taradıklarını söyledikleri bir video klip yayınladılar.

Çatışmalar Omdurman'da yoğunlaştı

Sudan Ordusu ile HDK arasındaki çatışmalar, Ağustos ayının başından bu yana başkent Hartum'un merkezinde yoğunlaştı. Çatışmalar, son iki günde, şehrin batısındaki Umbada mahallelerine doğru genişledi. Ordunun amacı, HDK'nın batıdan gelen ikmal hattını kesmek ve şehirdeki üç şehri birbirine bağlayan önemli bir geçiş noktası olan Şumbat köprüsünü kontrol altına almak.

HDK, Sudan'ın başkenti Hartum'un geniş bir bölümünü kontrol ediyor. Ordu, Nil'in her iki yakasındaki başkenti oluşturan Omdurman, Bahri ve Hartum kentlerini birbirine bağlayan köprülerdeki ikmal yollarını kesmeyi amaçlıyor.

fegrth
Burhan, Port Sudan'daki deniz üssünün askerleri arasında (AFP)

Öte yandan görgü tanıkları, orduya ait savaş uçaklarının, Hartum'un güneydoğusunda, el-Cezire iline bağlanan yol üzerindeki Bakir bölgesinde bulunan HDK karargâhına hava saldırıları düzenlediğini bildirdi. Görgü tanıklarına göre ordu, doğu Nil bölgesindeki HDK’nin yoğunlaşmasını hedef alan insansız hava araçlarıyla da hava saldırıları düzenledi. Bölge sakinleri ayrıca Hartum'un güneyindeki el-Lamab ve er-Rumeyla mahallelerinde iki taraf arasında çatışmaların yaşandığını bildirdi.

Burhan ve Menavi

Öte yandan, Sudan Genelkurmay Başkanı Orgeneral Abdulfettah el-Burhan, doğudaki Port Sudan şehrinde, Sudan’ın batısında 5 eyaletten oluşan Darfur Bölgesi Başkanı ve Sudan Kurtuluş Hareketi lideri Mini Arko Minavi ile bir araya geldi ve güvenlik ve insani durum hakkında konuştu. Minavi, gazetecilere verdiği demeçte, görüşmede savaşın ardından yaşanan insani sorunları ve vatandaşların üzerindeki olumsuz etkileri ele aldıklarını söyledi. Minavi, Darfurluların barınma ve yardım malzemelerine acilen ihtiyaç duyduklarını ve bu ihtiyaçların karşılanması için uluslararası toplumun desteğine ihtiyaç duyduklarını söyledi.

Sudan Sivil Yönetim Konseyi'nin açıklamasına göre, Minavi görüşmede Cuba Barış Anlaşması'nın uygulanmasının ele alındığını söyledi. Minavi, anlaşmanın özellikle güvenlik düzenlemeleri dosyasının uygulanmasının önemini vurguladı ve bu sayede ülkede barış ve istikrarın sürdürülmesinin sağlanacağını söyledi. Minavi, Sudan Kurtuluş Hareketi lideri olarak, 15 Nisan'dan beri ordu ve Hızlı Destek Kuvvetleri arasında devam eden savaşta tarafsız bir tutum aldı.

Burhan, geçtiğimiz Cumartesi günü, birliklerine hitaben yaptığı konuşmada, "Ordu ve halk, isyanı bastırma konusunda hemfikir" dedi. Burhan, ordunun yüksek profesyonelliğine övgüde bulunarak askeri akademilerin bu profesyonelliği artırması için çabalamasını istedi. Burhan, kardeş ülkelerden ve dostlardan gelen yeniden inşa desteğini memnuniyetle karşıladığını, ancak herhangi bir dikteyi kabul etmeyeceğini söyledi.

Burhan, Kesla şehrinde bulunan askeri bölgede yaptığı konuşmada, "Hartum'daki kardeşlerimiz, güçlerinin azaldığını bildiğimiz isyanı ortadan kaldırmak için savaşıyor. Tek bir saf halinde savaşıyoruz. Ordu, istihbarat ve polis savaşıyor ve zafer bizim yanımızda" ifadelerini kullandı.



Suriye'nin yeni güvenlik güçleri kimlerden oluşuyor ve ne gibi zorluklarla karşı karşıyalar?

Suriye'deki yeni yönetim, önceki dönemin ordu ve güvenlik birimlerinin lağvedildiğini açıkladı. (Suriye İçişleri Bakanlığı)
Suriye'deki yeni yönetim, önceki dönemin ordu ve güvenlik birimlerinin lağvedildiğini açıkladı. (Suriye İçişleri Bakanlığı)
TT

Suriye'nin yeni güvenlik güçleri kimlerden oluşuyor ve ne gibi zorluklarla karşı karşıyalar?

Suriye'deki yeni yönetim, önceki dönemin ordu ve güvenlik birimlerinin lağvedildiğini açıkladı. (Suriye İçişleri Bakanlığı)
Suriye'deki yeni yönetim, önceki dönemin ordu ve güvenlik birimlerinin lağvedildiğini açıkladı. (Suriye İçişleri Bakanlığı)

Suriye'de Alevilerden sonra Dürzilerle yaşanan kanlı çatışmalar, yeni güvenlik güçlerinin çekirdeğini oluşturan savaşçıların kimliği ve kontrolünü tüm Suriye coğrafyasına yaymaya çalışan yeni yönetimin onları kontrol etme kabiliyeti hakkında soru işaretleri yaratıyor.

Bu gruplar kimler? Nasıl faaliyet gösteriyorlar? Hangi bölgeler yetkililerin kontrolü dışında kalıyor?

Yeni güvenlik güçleri kimlerden oluşuyor?

Beşşar Esed'in 8 Aralık'ta devrilmesinden yaklaşık iki ay sonra Ahmed eş-Şera liderliğindeki yeni yönetim, önceki dönemin ordu ve güvenlik birimlerinin lağvedildiğini duyurdu.

Suriye Genel Güvenlik Dairesi mensupları (Suriye İçişleri Bakanlığı)Suriye Genel Güvenlik Dairesi mensupları (Suriye İçişleri Bakanlığı)

Yeni yönetim ayrıca, İdlib'de Esed'i deviren son saldırıya liderlik eden Ahmed eş-Şera liderliğindeki Heyetu Tahriru’ş-Şam (HTŞ) da dahil olmak üzere tüm silahlı grupların dağıtılmasına karar verdi.

Daha sonra yetkililer, dağılmayı kabul eden grupları Savunma Bakanlığı'na dahil etti ve yeni bir ordu ve güvenlik güçleri oluşturma çabalarının bir parçası olarak Genel Güvenlik Dairesi için gönüllülere kapı açtı.

Suriye Savunma Bakanlığı, diğer grupların yanı sıra ülkenin güneyindeki Dera ve kuzeyindeki Ankara destekli grupları da kapsıyordu. Bunlar arasında 2018'de çekilene kadar kalesi Şam'daki Doğu Guta olan Ceyşu’l İslam da bulunuyor.

Bu gruplar silahlarını muhafaza etti ve eski orduya ait karargahları koruyan birliklerle birlikte kendi karargahlarında konuşlanmayı sürdürdü.

Suriye Genel Güvenlik Dairesi mensupları bir kampta (Suriye İçişleri Bakanlığı)Suriye Genel Güvenlik Dairesi mensupları bir kampta (Suriye İçişleri Bakanlığı)

Ancak HTŞ ve müttefiki gruplar, özellikle İdlib'deki kalelerinde ve Şam'daki güç merkezinde güvenlik konusunda halen üstünlüğe sahip.

Şam çevresinde elit güçler olarak kabul edilen bir dizi grup, çeşitli karargahlarda konuşlanmış durumda ve Cumhurbaşkanlığı Sarayı’nı koruyor. Genel Güvenlik Dairesi, Şam da dahil olmak üzere birçok bölgede devriye geziyor ve kontrol noktaları kuruyor.

AFP'ye konuşan Suriye uzmanı Lars Hauch, “HTŞ aralık ayında Cumhurbaşkanlığı Sarayı’nı ele geçirdiğinde, hızla devletin dilini ve sembollerini benimsedi” diyerek, bu hamlenin ‘kendisine hiçbir bedel ödemeden meşruiyet görüntüsü verdiğini’ söyledi.

Suriye Genel Güvenlik Dairesi mensupları (Suriye İçişleri Bakanlığı)Suriye Genel Güvenlik Dairesi mensupları (Suriye İçişleri Bakanlığı)

Hauch, “Genel Güvenlik Dairesi gibi kurumsallaşmış isimler taşıyan kuruluşlar aslında HTŞ’nin savaş birimlerinin çekirdeğinden oluşuyor” dedi. Genel Güvenlik Dairesi, eş-Şera'nın en etkili askeri kolu.

Hauch, Savunma Bakanlığı'na katılan gruplarla ilgili olarak şunları söyledi: “Göstermelik entegrasyonlarına rağmen, çoğunluğu halen asıl liderlerine sadık. Bakanlık resmi ve merkezi bir kurum olarak değil, daha çok HTŞ tarafından yönetilen bir operasyon odası gibi çalışıyor.”

Suriye'deki yeni yönetim, önceki dönemin ordu ve güvenlik birimlerinin lağvedildiğini açıkladı. (Suriye İçişleri Bakanlığı)Suriye'deki yeni yönetim, önceki dönemin ordu ve güvenlik birimlerinin lağvedildiğini açıkladı. (Suriye İçişleri Bakanlığı)

Peki ya performansları nasıl?

Şam'a geldiklerinden bu yana yeni yetkililer, azınlıkların endişeleri arasında tüm toplulukları koruma sözü verirken, uluslararası toplum da tüm bileşenleri geçiş sürecine dahil etmeye çağırdı ve yaptırımların kaldırılmasını siyasi performanslarının izlenmesine bağladı.

Eş-Şera, birliğin ve iç barışın korunmasının ve hakları koruyan yeni bir devlet inşa edilmesinin önceliğini defalarca vurguladı.

Ancak Suriye İnsan Hakları Gözlemevi'ne (SOHR) göre 7 ve 8 Mart tarihlerinde kıyı bölgesinde çoğu alevi bin 700'den fazla kişinin ölümüne neden olan mezhep çatışmaları ve cinayetler geniş çaplı kınamalara yol açtı.

Silahlı kişiler, sivil kıyafetli insanları hakaret edip dövdükten sonra yakın mesafeden ateş ederek öldürdüklerini videolarla belgeledi.

SOHR’a göre Dürzi militanlarla yaşanan ve her iki taraftan yaklaşık 100 savaşçının öldüğü son çatışmalarda, AFP'nin doğrulayamadığı videolarda eş-Şera yanlısı savaşçıların mezhepçi sloganlar attığı ve Dürzi tutuklulara hakaret ettiği belgelendi.

Hauch, ülkedeki yaygın mezhepsel gerilimlerin ortasında, “En korkunç ihlaller az sayıda ama güçlü aşırılık yanlıları tarafından işleniyor” dedi.

Şarku’l Avsat’ın AFP'den aktardığına göre Askeri uzman Riyad Kahveci yaptığı açıklamada, “Silahlı grup savaşçılarının üniformalarını değiştirmeleri ve ulusal bir ordunun askerleri gibi davranmaları gerekiyor” ifadesini kullandı.

Kahveci, “Buna karşılık yetkililer de eski savaşçıların rehabilitasyonunu ve entegrasyonunu hızlandırmalı, içerde ve dışarda güven inşa etmek için Suriye'nin tüm bileşenlerinden yeni unsurlar almalıdır. Ordunun doktrini sivil devleti korumak ve halkını ve tüm bileşenlerini savunmak etrafında dönmelidir” şeklinde konuştu.

Yetkililer, devrik lider Beşşar Esed'e sadık militanları, üyelerine ölümcül saldırılar düzenleyerek Suriye kıyı kesimindeki şiddeti körüklemekle suçladı.

Şam kırsalındaki Ceramana ve Sahnaya bölgelerindeki çatışmaları da ‘yasadışı grupların’ kendi savaşçılarını hedef alarak körüklediğini söylediler.

Hangi bölgeler yetkililerin kontrolü dışında?

Suriye’deki yeni yönetim, birden fazla tarafa bağlı silahlı grupların varlığı ve halk desteğine sahip olmadığı bölgeler nedeniyle Suriye topraklarının tamamına nüfuz etmesini engelleyen önemli güvenlik sorunlarıyla karşı karşıya.

Kuzeydoğu Suriye'de Kürt savaşçıların varlığı, Kürt özyönetim kurumlarının yıl sonuna kadar devlete entegre edilmesini öngören bir anlaşma imzalamış olsalar da geçiş dönemi yönetimini zorluyor. Ancak Kürtler, eş-Şera’nın reddettiği ademi merkeziyetçi bir sistem talep ediyor ve aralarında kadınların da bulunduğu iyi eğitimli askeri güçlerini korumak istiyorlar.

Suriye'deki Dürzilerin kalesi olan güneydeki Suveyda'da, dini otoriteler ve Dürzi gruplar perşembe günü Suriye devletinin ‘ayrılmaz bir parçası’ olduklarını ve ondan ‘kopmayı’ reddettiklerini yinelediler. Devlete, varlığını ancak vilayetteki unsurlar aracılığıyla etkinleştirmesi çağrısında bulundular.

Suriye Genel Güvenlik Dairesi mensupları bir askerî geçit töreni sırasında (Suriye İçişleri Bakanlığı)Suriye Genel Güvenlik Dairesi mensupları bir askerî geçit töreni sırasında (Suriye İçişleri Bakanlığı)

Son çatışmalardan önce yüzlerce savaşçı Genel Güvenlik Dairesi ve Savunma Bakanlığı'na katılmıştı.

Hauch'a göre eş-Şera'nın kontrolü Şam ve İdlib dışında ‘halen nispeten sınırlı.’ Silahlı grupların tam entegrasyonunun olmamasından kaynaklanan belirsizlik ona ‘kontrolünü dayatmak için güç kullanma’ imkânı veriyor.

Ayrıca söz konusu belirsizlik, kendisini ‘aşırılık yanlılarını, kontrolden çıkmış komutanları ve diğer militanları kontrol altına alabilecek tek figür’ olarak sunmaya devam etmesini sağlıyor.