عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
Son Haberler
ARAP DÜNYASI

Diyelim ki İsrail Hamas'tan kurtuldu... Sonra Gazze'de ne yapacak?

Tel Aviv'in önünde 6 acı seçenek var: Ya işgal edecek, ya ayrılacak, ya Mahmud Abbas'ı Gazze Şeridi'nde güçlendirecek ya da burayı yerel liderlere yahut Arap gücüne veya uluslararası bir güce emanet edecek

İsrail'in Gazze'ye kara harekatının hangi zorluklarla karşı karşıya olduğu yeterince açık (AFP)
İsrail'in Gazze'ye kara harekatının hangi zorluklarla karşı karşıya olduğu yeterince açık (AFP)
TT
TT

Diyelim ki İsrail Hamas'tan kurtuldu... Sonra Gazze'de ne yapacak?

İsrail'in Gazze'ye kara harekatının hangi zorluklarla karşı karşıya olduğu yeterince açık (AFP)
İsrail'in Gazze'ye kara harekatının hangi zorluklarla karşı karşıya olduğu yeterince açık (AFP)

Tarık eş-Şami 

İsrail, Hamas'ı yenilgiye uğratmayı hedefleyerek kendisine zorlu bir görev belirledi.

Lübnan'ın 1982 yılında işgalinden bu yana görülen en büyük saldırı olarak kabul edilen Gazze Şeridi'ni işgal etmek için 170 bin kişilik ordusuna binden fazla tank ve 360 bin yedek askerden oluşan devasa bir takviyede bulundu.

Fakat İsrail'in bu hedefe ulaşmayı başarması halinde Gazze Şeridi'ni nasıl yöneteceğine dair uzun vadeli bir planı yok.

İsrail, 1980'lerde Filistin Kurtuluş Örgütü'nü (FKÖ) Lübnan'dan çıkarmayı başarsa da FKÖ'den çok daha güçlü bir düşman olarak karşısına çıkan ve İran'ın desteğini alan Hizbullah'ın ortaya çıkışı bu savaşın en beklenmedik sonucuydu.

Lübnan'ın işgalinden 40 yıl sonra, şu an Hamas'la yaşadığı savaşta oynağı kumarın sonuyla ilgili tam bir planı olmayan İsrail, yine aynı hatayı mı yapacak?

ABD neden işgal sonrası tüm seçenekleri acı olarak görüyor?

ABD neden işgal sonrası tüm seçeneklerin kötü olacağını düşünüyor? 

Risklerle dolu bir işgal olur

İsrail, 2005 yılında Gazze'den çekilmesinden bu yana rutin çatışmalar dışında 2008, 2014 ve 2021'de Hamas'a karşı üç büyük savaş yürüttü.

İsrail ordusu bu savaşlarda sınırlı kara operasyonları gerçekleştirdi. Ancak İsrail'in Gazze'ye kara harekatı başlatması halinde hangi zorluklarla karşı karşıya geleceği yeterince açık.

Çünkü meskûn mahal çatışmaları İsrail güçleri için oldukça güç bir durum oluşturuyor.

Hamas, silahlı üyelerinin saldırıp hemen ortadan kaybolmalarını sağlayan, uzunluğu 500 kilometreye kadar olduğu tahmin edilen geniş bir tünel ağına sahip ve bu ağ ona büyük bir avantaj sunuyor.

Bunun yanında gerilla taktikleri konusunda da iyi eğitim alan Hamas'ın silahlı üyeleri büyük bir savaşma arzusuna ve sağlam bir doktrinine sahipler.

Çünkü önlerinde sadece iki seçenekleri var; ya İsrail askerlerini geri püskürtüp onlara ağır kayıplar verdirecekler ya da ölecekler.

Avustralya National Üniversitesi'ne bağlı Arap ve İslam Araştırmaları Merkezi  araştırmacısı Ian Parmeter, İsrail'in, robot ve drone gibi modern teknoloji ürünü araçlar kullanarak bu tür zorlukların bir dereceye kadar üstesinden gelebileceğini, ancak gece görüş teknolojisinin, tünellerin zifiri karanlığında etkili olmayacağını, zira bu cihazların çalışması için ortamda düşük de olsa bir ışık kaynağına ihtiyaç duyduğunu söyledi.

İkinci zorluk, bir yandan savaş hukukunu koruyup, diğer yandan karadan işgalin nasıl gerçekleştirileceği meselesi.

İsrail'in Gazze'nin kuzeyinde yaşayan yaklaşık 1,1 milyon sivilin Gazze'nin güneyine gitmelerini istemesinin ardından Gazze'nin kuzey yarısında kaç kişinin kaldığı henüz bilinmiyor.

Geriye kalan birkaç bin kişiyle korkunç sivil kayıpların olması kaçınılmaz.

İsrail ordusunun hatası olmasa bile bu, sivillerin öldürülmesinden ya da yaralanmasından İsrail'in sorumlu tutulmasına yol açacaktır.

Üçüncü zorluk ise Hamas'ın İsrail'i hedef alan saldırısında 200'e yakın kişiyi rehin alması ve rehineleri Gazze'nin farklı yerlerine yerleştirmesi.

Rehinelerin bir kısmının İsrail açısından hassas öneme sahip olan Gazze Şeridi'nin kuzeyinde olacağına neredeyse şüphe yok.

Bazı rehinlerin yakınları İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu hükümetini, yakınlarının serbest bırakılmasına yeterince öncelik vermediği için eleştiriyorlar.

Siyasi bilmece

Ancak İsrail ordusunun gerçekten Gazze'nin kontrolünün ele geçirip Hamas'tan kurtulabildiğini varsaysak bile, İsrail'in bununla ne yapacağı ve ne yapmak istediği belli değil.

Savaşın sona ermesinden sonra olacakların üzerinde tam bir sır perdesi bulunuyor.

İsrail'in Gazze Şeridi'nden nasıl çıkacağına dair sorular ortaya çıkıyor?

Hamas'ı dağıtabilirse, Gazze'yi yönetmenin anahtarlarını kime devredecek?

Eğer İsrailli yetkililer şu an bu soruların kendilerini doğrudan ilgilendirmediğini düşünüyorlarsa ve İsrail hükümeti Gazze'nin sorumluluğunu üstlenirse bazı soruların yanıtlarını vermek zorunda kalacaklar.

Uluslararası Stratejik Araştırmalar Enstitüsü (IISS) Ortadoğu Bölümü Başkanı Sir Tom Beckett'e göre İsrail'in Gazze'ye kara harekâtı düzenlemesi iyi bir seçenek değil.

Çünkü harekât, askeri bir örgüt olarak Hamas'ın yenilgiye uğratılmasında ne kadar başarılı olursa olsun, İsrail'in Gazze'yi kontrol etmek için orayı yeniden işgal etmesi ya da saldırıdan sonra geri çekilmesi ve kontrolü seçenekleri arasında direnişin yer alabileceği diğer gruplara devretmesi gerekecek.

Bu da Gazzelilerin direnişe destek vermeye devam edecekleri anlamına geliyor. 

Hamas'ı ortadan kaldırmanın zorluğu

New York Times (NYT) gazetesine göre İsrail stratejisinin zayıf noktalarından biri, Hamas'ı ortadan kaldırmak.

Çünkü Hamas, parçalanamayacak bir siyasi ve dini düşünceyi temsil ediyor ve Filistinliler arasında İsrail'e karşı silahlı mücadeleyi benimseyen itibarı sayesinde gelişen bir örgüt.

Londra Üniversitesi Doğu ve Afrika Çalışmaları Okulu (SOAS) Ortadoğu Enstitüsü Müdürü Lina Khatib, Hamas'ın askerî açıdan yenilgiye uğratılsa bile ortadan kaldırılmasının mümkün olmayacağını vurguladı.

Çünkü Hamas'ın varlığının ya da meşruiyetinin askeri başarısına bağlı olduğunu söylemenin yanlış olacağının altını çizen Khatib'e göre Hamas askerî açıdan yenilebilir olsa da siyasi açıdan önemini koruduğunu, dolayısıyla her türlü savunmayı 'Filistin halkının kurtuluşu uğruna kahramanca şehit düşmek' olarak sunabileceğini kaydetti.

Londra'daki King's College'da Savaş Araştırmaları profesörü olarak görev yapan Lawrence Friedman, İsrail ordusunun Gazze'deki iddialı siyasi hedefinin hüsrana ya da başarısızlığa yol açacağı konusunda uyardı.

Bunun ABD'nin demokrasi ve cinsiyet eşitliğini tesis etmek gibi kapsamlı ve iddialı siyasi hedeflere sahip olan ve başarısızlıkla sonuçlanan Irak ve Afganistan'daki 'askeri zaferleri' gibi çok fazla örneğinin olduğunu söyleyen Friedman, ilk ve kolay zaferler, yerel milislere ve bölgeyi tanıyan, halk arasında yaşayan ve Cenevre Antlaşması'na ya da savaş kurallarına uymayan radikal İslamcı savaşçılara karşı uzun, şiddetli kontrgerilla operasyonlarla sonuçlandı.

Friedman, Financial Times gazetesinde yaptığı değerlendirmede, İsraillilerin de benzer bir kaderi paylaşabileceğini düşündüğünü, çünkü Hamas'a güçlü bir darbe indirseler bile, yeniden ayağa kalmasına engel olamayacaklarını belirtti.

Friedman, İsrail'in Gazze'yi sonsuza kadar işgal edemeyeceğini ve Gazzelileri Gazze'yle hiçbir şey yapmak istemeyen Mısır'a itemeyeceğini de ifade etti.

Friedman'a göre bu nedenle net bir siyasi strateji olmadan bu işgalin sonuç verip vermeyeceğini bilmek oldukça güç.

DAHA FAZLA OKU

İsrail ordusu, kara operasyonuna "küçük Gazze"de hazırlanıyor

İsrail ordusu, kara operasyonuna "küçük Gazze"de hazırlanıyor

Biden'ın İsrail'e mutlak desteğinin ABD'deki yansımaları neler?

Biden'ın İsrail'e mutlak desteğinin ABD'deki yansımaları neler?

ABD güçleri Doğu Akdeniz'de ne gizliyor?

ABD güçleri Doğu Akdeniz'de ne gizliyor?

6 acı seçenek

İsrail'in Hamas'ı yenilgiye uğratma hedefine ulaşması halinde Gazze'yi yönetmek için iyi bir seçeneği yok.

Birçok uzmanın görüşüne dayanan ve aşağıda sıralayacağımız 6 seçenek ise pahalı ve işe yaramaz görünüyor.

İşte o seçenekler:

1- Gazze'nin yeniden işgali

İsrail, 1967 yılından 2005 yılına kadar olduğu gibi Gazze'yi yeniden işgal edebilir.

Gazze'yi işgal etmek, İsrail askerlerinin şiddet uğraması ve rehin alınması gibi riskleri barındırıyor.

Bu yüzden ABD Başkanı Joe Biden, Gazze'nin yeniden işgalinin büyük bir hata olacağı konusunda uyardı.

İsrail uzun süredir Gazze'deki karmaşık durumun kontrol altına alınabileceğine inanıyordu.

Gazze'de nüfus arttı. Yıllık yüzde 2'den fazla bir artışla Gazze nüfusunun 2030 yılına kadar üç milyona ulaşması bekleniyor. 

Gazze aynı zamanda genç nüfusa sahip bir bölge. Dünyada yaş ortalaması 30,5'ken Gazze'de ortalama yaş 19,6. Ancak yetişkin nüfusun neredeyse yarısı işsiz.

Gazze'deki Filistinliler, Batı Şeria'da yaşayanlara göre dört kat daha fazla yoksulluk içinde yaşıyorlar.

İsrail ordusunun Gazze'yi yeniden işgal etmeyi seçmesi durumunda karşı karşıya kalacağı toplumsal huzursuzluk ve aşırılığın reçetesi de bu işsizlik sorunu olacaktır.

2- İsrail'in olası zafer ilanı sonrası Gazze'den ayrılması

İsrail ordusu, Gazze Şeridi'ni kontrol altına alıp Hamas liderlerin tasfiye ederek bir zafer kazansa bile bu zafer kısa vadeli olacaktır.

İsrail, Gazze Şeridi'nden çekilmeye karar vermesi halinde Hamas'ın alt kademesi grubu yeniden şekillendirebilir ya da boşluğu başka bir grup doldurabilir.

İsrail bu oluşumun kimliğini ya da yapısını ise kontrol edemeyecektir. 

3- Gazze'yi kontrol etme yetkisi

FKÖ şemsiyesi altındaki en büyük Fetih Hareketi (El Fetih), 2007 yılındaki iç savaşta Hamas'a yenildi.

ABD'deki ve Batı'daki birçok çevre, Gazze'nin Filistin Yönetimi'nin kontrolüne geçmesinin genel olarak Gazzeliler için kabul edilebilir olacağına dair herhangi bir göstergenin olmadığını düşünüyorlar.

Filistin Devlet Başkanı Mahmud Abbas, 2005 yılında dört yıl boyunca görev yapmak üzere seçildi.

Ancak kendisi halen iktidarda ve bu yüzden Batı Şeria'da bile meşruiyete sahip değil. 

Başlarda Filistinliler arasında bölünmenin önünü açmak için Hamas'ın ortaya çıkmasına göz yuman daha sonra Filistin halkını temsil edecek kimseyi bulamadığını iddia eden İsrail'in, Filistin Yönetimi'nin Gazze Şeridi'ni kontrol etmesini istemeyebileceğini söyleyenler var.

Çünkü bu durum, ABD'nin iki devletli çözümü yeniden canlandırılması yönündeki baskısı altında dosyayı yeniden gündeme getirmesi halinde İsrail'in barış yükümlülüklerinden kaçmasını zorlaştırabilir.

4- Gazze'nin yerel liderlerin yönetimine girmesi

Gazze Şeridi'nde siyasi bir gruba bağlı olmayan yerel liderleri yönetmek uzak bir ihtimal olabilir.

Bu ihtimal gerçekleşse bile görevleri, Gazze'deki silahlı unsurları kontrol altında tutmak olacağından Gazzelilerin onları İsraillilerin işbirlikçileri olarak göreceklerine şüphe yok.

O zaman da bu yoldaki her türlü fikre karşı açık bir muhalefet ortaya çıkacaktır.

5- Gazze'nin Filistinli olmayan bir Arap gücünün yönetimine girmesi

Bu seçenek de hayata geçirilebilir değil.

Çünkü böyle bir güce katılması muhtemel Mısır, Ürdün ve diğerleri gibi Arap devletleri, İsrail adına Filistinlileri koruyormuş gibi görünmek istemezler.

6- Gazze'nin bir BM gücü tarafından yönetilmesi

Arap olmayan herhangi bir ülkenin bu fikri benimsemesi oldukça güç.

Bunun yanında BM'nin Gazze'de görev yapacak bir barış gücü oluşturması için İsrail'in onayı gerekmiyor.

Aynı zamanda BM Güvenlik Konseyi'nin (BMGK) daimi üyeleri Rusya ve Çin'in diğer üç daimi üye olan Batı ülkeleriyle nadiren anlaştığı bir dönemde BMGK'dan böyle bir karar da çıkabilir. 

Ayrıca İsrail, Hizbullah'ın BM Lübnan'daki Geçici Barış Gücü'nün (UNIFIL) görevini yerine getirmesini ve Hamas'ın 7 Ekim'deki saldırılarının ardından Lübnan'dan İsrail'e düzenlenen saldırıların önüne geçmesini engellediğini iddia ediyor.

İsrail'in güvensizliği nedeniyle güvenliğini bir BM barış gücüne emanet etmesi pek olası değil.

Ancak NYT'nin haberine göre İsrail, 2014 yılının ağustos ayında Hamas ile arasında yaşanan tehlikeli çatışmanın ardından ne yapılacağına dair bazı fikirler ortaya atmıştı.

NYT'ye ulaşan 'gizli seçenekler' belgesini gördüm. Belgede, İsrail için en iyi çözümün, Filistinli silahlı gruplar silahsızlandırılıp dağıtılırken İsrail'in Gazze Şeridi'ne uyguladığı ablukanın kademeli olarak kaldırılması ve BM güçlerinin Gazze sınırlarını kontrol etmesine izin vermesinin olduğu belirtiliyor.

Belgede ayrıca 1948 yılında kurulan BM Ateşkes İzleme Teşkilatı (UNTSO) Oslo Anlaşmaları'nın imzalanmasından sonra 1996 yılında bölgeden ayrılmış olmasına rağmen, Gazze'de devriye gezmek için yasal yetkisinin halen devam ettiği belirtilen belgede, UNTSO'nun yeniden oluşturulan yetki kapsamında, Gazze sınırında devriye gezebileceğine, Silahlı grupların silahsızlandırılmasına yardımcı olabileceğine ve başka bir BM organının da bağışçıların yardımlarını koordine edebileceğine işaret edildi.

Eski belgenin yenilenmesi

Şimdi, aradan geçen 9 yılın ardından İsrail ve belki de ABD açısından bakıldığında bu belge bir başlangıç noktası oluşturabilir.

Eğer Gazze'de faaliyet gösteren Hamas ve benzeri gruplar ortadan kaldırılırsa, UNTSO belki de bir tür ek polis gücü olarak Gazze'de bir yandan barışın korunmasına yardımcı olurken, bir yandan da Filistin Yönetimi'nin oradaki statüsünü ve güvenirliğini bir şekilde canlandırabilir.

Bu ihtimal, artık geçmişteki kadar gerçekçi olmayabilir. Ancak İsrail, son olaylardan da ders almaz ve Filistin meselesini görmezden gelmeye devam ederse tıpkı şimdi olduğu zaman zaman olayların patlak vermesi kaçınılmaz olacaktır.

Independent Arabia - Independent Türkçe

Daha fazlasını oku

 
 
ARAP DÜNYASI

Irak, coğrafyanın nimeti ile hırsların laneti arasında asılı kaldı

Basra'da Dicle ve Fırat nehirlerinin birleştiği noktada bulunan Sinbad Adası ve Halid Köprüsü’nün havadan görüntüsü (AFP)
Basra'da Dicle ve Fırat nehirlerinin birleştiği noktada bulunan Sinbad Adası ve Halid Köprüsü’nün havadan görüntüsü (AFP)
TT
TT

Irak, coğrafyanın nimeti ile hırsların laneti arasında asılı kaldı

Basra'da Dicle ve Fırat nehirlerinin birleştiği noktada bulunan Sinbad Adası ve Halid Köprüsü’nün havadan görüntüsü (AFP)
Basra'da Dicle ve Fırat nehirlerinin birleştiği noktada bulunan Sinbad Adası ve Halid Köprüsü’nün havadan görüntüsü (AFP)

Şeza el-Amili

Irak'ın coğrafi konumu, sunduğu stratejik fırsatlar nedeniyle bir nimet gibi görünse de ihtirasları cezbeden bir sbep oldu ve olmaya da devam ediyor. Kaynakları ve hayati konumu için yaşanan rekabet yüzünden eski çağlardan günümüze kadar savaşların hedefinde oldu. Bölgesel çatışmaların merkezlerine yakınlığı gerek kendi ulusal iradesiyle gerek bölgesel ve uluslararası baskıların bir sonucu olarak olsun, onu bölge geleceğinin şekillendirilmesinde önemli bir oyuncu haline getirdi.

Ancak Iraklılar, yeni Ortadoğu denklemlerinde etkili rol oynamalarını sağlayan stratejik bir denge kurmayı başardıkları için tarihleri boyunca bu zorluklarla yüzleşebileceklerini kanıtladılar.

Irak'ın konumu ve tarihi rolü

Tarih alanında araştırmacı olan akademisyen Halid Şati, Irak'ın tarihsel olarak Ortadoğu'daki en önemli stratejik eksenlerden biri olduğunu, eşsiz coğrafi konumunun onu bölgenin merkezi haline getirdiğini, özellikle de Dicle ve Fırat gibi iki büyük nehre sahip olmasının yanı sıra Basra Körfezi'ne bakmasının onu eski çağlardan beri bölgesel ve uluslararası güçlerin ilgi odağı haline getirdiğini söyledi. Şati’ye göre bu coğrafi özellikler Irak’a sadece ticaret ve kaynak alışverişi yoluyla dünyaya açılma imkânı vermekle kalmadı, aynı zamanda onu nüfuz ve ekonomik çıkar peşinde koşan güçler için sürekli bir hedef haline getirdi.

Şati, Irak'ın karşı karşıya olduğu mevcut zorluklarla ilgili olarak ise şunları söyledi:

“Irak bugün, başta bazı iç ve dış güçlerin ülkeye dayatmaya çalıştığı parçalanma olmak üzere, iç ve dış düzeyde ciddi zorluklarla karşı karşıyadır. Ancak buna rağmen, eski rejimin devrilmesinden sonra yaşadığı sert deneyimler ona büyük bir tecrübe ve farkındalık kazandırdı.”

SCDVFGBTHY
Dora Petrol Rafinerisi kompleksinde yanan gaz fişeklerinin arkasında güneş batıyor (AFP)

Irak'taki demokratik geçiş sürecinin, bazı tutarlı davranışsal sütunların eksikliğine rağmen, bölgede eşsiz bir temsil ettiğini vurgulayan Şati, olumlu bir şekilde değerlendirildiği takdirde, halkına istikrar için eşi benzeri görülmemiş bir fırsat verdiğini belirtti. Ancak ikilem, bazı siyasi güçlerin dar çıkarları nedeniyle siyaset sahnesinde sürekli dalgalanmalara yol açarak, bu öncü deneyin tamamlanmasının engelleniyor olması.

Uluslararası çıkarlar ve güç mücadeleleri

Uluslararası ilişkiler uzmanı olan eski Irak Dışişleri Bakanı Hoşyar Zebari, Irak’ın kadim bir ülke olarak bölgesel meselelerin yatıştırılması ve çözümünde önemli rol oynamasını sağlayacak tüm unsurlara sahip olduğunu vurguladı. Ancak bu rolü başarmak, dış baskılara bağlı olarak sağa veya sola sapmadan, ulusal çıkarlara dayalı, uyanık ve bağımsız bir dış politikayı gerektirir.

Irak’ın bölgesel ve uluslararası politikadaki gücünün sadece coğrafi konumundan ya da tarihinden değil, aynı zamanda iç ulusal konumunun bütünlüğünden ve ekonomisinin gücünden kaynaklandığını belirten Zebari, bu unsurların, ‘yumuşak gücü’ arttırmanın yanı sıra, Bağdat’ın bölgedeki nüfuzunun ve dış politikadaki inisiyatif ve liderliğinin temelini oluşturduğunu belirtti.

Iraklı eski Bakan, Irak'ın bölgesel ve uluslararası rolünün iç birlik, sağlam ekonomik politikalar ve bölgesel ve uluslararası istikrara dayalı etkin bir diplomasi olmadan etkili olamayacağının da altını çizdi.

Bir rekabet arenasından bir yakınlaşma noktasına

Öte yandan dış politika uzmanı Selman el-Araci, Irak'ın coğrafi konumunu ve stratejik kaynaklarını kullanarak uluslararası ve bölgesel müdahaleleri en aza indiren dengeli bir dış politika oluşturabilmesiyle ve kendisini bir rekabet arenasından uluslararası çıkarların birleştiği bir noktaya dönüştürmek için gerçek fırsatlar oluşturabilmesiyle ilgili olarak şunları söyledi:

“Irak, coğrafi konumundan ve stratejik kaynaklarından yararlanan kapsamlı bir strateji benimsediği takdirde, kendisini büyük güçler arasındaki rekabet arenasından uluslararası çıkarların buluşma noktasına dönüştürmek için gerçek bir fırsata sahiptir.”

Bu dönüşümün sağlanmasına katkıda bulunabilecek birkaç adımdan söz eden Araci bunlardan ilkinin pozitif tarafsızlık diplomasisinin teşvik edilmesi olduğunu belirterek, “Irak, etkili bir arabulucu olabileceği bu konularda bölgesel diyaloğu ve katılımı teşvik ederek bölgesel ya da uluslararası tüm taraflarla dengeli ilişkiler kurmalı” değerlendirmesinde bulundu. Bağdat'ın İran ile Suudi Arabistan arasındaki yakınlaşmayla, Gazze ve Suriye meselelerindeki rolünü pozitif diplomasisinin başarısına örnek olarak gösteren Araci, ikinci adımın ise altyapının geliştirilmesi olduğunu ifade ederek “Irak, Mezopotamya'yı bölgede ticaret ve ulaşım merkezi haline getirmek için el-Cafe Kanalı ve Doğu-Batı Kalkınma Yolu gibi projeleri tamamlayarak bölgesel bir ticaret merkezi haline gelebilir” diye konuştu.

VFDBGHN
Irak, bölgesel meselelerin yatıştırılması ve çözüme kavuşturulmasında önemli bir rol oynaması için gereken tüm unsurlara sahip (AFP)

Araci’ye göre üçüncü adım ise yenilenebilir enerji kaynakları ile petrole ve doğalgaza yatırım yaparak, Irak'ın bölgesel ve uluslararası politikada daha fazla söz sahibi olmasını sağlamak. 2003 yılından sonra Irak'ın doğal kaynaklarını kullanma konusunda kayda değer bir ilerleme kaydettiğini belirten Araci, bunun da Irak'ın bölgeye ve dünyaya enerji tedarikinde kilit bir rol oynamasını sağladığını söyledi.

Dördüncü ve son adımın güvenliğin ve istikrarın arttırılması olduğunu ifade eden Araci, “Güvenlik, yatırım çekmenin ve kalkınma için istikrarlı bir ortam sağlamanın temel sac ayağıdır. Irak'ın terörizmi yenmesi ve güvenlik kabiliyetlerini güçlendirmesi, bölgesel ve uluslararası güveni arttırma fırsatı veriyor” şeklinde konuştu.

Irak'ı uluslararası çıkarların buluştuğu bir nokta haline getirmek gerektiğini söyleyen Araci, şöyle devam etti:

“Bunun için gıda güvenliği, iklim değişikliği ve ekonomik zorluklar gibi küresel meseleleri anlayarak etkili ve olumlu bir dış politika benimsemek ve uluslararası desteği çekmeye çalışmak gerekiyor. Ayrıca yatırımcıları koruyan ve yeni fırsatlar yaratan açık ve teşvik edici ekonomik mevzuat yoluyla cazip bir yatırım ortamı sağlamanın ve ekonomik topluluklara entegrasyonun yanı sıra uluslararası örgütler ve barış ve güvenlik girişimlerine katılım da gerekli.”

Vatandaşlığın ve insan onuruna saygının teşvik edilmesi

Nehreyn Üniversitesi’nden Uluslararası İlişkiler Uzmanı Abbas Atvan, “Kendine özgü coğrafi konumu ve kadim tarihi mirasıyla Irak, bölgesel ve uluslararası düzeyde egemen ve etkili bir devlet olarak rolünü yeniden kazanma çabasında büyük zorluklarla karşı karşıya. Bu zorluklar yeni olmamakla birlikte, siyasi karar alma mekanizmasının bağımsızlığını engelleyen iç ve dış faktörlerin karşılıklı etkileşimi nedeniyle daha da çetrefilli hale geliyor” dedi. 

Irak'ın geleceğinin büyük ölçüde kendi iç kararlarını güçlendirmesine ve ulusal egemenliğini sağlamasına bağlı olduğunu belirten Atvan, “Bunun için de her türlü siyasi ve ekonomik reformun temel taşları olan vatandaşlık ve insan onuruna saygının pekiştirilmesi, vatandaşlık haklarının garanti altına alınması ve sosyal adaletin sağlanması için çalışılmasının yanı sıra, yönetimin iyileştirilmesi ve ülkenin karşı karşıya olduğu en önemli sorunlardan biri olan yolsuzlukla mücadele edilmesi gerekiyor. Yolsuzluğun ortadan kaldırılması için de güçlü bir siyasi irade ve gözetim kurumlarının güçlendirilmesi, şeffaflığın artırılması, ekonominin geliştirilmesi ve altyapının iyileştirilmesine yönelik pratik planlar lazım” ifadelerini kullandı.

Atvan, doğal kaynaklara yatırım yapıp, tarım ve sanayi gibi üretken sektörleri geliştirerek ve vatandaşların ihtiyaçlarını karşılamak ve yatırımları desteklemek için altyapıyı iyileştirerek sürdürülebilir ekonomik kalkınmayı bir öncelik haline getirme çağrısında bulundu.

Dış ortam ve egemenlik

İçeride reform gerçekleştirmenin önemine rağmen, dış ortam Irak'ın yolunu ve geleceğini belirlemede büyük bir rol oynuyor. Aynı şekilde jeostratejik konumu, Irak'ı toprakları üzerinde gerçekleşen birçok bölgesel ve uluslararası etkileşime karşı savunmasız hale getiriyor. Şarku’l Avsat’ın Independent Arabia’dan aktardığı analize göre bu etkileşimler akıllıca yönetilmediği takdirde, siyasi karar alma mekanizmasının bağımsızlığını zayıflatıyor.

Bağımsızlığın korunması ile dış ilişkilerin Irak'ın ulusal çıkarlarına uygun şekilde yönetilmesi arasındaki dengenin önemini vurgulayan Abbas Atvan, “Zira bu çıkarlardan uzaklaşmak Irak'ın geleceğinin yabancı güçler tarafından şekillendirilmesi anlamına geliyor. Egemenliğin ve bağımsız kararların güçlendirilmesi ise bölgede etkili bir konum elde edilmesini sağlayacaktır” yorumunda bulundu.

Atvan, sözlerini şöyle sürdürdü:

“Irak'taki bölgesel ve uluslararası varlık, net bir vizyona ve ülke içi ile ülke dışı arasında denge kurma becerisine sahip olması gereken liderler için büyük zorluklar teşkil ediyor. Bunu başarmak için acil sorunlara pratik çözümler sunarak ve refah dağılımında adaleti sağlayarak hükümet ve vatandaşlar arasında güven yeniden inşa edilmeli. Pozitif tarafsızlığa dayalı dengeli bir dış politika üzerinde çalışılmalı. Böylece Irak, bölgesel çatışmalarda bir çatışma arenası olmak yerine, arabulucu olarak kalmalı. Irak'ın çıkarlarını garanti altına alan ve etkin bir bölgesel güç olarak statüsünü güçlendiren ekonomik ve güvenlik girişimlerine katılarak bölgesel ve uluslararası iş birliği güçlendirilmeli.”

Irak'ın bölgesel ve uluslararası rolünü yeniden kazanabilmesi, iç reformlar ile dış ilişkilerini yönetme arasında bir denge kurmayı ne ölçüde başaracağına bağlı. Sürdürülebilir bir yönetim ve egemenlik modeli inşa edebildiği ve sürdürülebilir bir yönetişim ve egemenlik modeli oluşturabildiği zaman Irak, başkalarının çatışmaları için bir arena olmak yerine bölgede önemli bir oyuncu haline gelecek.

IMF’nin rolü

Irak Merkez Bankası eski Başkan Yardımcısı İhsan Şimran el-Yasiri, başta Uluslararası Para Fonu (IMF) olmak üzere uluslararası kuruluşların, Irak’ın da aralarında olduğu çatışma sonrası ve gelişmekte olan ülkelerin ekonomi politikalarının şekillendirilmesinde önemli bir rol oynadığını söyledi. Irak ve IMF arasındaki bu ilişki, 2003 yılında siyasi rejimin değişmesinin hemen ardından, Irak hükümeti ve Irak Merkez Bankası'nın para ve maliye politikasının yollarını belirlemek için IMF ile yoğun istişarelere girmesiyle başladı.

IMF’nin para politikası ve döviz kuru konusunda Irak'a ilk katkısının 2003 yılında 1 doların bin 475 dinar olarak sabitlendiği dolar kurunu belirlemek olduğunu söyleyen Yasiri, “Daha sonra döviz kuru kademeli olarak dolar başına bin 166 dinara düşürüldü. Bunun Irak ekonomisi, özellikle de tarım ve sanayi sektörleri üzerinde önemli olumsuz etkileri oldu” dedi.

Yasiri, Irak Merkez Bankası’nın 2009 yılında bu eğilimin tehlikesinin farkına vardığını ve döviz kurunu kademeli olarak dolar başına bin 200 dinara yükseltmeye başladığını, fakat ekonominin ithal mallara bağımlı olması ve yerel ürünlerin rekabet gücünün yetersizliği sonucu bu çabaların etkili olamadığını belirtti.

IMF, özellikle Paris Kulübü borçlarının geri ödenmesine katkıda bulunan ve bu borçları orijinal değerlerinin yüzde 10'una indiren Stand-By Düzenlemesi çerçevesinde Irak'ın borç yükünün hafifletilmesinde önemli bir rol oynadıysa da bu, Irak'ın vergilendirme, gümrükler ve kamu maliyesi yönetimi de dahil olmak üzere mali ve idari performansın iyileştirilmesi alanlarında IMF'nin şartlarını yerine getirmesine bağlıydı.

CDVFBGHTYJU
Bağdat'ın kuzeyindeki Beyci Petrol Rafinerisi’nin havadan görünümü (AFP)

Döviz kurunun 2020 yılında ayarlanmasıyla ilgili olarak Yasiri, IMF'nin 2020 yılında Maliye Bakanlığı ve Merkez Bankası arasındaki görüşmelere katıldığını, bunun sonucunda döviz kurunun dolar başına bin 470 dinara yükseltildiğini, bu kararın büyük tartışmalara yol açtığını ve IMF'nin Irak ekonomisi için daha adil olduğunu düşündüğü dolar başına bin 600 dinara yükseltilmesini önerdiğini, ancak sonuçta bunun kabul edilmediğini belirtti.

Yasiri, IMF'nin yanı sıra Dünya Bankası ve diğer uluslararası kuruluşların da yönetimin iyileştirilmesi ve mali kaynakların yönetimi gibi alanlarda hükümete danışmanlık yaparak katkıda bulunduğunu kaydetti.

Petrol, kaynaklar ve egemenlik

Petrol sektörü uzmanı Cemil Kemmune, hem yüzeydeki hem de yeraltındaki doğal kaynakların ulusal ekonomi için hayati unsurlar olduğunu, fakat tüm tarafların egemenlik haklarını garanti altına alan adil ve dengeli bir şekilde kullanılmadıkları takdirde, komşu ülkeler arasında bir gerilim odağı haline gelebileceklerini hatırlattı.

Irak'ın bazı komşularının uluslararası anlaşmalara uymadan ortak nehirlerin kaynak sularını kullanması Mezopotamya'nın su kotasının azalmasına yol açtığı için Irak'ta su ve petrolle ilgili sorunlar ortaya çıktı. Bu ihlal, ülkenin en önemli ekonomik merkezlerinden biri olan tarım sektörünü büyük ölçüde etkiledi.

Petrol konusunda ise komşu ülkelerle paylaşılan sahalar egemenlik ve ekonomik bir sorun teşkil ediyor. Zira bazı komşu ülkelerin bu sahalardaki aşırı üretimi Irak'ın petrol rezervlerini olumsuz etkiliyor. Bu durum ekonomik kayıplara yol açarken diplomatik boşluklar yaratıyor.

Kemmune, bu sorunu çözmek için ‘üretim standardizasyonu’ politikasının benimsenmesi çağrısında bulundu. Üretim standardizasyonu, petrol üreten ülkelerin ortak sahaların kullanımını adil ve dengeli bir şekilde düzenlemek için izlediği, tüm tarafların haklarını garanti altına alan ve Irak'ın kaynakları üzerindeki egemenliğini koruyan bir politikadır.

Sınırların dış müdahalelere karşı korunması

Uluslararası sınır ve su işleri uzmanı Cemal el-Halbusi, Irak'ın stratejik coğrafi konumu ve geniş doğal kaynaklarının onu tarih boyunca ticaret ve medeniyetin merkezi haline getirdiğini, ancak aynı zamanda bu zenginlikler nedeniyle işgallere ve dış müdahalelere karşı savunmasız kaldığını söyledi.

Irak'ın sınırları üzerindeki egemenliğini güçlendirmesi ve bu sınırları müdahalelerden koruması gerektiğini söyleyen Halbusi, “Irak'ın birkaç unsuru güvence altına alması gerekiyor. Bunlardan ilki, sınırların kontrol edilmesi ve korunması. Zira kaçakçılığı önlemek için kara, deniz ve hava giriş limanlarının güvenliğinin yanı sıra uyuşturucu, döviz ve değerli metaller de dâhil sıkı mekanizmalar devreye sokulmalı” ifadelerini kullandı.

Irak'ın yolsuzluktan ve kotalardan uzak bir şekilde kaynakları yönetebilecek ve koruyabilecek vizyoner bir hükümete ihtiyacı olduğunu ve bunu başarmak için siyasi, askeri ve adli güçler arasındaki iş birliğinin arttırılması gerektiğini belirterek güçlü bir siyasi liderliğin seçilmesi çağrısında bulunan Halbusi, “Ardından dengeli uluslararası ilişkilerin sürdürülmesi geliyor. Bu da Türkiye ve İran gibi komşu ülkeler karşısında Irak'ın haklarından ödün vermeden çıkarlarının elde edilmesini sağlamak için bölgesel ve uluslararası ortamla esnek ve dengeli bir siyasi yaklaşım gerektiriyor” dedi.

CSDVFGHY
Irak'ın bölgesel ve uluslararası tüm taraflarla, özellikle de komşu ülkelerle dengeli ilişkiler kurması gerekiyor (AFP)

Dördüncü faktörün, ekonomik kalkınma ve kaynak yönetimi olduğunu belirten Halbusi, Irak'ın coğrafi konumu ile tarımsal, endüstriyel ve tarihi kaynaklarının ulusal ekonomiyi güçlendirmek ve sınırların çatışma yerine bölgesel iş birliği için bir güç unsuru haline getirmek için kullanılması gerektiğini vurguladı.

Siyasi kararların bağımsızlığı ve ülkenin coğrafi konumundan yararlanma

Siyasi analist Gassan el-Atiye, Irak’ın mevcut sınırları ve komşularıyla bir dış düşmana ihtiyacı olmadığını, zira her komşunun bir tehdit kaynağı olabileceğini düşünüyor. Bu gerçekliğin monarşi döneminden beri açıkça var olduğunu vurgulayan Atiye, “Kral I. Faysal ve Başbakan Nuri es-Said’in, 1950'li yıllarda Irak, Türkiye, İran ve Pakistan'ın taraf olduğu Bağdat Paktı aracılığıyla komşularla ilişkileri güçlendirmeye çalıştığını” belirtti.

Irak'ın 2003 yılından sonra ortaya çıkan mezhepsel ve örgütsel bölünmelerin gölgesinde bir kaos yaşadığını söyleyen Atiye, çatışan tarafların dış desteğe başvurarak komşu ülkelerin müdahalesine kapı açması nedeniyle, siyaset sahnesinin daha da karmaşıklaştığını kaydetti.

Siyasi kararların bağımsızlığı için şiddet ve dış yardımdan uzak, ortak ulusal değerlere dayalı bir birlikte yaşama formülü bulunması gerektiğini vurgulayan Atiye, ekonomik refah iç çatışmaları en aza indirebileceğinden, güçlü ve sürdürülebilir bir ekonomi inşa etmenin önemini vurguladı.

Atiye, Irak'ın geleceğinin, verimliliğe dayanan, yolsuzluğu reddeden ve coğrafi konumunu büyük güçler için bir savaş arenası olmak yerine, bölgesel iş birliğini teşvik etmek için kullanan sivil bir devlet inşa etme becerisine bağlı olduğunun altını çizdi.

Irak halkını değişimdeki rolü

Siyasi analist Menaf el-Musevi, değişimde Irak halkının rolü ve Irak'ta demokrasinin zorluklarına ilişkin değerlendirmesinde, seçimlerde oy kullanmanın vatandaşların siyasi sahneyi etkilemesinin ve etkili partileri değiştirmesinin başlıca yolu olduğunu söyledi. Bununla birlikte, ülkenin demokratik süreci, büyük siyasi güçlerin çıkarlarına göre düzenlenmiş seçim yasaları gibi, etkinliğini engelleyen çeşitli zorluklarla karşı karşıya olduğunu belirten Musevi, seçim yasalarının siyasi liderlerin ve büyük partilerin çıkarlarına uygun olarak hazırlandığını ve gerçek değişim şansını sınırladığını belirtti. Aynı zamanda Seçim Komisyonu'nun bağımsız olmamasının, parti kotalarının üzerindeki etkisinden kaynaklandığını ifade eden Musevi, “Bu da seçim komisyonunun şeffaflığını ve güvenilirliğini azaltıyor” dedi.

Manipülasyon ve dolandırıcılık iddiaları nedeniyle, vatandaşlar ile seçim süreci arasında güven eksikliği olduğuna dair uyarıda bulunan Musevi, seçmen katılımının 2021 parlamento seçimlerinde yüzde 41'e düşerek, 2005 yılından bu yana en düşük seviyeye gerilediğini söyledi.

Irak'ın 2019 yılındaki protestolar sırasında önemli bir halk hareketine tanık olduğunu, göstericilerin siyasi ve ekonomik reformlar talep ettiğini ve bunun hükümetin istifasına ve seçim yasasının değiştirilmesine yol açtığını hatırlatan Musevi, “Irak halkı, zorluklara rağmen gerek sandık yoluyla gerekse barışçıl halk hareketleri yoluyla değişim ve reform taleplerinde hayati bir rol oynamaya devam ediyor” değerlendirmesinde bulundu.

Geriye ise şu soru kalıyor:

Irak'ın sahip olduğu jeopolitik, istikrarını arttıran bir nimet mi olacak, yoksa onu rüzgârda savuran bir lanet olarak mı kalacak?

Bu sorunun yanıtı Iraklıların kendi iradelerine ve zorlukların üstesinden gelme ve coğrafi konumlarını kendi avantajlarına kullanma becerilerine bağlı.