Fas’taki Berberi Amazig azınlığa mensup aktivistlerinin uzun süredir dile getirdiği talepleri üzerine binden fazla Faslı, dün (Pazar) Rabat’ta Amazigh Yeni Yılı’nı ilk kez resmi tatil olarak kutladı.
Başkentin merkezindeki Parlamento binası önünde toplanan insanlar, rengarenk kostümler giydi. Omuzlarında Amazig bayrağı taşıyan 21 yaşındaki Hanan Obila Fransız haber ajansı AFP’ye söylediğine göre, kutlamalara katılanlar Fas’ın ‘kökenlerini’ hatırlatan geleneksel müzikler de çaldılar.
Fas’ta Amazig Yeni Yılı 13 Ocak’ta kutlanıyor ve Krallık, Mağrip bölgesindeki en büyük Berberi nüfusuna sahip bulunuyor.
Kral VI. Muhammed Mayıs 2023’te 13 Ocak’ın resmi tatil olacağını duyurdu.
Amazig aktivisti Münir Keji, resmi tatilin ‘uzun bir mücadelenin taçlandırılması’ olduğunu söyledi. “Resmi olarak tanınma Faslıları binlerce yıla yayılan medeniyet, kültür ve kimlikleriyle barıştırıyor” ifadelerine de yer verdi.
Varlıkları Araplardan ve İslam’dan önceye kadar uzanan Berberiler kendilerine, kendi dillerinde ‘özgür insan’ anlamına gelen ‘Amazigh’ adını veriyor.
Keji, Yeni Yıl için resmi bir tatil olması ‘aynı zamanda bu tanınmayı eleştiren İslami tezlere ve yıllardır Amazig dilinin tanınması ile ilgili çabalara bir yanıt’ olarak değerlendirdi.
Onlarca yıl süren aktivist mücadelenin ardından 2011 yılında Amazigh dili, Fas anayasasında Arapça ile birlikte resmi dil olarak tanındı.
2019 yılında Amazig dilinin yaygınlaştırılmasına yönelik temel bir yasa kabul edildi. Bu yasa, söz konusu dilin idarelerde, yerel yönetimlerde ve kamu hizmetlerinde kullanımlarını, okullarda öğretilmelerini ve kültürel faaliyetlerde kullanımlarını güvence altına aldı.
Resmi olarak tanımanın en göze çarpan sonuçlarından biri, Arapça ve Fransızca dillerinin yanı sıra Tifinag alfabesinin kamu binalarında da yer alması oldu.
Fas’ın kamu televizyon kanalı Tamazight TV 2010’dan bu yana Amazig kültürünü tanıtmaya odaklanıyor ancak Amazig aktivistleri bu dilin özellikle eğitim alanında yavaş yayılmasına yönelik eleştirilerde bulunuyor.
Fas, Cezayir, Tunus ve Libya’da yaşayan Kuzey Afrika'nın en büyük ve köklü halklarından Amazig Berberiler, yerel takvime göre 2974 yılını kutluyor.
Amazig Berberiler, efsaneye göre Berberi Kral Şişnak'ın Mısır Firavunu 2'nci Ramses'in karşısında zafer kazandığı gün olan Ocak'ın ilk haftasını yılbaşı (Yennayer) olarak kabul ediyor.
Kuzey Afrika'nın en köklü halklarından Amazig Berberiler
Amazighler olarak da bilinen Berberiler Kuzey Afrika’nın en eski sakinleri. Mısır’ın Thebes şehrinde bulunan Amon Tapınağı’nda bugüne kadar keşfedilmiş olan en eski hiyerogliflerde Berberilerden bahsedilmesi de bunun bir kanıtı. Yine de bu kadim halk, “Berberiler” olarak adlandırılmaktansa -zira “Berberi” ifadesi, Romalıların kendileri dışındaki halklara atıfta bulunurken kullandığı “barbarlar” kelimesinden türemiştir- kendilerine Amazigh denmesini tercih ediyor.
5 bin yıldan fazla bir süredir Kuzey Afrika’da varlıklarını sürdürdükleri iddia edilen Berberi topluluğu, Mısır-Libya sınırından Atlantik Okyanusu’na, Akdeniz kıyılarından Nijer, Mali ve Burkina Faso’ya kadar uzanan 5 milyon metre karelik bir alana dağılmış durumda. Berberilerin kültürleri, kimlik ve medeniyetleri geçmişte Arap yönetimler tarafından hor görüldü ve yok sayıldı. Meşru kültürel hak talepleri de önce Fransız sömürgeciler tarafından asimilasyona tabi tutuldu; daha sonra ise açık bir “ayrılıkçılık” biçimi olarak yorumlandı. Ancak Arap Baharı sırasında Arap ideolojilerinin içine düştüğü kriz, Kuzey Afrika’daki etnik ve kültürel unsurların tanınmasına ve özellikle de Fas ve Cezayir’de Berberi hareketinin yeniden canlanmasına zemin hazırladı.
Cezayir’de Berberi kültürünün canlanmasına imkân tanıyan en belirleyici olay, 1980 yılının Nisan ayında Kabylie bölgesinde gerçekleşen Berberi gösterileriydi. Bu gösteriler, Mouloud Mammeri’nin eski Kabyle şiiri hakkında düzenlenen konferansın yasaklanmasına tepki olarak başlamıştı. Konferansın yasaklanması bugün Berberi Baharı (Ar. “tafsut imazighen”) olarak da bilinen 1980 yılında vuku bulan mücadele hareketinin tetikleyicisi oldu. Bununla birlikte, Tamazight dilinin (Berberi dili) yüzlerce yıl süren inkârı ve yasaklanmasının ardından bu tarihî hareket Kuzey Afrika’da kültürel bir dönüm noktası olarak görülüyor.
Berberi militanları, ülkenin bağımsızlığını kazandığı 1962 yılında Cezayir yönetimi tarafından dayatılan diktatörlüğe karşı kültürlerinin tam olarak tanınması için o tarihten bu yana mücadele ediyorlar. Daha sonrasında bu kimlik talebi, demokrasi ve insan haklarına, köktenciliğe ya da günümüzdeki baskı ve gerilemeye karşı yapılan tüm kavgaların bir kesişimi olarak kendini gösterdi.
Fas’ın Berberi Kültürünü Tanıması
Faslı Berberiler içinse her şey kırk yıl önce Tamazight dilinin Cezayir’de olduğu gibi Arapçanın yanı sıra ikinci bir resmî dil olarak tanınmasını talep eden hareketle başladı. 1994’te iktidarının son demlerine yaklaşan II. Hasan, Fas’ın farklı Berberi diyalektlerinde haber bültenlerinin sunumunu başlatarak istikrarı sağladı. Ne var ki, Berberi kültürünün resmî olarak tanınması ancak 2001 yılında mümkün oldu. Daha doğrusu, o tarihte yeni iktidar gücü olarak IV. Muhammed, Kraliyet Berberi Kültürü Enstitüsünün (İng. “The Royal Institute of Amazigh Culture”) kurulduğunu duyurdu ve ayrıca bu devlet kuruluşunun idaresini konu üzerinde tanınmış bir uzmana -IV. Muhammed’in kraliyet kolejinden eski profesörü Muhammet Chafik’e- teslim etti.
1950’li yıllardan sonra Berberi nüfusu, Avrupa’daki Berberi işçilerin gönderdikleri paralar ile geçinmek zorunda kalıyordu.
Ancak hem Cezayir’de hem de Fas’ta, Berberi mevcudiyetinin resmî olarak tanınması -sembolik bile denemeyecek- kültürel bir seviyede kalıyor. Öyle ki Berberilerin yaşadığı bölgeler hâlâ fakir ve az gelişmiş durumda. Bu bölgelerde okullar, hastaneler, yollar, üniversiteler, fabrikalar ve benzeri yapılar bulunmuyor. Bu bölgelerdeki gençler işsiz, kızlar eğitimsiz ve kadınlar okuma yazma bilmiyor. 1950’li yıllardan sonra Berberi nüfusu, Avrupa’daki Berberi işçilerin gönderdikleri paralar ile geçinmek zorunda kalıyordu; ancak şimdilerde bunu da yapamıyorlar. Fas ve Cezayir, Berberilerin yaşadıkları bölgelere yönelik, bu bölgelerin tamamıyla kalkındırılması ve bölge sakinlerinin güçlendirilmesi için yeni kalkınma modellerini benimsemiyor ya da benimsemeye yanaşmıyor.
Rusya, Esed'in devrilmesinden bu yana Moskova'ya yaptığı ilk ziyarette Şeybani'yi ağırladı (AFP)
Haberler, Rus bombardımanı nedeniyle sivillerin zarar gördüğü olaylarda artış olduğunu ortaya koyuyor (AFP)