Eski Dışişleri Bakanı Tzipi Livni’den İsrail'de faşist rejim uyarısı

Netanyahu yargıya yönelik darbe planına devam etme sözü verdi.

İsrail hükümetinin yargı reformu planını protesto etmek için cumartesi günü Tel Aviv’de açılan pankart ve bayraklar. (AFP)
İsrail hükümetinin yargı reformu planını protesto etmek için cumartesi günü Tel Aviv’de açılan pankart ve bayraklar. (AFP)
TT

Eski Dışişleri Bakanı Tzipi Livni’den İsrail'de faşist rejim uyarısı

İsrail hükümetinin yargı reformu planını protesto etmek için cumartesi günü Tel Aviv’de açılan pankart ve bayraklar. (AFP)
İsrail hükümetinin yargı reformu planını protesto etmek için cumartesi günü Tel Aviv’de açılan pankart ve bayraklar. (AFP)

İsrail’de sağcı iktidar ile protesto liderleri arasındaki kavganın yeni bir boyuta evrilmesi, yargıya karşı darbe yasalarının yeniden çıkarılmasına devam edileceği yönündeki karşılıklı suçlamalar ve tehditler devam ediyor. Göstericiler darbeye karşı darbe ve hükümet düşene kadar sokağı terk etmeme çağrısı yaparken, eski başbakan adayı ve Likud Partisi eski üst düzey liderlerinden Tzipi Livni, benzeri görülmemiş bir uyarıda bulundu ve Binyamin Netanyahu hükümetinin İsrail’de faşist bir rejim dayatmak için yasalar çıkarma niyetinde olduğunu söyledi.

Fotoğraf altı: Tzipi Livni cumartesi gösterisinde üzerinde ‘eşitlik’ yazan bir tişört giyiyor (Haaretz)
Tzipi Livni cumartesi gösterisinde üzerinde ‘eşitlik’ yazan bir tişört giyiyor (Haaretz)

Gençliğinde Mossad’a (dış istihbarat teşkilatı) hizmet eden ve zamanla yükselerek dışişleri bakanı ve başbakan yardımcısı olan (Ehud Olmert döneminde) Tzipi Livni, iktidarın sadece yargıya karşı darbe yapmakla kalmayıp, aynı zamanda demokratik sistemin temellerini yıkmak ve 2. Dünya Savaşı öncesi Avrupa’daki faşist kanunlara benzer onlarca kanun çıkarmak istediğini öne sürdü.

Benny Gantz liderliğindeki muhalif Resmi Kamp Partisi ve Yair Lapid liderliğindeki muhalif Gelecek Var Partisi, Knesset temsilcilerinin Yargıç Atama Komitesi’ne seçilmesini engelleme sürecini protesto etmek için İsrail Cumhurbaşkanı Isaac Herzog’un gözetiminde hükümetle devam eden diyaloğa katılımlarını askıya aldılar. Bu engelleme hamlesi, yargı sisteminin acilen ihtiyaç duyduğu 11 yeni yargıcın atama kararının durdurulmasına sebep oldu.

Netanyahu, dün yapılan hükümet oturumunda bu duruma yanıt vererek, kendisinin ve hükümetinin bu haftadan itibaren yargı reformunu ilerletmeyi planladığını söyledi.

Netanyahu, muhalefeti iki cephe arasındaki uçurumu kapatmak için uzlaşma olasılığını baltalamakla suçladı ve: “Geçen hafta kanıtlanan şey, Gantz ve Lapid’in ortak bir plana göre 3 ay boyunca oyun oynama konusunda uzlaştıkları ve bu süre zarfında temsilcilerinin en ufak bir anlaşmaya varamadığıdır. Amaçları, herhangi bir değişikliği ortadan kaldırmaktır. Bu nedenle bu hafta toplanıp, hesaplı ve sorumlu bir şekilde pratik adımlar atacağız.” ifadelerini kullandı.

Fotoğraf altı: İsrail muhalefet lideri Yair Lapid, Tel Aviv’de yargı reform planına karşı düzenlenen gösteriye katıldı (Reuters)
İsrail muhalefet lideri Yair Lapid, Tel Aviv’de yargı reform planına karşı düzenlenen gösteriye katıldı (Reuters)

Lapid bu açıklama üzerine “Netanyahu, söylediği tek taraflı darbeye devam ederse İsrail halkının yarısından azının, ekonominin yarısından azının, güvenliğin yarısından azının ve Knesset’in yarısından azının başbakanı olduğunu görecektir” dedi.

Ancak darbe planına protesto liderliğinden de sert yanıt geldi. Yapılan açıklamada, “Gösterileri tırmandırarak ve genişleterek, ülkedeki hayatı alt üst ederek ve bakanlarını uyutmayarak kendisine uygun Siyonist bir yanıt vereceğiz” diyerek, Lapid ve Gantz’ın “Herzog’un diyalog oturumlarından tamamen çekilmesini” talep ettiler.

Gösteriler, cumartesi akşamı art arda 24. haftasında da devam etti. Bu hafta, 120 bini Tel Aviv’de, 15 bini Hayfa’da ve 10 bineri Kudüs ve Bi’r es-Seba’da olmak üzere yaklaşık 200 bin kişi gösterilere katıldı. Ülke çapında yaklaşık 150 gösteri yapıldı.

Diğer yandan Şarku’l Avsat’ın edindiği bilgilere göre Arap İsrail vatandaşlarını (1948 Filistinlileri) protestolara çekme çabasının bir parçası olarak, göstericilerin Tel Aviv mitinginde ilk kez eşitlik yönünde slogan attıkları kaydedildi.

Tzipi Livni, Tel Aviv mitinginde faşist diktatörlüğe karşı uyarıda bulunan bir açılış konuşmasını yaptı. ‘Eşitlik’ yazılı bir tişört ile kürsüye çıkan Livni, “Hükümet, devam etmesi halinde İsrail’in çehresini sonsuza dek değiştirecek faşist nitelikte yasalar çıkarmaya başladı. Şimdiye kadar eşitlik ilkesini hiçe sayan, zayıflara karşı ayrımcılık yapan, dindarları laiklere, Yahudileri Araplara, yozlaşmışları yargıya üstün kılan bir dizi kanun geçirdi” dedi.

Livni, çeşitli suçlarla itham edilen ve suçlu bulunan Bakan Itamar Ben-Gvir’e idari gözaltı kararları verme yetkisi verildiğine işaret etti. Livni, “Demokrasiyi koruyacağımıza ve bu kararları ve yasaları kaldıracağımıza dair halka söz vermeliyiz” dedi.

Fotoğraf altı: İki gösterici, İsrail hükümetinin yargı reformu planını protesto etmek için Tel Aviv’deki bir mitingde slogan atıyor (AFP)
İki gösterici, İsrail hükümetinin yargı reformu planını protesto etmek için Tel Aviv’deki bir mitingde slogan atıyor (AFP)

Protesto organizatörleri, Başbakan Netanyahu’ya Adalet Bakanı Yariv Levin’i görevden alması çağrısında bulunarak, “İsrail demokrasisine bir kez daha savaş açan Levin’in son açıklaması ekonomik krizi derinleştiriyor ve halk arasındaki bölünmeleri artırıyor. Onun diktatörlük sanrıları, Bağımsızlık Bildirgesi’nin değerlerini, eşitliği ve özgürlüğü korumaya kararlı olan İsrail halkıyla çarpışacaktır” ifadelerini kullandılar.

Levin ve Netanyahu’ya yakın siyasi kaynaklar, hükümet koalisyonunun, muhalefetle müzakereler askıya alındıktan sonra tek taraflı olarak “yargı reformu” yasalarına geri dönme niyetinde olduğunu doğruladı. Koalisyon, bundan sonraki aşamada iki madde üzerinden yasa çıkarma sürecine dönmenin yollarını arayacak. Adalet müşavirlerinin yetkilerinin belirlenmesi ve görev sürelerinin tahsis edilmesinin yanı sıra mantıksızlık argümanını azaltmak. Koalisyon, müzakerelerde bu iki madde üzerinde herhangi bir anlaşmazlık olmadığını iddia ederken, muhalefet bunlar üzerinde anlaşmaya varıldığını yalanladı. Bakan Levin ise "devam etmeye ve yargıda gerekli reformu geçirmek için elinden gelenin en iyisini yapmaya her zamankinden daha kararlı olduğunu" vurguladı.



UAEA'daki troyka neden İran aleyhine karar verdi ve bunun sonuçları nedir?

Fotoğraf: Viyana'daki Yönetim Kurulu toplantısı sırasında Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’nın genel merkezi önünde düzenlenen İran karşıtı protesto (AFP)
Fotoğraf: Viyana'daki Yönetim Kurulu toplantısı sırasında Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’nın genel merkezi önünde düzenlenen İran karşıtı protesto (AFP)
TT

UAEA'daki troyka neden İran aleyhine karar verdi ve bunun sonuçları nedir?

Fotoğraf: Viyana'daki Yönetim Kurulu toplantısı sırasında Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’nın genel merkezi önünde düzenlenen İran karşıtı protesto (AFP)
Fotoğraf: Viyana'daki Yönetim Kurulu toplantısı sırasında Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’nın genel merkezi önünde düzenlenen İran karşıtı protesto (AFP)

Hüda Rauf

Batılı diplomatlar, nükleer anlaşmaya taraf olan üç Avrupalı ​​ülke (İngiltere, Fransa ve Almanya) ile ABD'nin, İran karşıtı yeni bir kararı resmi olarak Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) Yönetim Kurulu'na sunduğunu bildirdi.

Avrupa ülkeleri, ajansın üç ayda bir yaptığı Yönetim Kurulu toplantısında, İran'dan ajans ile iş birliği yapmasını talep etmeyi amaçlıyor. İran ise kararın sonucunda hakkında cezai tedbirlerin alınmasından korkuyor.

Kesin olan, Avrupalı kararın, İran'ın nükleer yükümlülüklerine uyması ve ajansın uzun süredir devam eden endişelerini gidermesi için üzerindeki diplomatik baskıyı artırmayı amaçladığıdır.

Bu nedenle kararda, Batılı güçlerin UAEA Genel Müdürü Rafael Grossi'den kapsamlı bir rapor talep etmesi öngörülüyor. İran’ın bildirmediği yerlerde bulunan uranyum parçacıkları konusunda Tahran'ın UAEA ile iş birliğine ilişkin tam bir raporu da içeren söz konusu rapor, İran'ın nükleer faaliyetlerini daha şeffaf hale getirmeyi amaçlıyor. Karara göre, İran'dan güvenlik önlemleriyle ilgili sorunları çözmek için “gerekli ve acil önlemleri” alması talep edildi. Ayrıca güvenilir açıklamalar sunması ve ülkede bildirilmemiş iki bölgedeki uranyum parçacıklarından izler taşıyan nükleer malzeme ve ekipmanların yerleri hakkında ajansa bilgi vermesi, ajansın bu konuda ihtiyaç duyduğu bilgi, belge ve cevapları sunması, ajans müfettişlerinin ihtiyaç duyduğu yer ve materyallere erişimi sağlaması istendi.

Avrupalı troyka ülkelerinin hamlesi, İran'ın nükleer programının hızla gelişmesine ilişkin endişelerin olduğu bir dönemde geldi ve Avrupa-İran ilişkilerindeki gerilimin de bir göstergesi oldu. Avrupa, insan hakları, Ortadoğu'daki bölgesel davranışları ve Ukrayna savaşında Rusya'ya verdiği destek sebebi ile rejime yönelik başka cezalandırıcı adımlar da attı.

Üç Avrupa ülkesi, İngiltere, Fransa ve Almanya, son aylarda İran'a baskı yaparken, şimdi de Tahran'dan ek garantiler ve Kapsamlı Ortak Eylem Planı alanında iş birliği yapmasını istiyor.

2025 yılı İran için önemli bir yıl olacak çünkü bu yılda karar çerçevesinde Güvenlik Konseyi'nin kendisine uyguladığı altı yaptırım kararı iptal edilecek. Tahran, Kapsamlı Ortak Eylem Planı her iki tarafça pratikte uygulanmasa da ajansa üye ülkeler ve plan ile iş birliği ve teknik ve siyasi etkileşim ortamını korumaya çalışıyor.

İran, Guvernörler Kurulu'nda kendisine karşı bir karar alınması halinde karşılık vereceğini vurgulayarak, Avrupalı troyka ülkelerini ve ajansı tehdit etmeye çalışıyor.

İran Dışişleri Bakanı Abbas Arakçi, Fransa Dışişleri Bakanı ile yaptığı telefon görüşmesinde, üç ülkenin (Almanya, Fransa ve İngiltere) UAEA Yönetim Kurulu toplantısına bir karar taslağı sunma adımını şiddetle kınadı. Üç Avrupa ülkesinin bu adımının, İran ile ajans arasındaki ilişkilerde oluşan olumlu atmosfere karşı açıkça karşı durma olarak değerlendirildiğini ve yalnızca konuyu daha da kompleks hale getireceğini açıkladı.

İran, birkaç gün önce Tahran'a yaptığı ziyarette Grossi ile yüksek düzeyde zenginleştirilmiş uranyum üretimini yüzde 60 ile sınırlama, zenginleştirme tesislerinde denetim yapmak üzere 4 yeni müfettişin atanması konusunda anlaşmıştı. Bu adımlar, yeni ABD yönetimi ve İran'ın yatıştırma ve anlaşmaya varma çabası bağlamında atıldı. Zira İran, Grossi ile vardığı anlaşmanın güven oluşturma adımlarından biri olduğunu ve sonrasında desteklenmesi gerektiğini düşünüyor.

Almanya, İngiltere, Fransa ve ABD'nin İran'a karşı önerdiği karar taslağı oylamaya sunulur ve ajans içinde toplam 35 oydan yaklaşık 20'sini alırsa geçebilir.

Grossi'nin ziyaretinin önemi, Tahran'ın yatıştırma ve 7 Ekim 2023'teki Aksa Tufanı operasyonundan bu yana devam eden bölgesel gerginliklerin içine çekilmeme konusundaki kararlılığının bir teyidi olmasından kaynaklanıyor.

İran’ın nükleer anlaşmaya ilişkin taahhütlerinden vazgeçmesi ile bir yıldır süren bölgesel gerginliklerin gölgesinde, Tahran’ın zenginleştirilmiş uranyum rezervleri, ajansın son çeyrek raporuna göre 26 Ekim itibarı ile 852,6 gram artarak 6.604,4 kilograma yükseldi.

Buna göre İran'ın zenginleştirilmiş uranyum rezervi de yüzde 20 oranında, yani 25,3 kilogram artarak UF6 santrifüjlerinde 839,2 kilograma ulaştı.

Şimdi Avrupa ülkeleriyle İran arasındaki yüzleşmenin şiddetlendiği ve benzeri görülmemiş bir aşamaya girdiği görülüyor. Nitekim Avrupa ülkeleri havacılıktan deniz taşımacılığına kadar Tahran’a yaptırımlar getirdi. Ayrıca Guvernörler Kurulu'nda İran karşıtı kararın kabul edilmesi ve benzeri tedbirlerin alınması için çalışmalar da yapılıyor.

İran, denetimi zorunlu kılan kararın kabul edilmesi halinde nükleer programıyla ilgili tüm açık sorular hakkında kendisinden kapsamlı bir rapor talep edilmesinden korkuyor. Her ne kadar bunun için son tarih Ekim 2025 olsa da bu aynı zamanda 2015 anlaşması kapsamında askıya alınan tüm uluslararası yaptırımların yeniden uygulanmasına dönülmesinin önünü açabilir.

Nükleer dosyaya ilişkin yukarıdaki gelişmelere ek olarak Avrupa Konseyi, İran’ın Rusya'nın Ukrayna'ya karşı yürüttüğü savaş ile Ortadoğu ve Kızıldeniz bölgesindeki silahlı örgüt ve oluşumlara verdiği askeri destek gölgesinde, Avrupa Birliği'nin kısıtlayıcı tedbirler çerçevesinin kapsamını genişletme kararı aldı. Bu ek önlem, İran yapımı insansız hava araçlarının, füzelerin ve ilgili teknolojilerin ve bileşenlerin taşınması için kullanılan gemileri ve limanları da hedef alıyor. Kararda ayrıca füze ve insansız hava araçlarının geliştirilmesinde ve üretiminde kullanılan bileşenlerin Avrupa Birliği'nden İran'a ihracatı, transferi, tedariki veya satışı da yasaklanıyor.

Avrupa Birliği ayrıca, listede yer alan kişi ve kuruluşların sahibi olduğu, yönettiği veya kontrol ettiği ya da İran'ın insansız hava araçlarını, füzelerini veya ilgili teknoloji ve bileşenleri Rusya'ya aktarmak için kullanılan limanlar ile ticaret yasağını da onayladı.

Yukarıdakilerden, Avrupa ile İran arasındaki ilişkilerdeki gerilimin, İran'ın yaşlı kıtanın güvenliğini ihlal eden Ukrayna savaşında Rusya'ya askeri olarak verdiği destekten kaynaklandığı açığa çıkıyor. Öte yandan, Avrupa ülkeleri Tahran'ın savunma doktrinini ve ulusal güvenliğini değerlendirip değiştirmeye çalıştığının, nükleer gücünü uluslararası gözetimden uzak, şeffaf olmayan bir çerçeve içerisinde geliştirme gayretinde olduğunun farkında. Bu nedenle üç Avrupa ülkesi, Amerikan seçimleri sonrası düzenlemeler sebebiyle bir Amerikan tutumunun yokluğunda nükleer program ile ilgili tutumunu desteklemeye çalışıyor.

Tahran ise Grossi ile yakın zamanda yapılan, uranyumun yüzde 60'ın üstünde bir oranda zenginleştirilmesinin durdurulması yönündeki anlaşmaya alternatif olarak UAEA ile iş birliği yaptığını öne sürmeye çalışıyor. Güney Kore bankalarındaki dondurulmuş fonlarının ve Amerikan çifte vatandaşların serbest bırakılmasını öngören bir pazarlığın parçası olarak bu anlaşmaya geçen yıl, yani aylar önce Joe Biden ile varmış olduğunu görmezden geliyor. Daha sonra İsrail'in Gazze'ye yönelik savaşının yarattığı kriz ve uluslararası toplumun bununla meşgul olması ile birlikte anlaşmayı ihlal ederek, yeniden zenginleştirme oranını artırdığını bilmezmiş gibi davranıyor.

*Bu makale Şarku’l Avsat tarafından Independent Arabia’dan çevrilmiştir.