ABD’nin elindeki büyük koz: Beşinci nesil silahlar

Beşinci nesil silahlar nelerdir? ABD kuvvetleri neden bunlara ihtiyaç duyuyor?

F-35 hayalet uçağı (Reuters)
F-35 hayalet uçağı (Reuters)
TT

ABD’nin elindeki büyük koz: Beşinci nesil silahlar

F-35 hayalet uçağı (Reuters)
F-35 hayalet uçağı (Reuters)

Bu günlerde savaş uçakları havalandığında, çoğu 1991’deki Körfez Savaşı öncesine dayanan, 1990’lar ve 2000’lerin başına kadar uzanan silah türleri taşıyor.

Düşmanların hava savunma silahları, Körfez Savaşı’ndan bu yana çok gelişti. 30 yıl önce düşmanın çok hızlı füzeleri düşürmesi, yanıltması veya sıkıştırması imkansızken artık bu mümkün hale geldi. Potansiyel düşmanların elinde uzun menzilli, yüksek doğruluklu hava savunma radarları bulunuyor ve sayıları giderek artıyor ayrıca yeni önleme silahları, iyi korunan hedeflere bombardıman yapılmasını son derece zor bir hale getiriyor.

Şarku’l Avsat’ın ABD Hava ve Uzay Kuvvetleri dergisinden aktardığı habere göre Hava Kuvvetleri Muharebe Komutanlığı komutanı General Mark Kelly Ekim 2021’de “Beşinci nesil uçaklarımıza uyması için beşinci nesil silahlara ihtiyacımız var” dedi.

Kelly, hayalet uçak özelliğine sahip olan ve bilgi düzeyinde uyumlu olmak üzere entegre sensörlerden gelen verilere sahip olan F-22, F-35 ve B-2 gibi beşinci nesil uçakların hala dördüncü nesil uçak mühimmatı taşıdığını belirtti. Ayrıca “Modern hayalet uçakların imkanlardan tam olarak istifade edilmesini sağlayacak mühimmat istiyoruz” ifadelerine yer verdi.

Emekli ABD Hava Kuvvetleri Albay Mark Genzinger, “Hava Kuvvetlerinin başı gerçekten dertte” dedi.

Genzinger “Hava Kuvvetleri filosunun sayısı az, yeterli menzilde çalışmıyor ve silahları, hazırlanması gereken çatışmaların doğasına kıyasla yeterince öldürücü değil” açıklamasında bulundu.

Ayrıca “ABD Hava Kuvvetleri, kısa menzilli avcı uçakları, uzun menzilli bombardıman uçakları ve insansız destek uçaklarının en uygun kombinasyonunun yanı sıra yüklerinin ne olması gerektiğini ve ne kadar uzağa uçmaları gerektiğini bulmaya çalışıyor” ifadelerini kullandı.

Ayrıca sorunun silah cephaneliğinde de ortaya çıktığına dikkat çekerek “Hassas güdümlü mühimmat stoklarımız var, ancak bunlar bir çatışmada kullanım için küçük ve kısa menzilli olma eğilimindeler” dedi.

Genzinger “Hava Kuvvetleri, hassas güdümlü bir merminin menzili, savaş başlığının boyutu, hızı ve maliyeti arasında en uygun dengeyi arıyor” ifadelerini kullandı. Hizmetteki askeri yetkililerin, araştırma merkezlerinin ve askeri endüstrilerdeki uzmanların yorumlarına göre, ‘beşinci nesil silahlar’ aşağıdakiler de dahil olmak üzere bir dizi özellik taşıyor:

Gizlenme

Beşinci nesil silahlar modern hava savunma sistemlerinden gizlenebiliyor, gözle veya elektronik yollarla kolaylıkla tespit edilemezken, hedefine ulaşana kadar gizlenerek elektronik saldırılara karşı hareket esnekliğine sahip oluyor.

Hız

Beşinci nesil silahlar çok hızlı, bu yüzden tespit edilseler bile hedefe ulaşmadan düşürülemiyor. Hipersonik füzelerin üretimin fikri de buna dayanıyor.

Daha uzun menzil

Bu silahları hedeften çok uzak mesafelerden ateşlemek, yakın mesafeden düşman savunmasından kaçınmak için zorunlu oluyor.

Daha küçük hacim

Hayalet uçaklar, füze ne kadar küçükse, içinde o kadar çok sayıda füze taşıyabiliyor. Dolayısıyla, daha küçük mühimmatlar geliştirmek, ABD Hava Kuvvetlerinin savaş uçakları geliştirmesine de yardımcı oluyor.

İş birliği

Beşinci nesil silahlardan bazıları kendi aralarında koordine olarak hedefleri mümkün olan en iyi sırayla vurabilirken, düşmanın tükenmesi ile gizlenmiş gerçek hedefi de bombalayabiliyor. Hava Kuvvetleri, bu ‘kitlesel hücumun’ birkaç türü için testler yapıyor.

Albay Mark Genzinger “Pasifik’te savaş çıkarsa, bombalanacak binlerce hedef olacak bu nedenle maliyetini karşılayabildiğimiz çok sayıda silaha sahip olmalıyız” dedi.

Genzinger “Bir tanesi 2 milyon dolara mal olan füzelerimiz var, havadan fırlatılan hipersonik füze 14 milyon dolara, yerden fırlatılan hipersonik füze 40 ila 50 milyon dolara mal oluyor, bu silahlar ekonomik olarak uygun değil. Yüksek maliyetli füzeler, çok yüksek değerli bir hedefi kısa bir operasyon süresinde bombalamak için uygun olabilir ancak askeri bir hamle için uygun mühimmat olamazlar” ifadelerini sözlerine ekledi.

Genzinger, ABD Hava Kuvvetlerinin 10 ila 14 günlük orta yoğunlukta bombalama için yeterli cephaneye sahip olduğunu tahmin ediyor.



İran’ın ikinci Rehberi, birinci Pehlevi deneyiminden ders çıkardı mı?

İran’ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney, Tahran’da düzenlenen İslam Cumhuriyeti cumhurbaşkanlığı seçimleri sırasında yaptığı konuşmanın ardından medya mensuplarına hitap etmek üzere kürsüye çıkıyor, 28 Haziran 2024 (AFP)
İran’ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney, Tahran’da düzenlenen İslam Cumhuriyeti cumhurbaşkanlığı seçimleri sırasında yaptığı konuşmanın ardından medya mensuplarına hitap etmek üzere kürsüye çıkıyor, 28 Haziran 2024 (AFP)
TT

İran’ın ikinci Rehberi, birinci Pehlevi deneyiminden ders çıkardı mı?

İran’ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney, Tahran’da düzenlenen İslam Cumhuriyeti cumhurbaşkanlığı seçimleri sırasında yaptığı konuşmanın ardından medya mensuplarına hitap etmek üzere kürsüye çıkıyor, 28 Haziran 2024 (AFP)
İran’ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney, Tahran’da düzenlenen İslam Cumhuriyeti cumhurbaşkanlığı seçimleri sırasında yaptığı konuşmanın ardından medya mensuplarına hitap etmek üzere kürsüye çıkıyor, 28 Haziran 2024 (AFP)

Sami Mubayyed

Başkent Tahran bugün İsrail ordusu tarafından acımasızca bombalanıyor. Bu şehir ilk kez bu tür şiddetli saldırılara maruz kalmıyor. Modern tarihinde daha önce de bombalanmıştı, ancak koşullar ve nedenler farklıydı. İran'daki tüm yaşlılar, 1941 yılının o kavurucu yazını hatırlar. O zamanlar çocuk olanlar, İkinci Dünya Savaşı'nda Nazi Almanyası ile ilişkilerini kesmeyi reddeden Şah Rıza'yı caydırmak için İngiltere ve Sovyetler Birliği'nin askeri müdahalesine tanık olmuşlardı.

Şah Rıza, bu müdahaleden iki yıl önce İkinci Dünya Savaşı patlak verdiğinde İran'ın tarafsızlığını ilan etti ve Birinci Dünya Savaşı'nda olduğu gibi uluslararası çatışmaların ülkesine sıçramasını istemedi. Ülkesi, çatışan tüm Avrupa ülkeleriyle, özellikle de fabrikaların ve demiryollarının yönetiminde uzmanlarına büyük ölçüde güvendiği Almanya ile sağlam ticari ilişkilere sahipti.

İngiltere, Adolf Hitler’in yönettiği Nazi Almanyası ile olan ilişkilerinden dolayı İran’a öfkelendi ve Şah’tan ülkedeki bin Alman uzmanı sınır dışı etmesini istedi, ancak o bunu yapmadı. İngiltere ilk uyarısını 19 Temmuz'da, ikincisini ise 17 Ağustos'ta yaptı. Fakat İran bu uyarıları da görmezden geldi. Bunun üzerine 25 Ağustos'ta İngiliz kuvvetleri Irak'tan İran'a girdi ve İran'ın başkentini bombaladı, Sovyet ordusu ise Tebriz ve İran’ın diğer şehirlerini bombaladı.

İran ordusu hızla çöktü ve Şah Rıza, tahtını 16 Eylül 1941'de Batı'nın talepleri karşısında daha uysal olacağına söz veren oğlu Muhammed Rıza Pehlevi'ye devretmek zorunda kaldı. Rıza Pehlevi, 1979'da İslam Devrimi onu devirene kadar sözünü tam olarak yerine getirdi. Babası Şah Rıza önce Mauritius adasına, ardından Güney Afrika'ya sürgün edildi ve 26 Temmuz 1946'da vefat etti. Oğlu ise 27 Temmuz 1980'de sürgün olduğu Mısır'da vefat etti ve Kahire'de toprağa verildi.

İran ile İsrail arasında 13 Haziran'da başlayan son çatışmayla Rıza Pehlevi'nin torunu, Taht-ı Tavus'un meşru varisi ve Ali Hamaney'in rejiminin düşmesi halinde İran'ın başına geçmesi beklenen şahı Rıza Pehlevi'nin adı yeniden gündeme geldi.

Şah Rıza mavi kan değildi. Ne Avrupa ne de dünyadaki hanedanlarla boy ölçüşebilirdi. Bu yüzden kendisi ve ardından gelen çocukları için özel bir hanedan kurdu ve ona ‘Pehlevi’ adını verdi. Bu, onun ailesinin adı değil, eski bir Farsça kelimeydi.

Birinci Şah Rıza

Rıza Han, 1789-1925 yılları arasında İran'ı yöneten Kaçar Hanedanlığı döneminde küçük bir subaydı. Sertliği ve soğukkanlılığıyla tanınırdı, ancak eğitimli değildi, daha çok bir dağ adamı gibiydi. Babasının (o da bir subaydı) aşırı yoksulluğundan kurtulup, İran'ı birçok alanda dünyaya açan büyük bir hanedanlık kurdu, ancak bu hanedanlık, Humeyni’nin İslam devrimi ile yıkıldı.

ı8ı
ABD Dışişleri Bakanı Henry Kissinger ile İran Şahı Muhammed Rıza Pehlevi'nin İsviçre'de çekilmiş bir fotoğrafı, 18 Şubat 1975

İngiltere, 1919 anlaşmasıyla İran'da geniş siyasi haklar elde etti. Aynı zamanda 20 Şubat 1921'de Rıza Han'ın Şah Ahmed'e karşı yaptığı askeri darbenin arkasındaki ana itici güç olduğu düşünülüyor. Hukukçu Seyyid Ziyaeddin Tabatabai ile iş birliği yaparak onu başbakan olarak atadı, kendisi ise savunma bakanı olarak atanmadan önce genelkurmay başkanlığı görevini üstlendi. Ülkeyi perde arkasından yöneten Rıza Han, iki yıl sonra Şah'ı Avrupa'ya sürgüne gönderdi ve İran için istediği siyasi sistemi düşünmeye başladı. Rıza Han, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Kemal Atatürk'e hayrandı ve İran'ı bir cumhuriyete dönüştürmeyi ve onun ilk cumhurbaşkanı olmayı ciddi olarak düşünüyordu. Ancak dini kurumlar İslam dininin cumhuriyetleri tanımadığını ve uzun tarihinde sadece monarşi veya halifeliği tanıdığını söyleyerek bu eğilime karşı çıktı. İran parlamentosu 1925 yılının ekim ayında Kaçar Hanedanlığını düşürdü ve aynı yılın sonunda Şah Rıza ülkenin yöneticisi olarak ilan edildi ve 25 Nisan 1926'da taç giydi.

Şah döneminde eğitim yaygınlaştı ve devlet okulları uzak bölgelere yayıldı, Fransa'dan eğitim müfredatı getirildi ve bu müfredata Fars milliyetçiliği fikirleri aşılandı.

Reformcu Şah

Yeni Şah, İran'ı gelişmiş bir ülkeye dönüştürmek istiyordu. Bu amaçla yargı, eğitim ve askeri kurumlarda iddialı bir reform programı başlattı. Alman disiplinine ve Alman sanayisine hayran olan Şah, Alman üniversitelerinde eğitim görmüş danışmanlarla çevresini donattı. Emniyet Teşkilatı’nı Savunma Bakanlığı'ndan alıp Savaş Bakanlığı'na bağladı. Hava Kuvvetlerini kurdu, donanmayı örnek bir şekilde geliştirdi ve subaylarını Fransız, İngiliz ve Alman askeri enstitülerinde uzmanlık eğitimleri almaları için bu ülkelere gönderdi. 1941 yılına gelindiğinde, Savunma Bakanlığı'nın genel bütçeden aldığı pay yüzde 30'a ulaşmış, zorunlu askerlik süresi iki yıla çıkarılmış ve ordu 1925'te 40 bin kişilik bir güce sahipken, 1940'ta 120 bini aşan bir güç olmuştu. Suçluları cezalandırmak, muhalifleri tutuklamak ve vergileri tahsil etmek için orduyu kullandı. Demir yumruk yönetimiyle tanınan Şah, kendisine destekleyenler de dahil olmak üzere tüm siyasi partileri yasakladı ve özel gazeteleri kapattı.

Şah döneminde eğitim yaygınlaştı ve devlet okulları uzak bölgelere yayıldı, Fransa'dan eğitim müfredatı getirildi ve bu müfredata Fars milliyetçiliği fikirleri aşılandı. Şah rejimi 1941 yılında devrilmeden önce, devlete ait 2 bin 300 ilkokulda okuyan erkek öğrenci sayısı 280 bine ulaşmıştı, 28 bin öğrenci de ortaokullarda eğitimlerine devam ediyordu. Politeknik Enstitüsü'nü kuran Şah, 1936 yılında Tahran Üniversitesi’nin kapılarını erkek ve kız öğrencilere açtı ve üniversite tıp, mühendislik, hukuk ve tarım bilimleri alanlarında uluslararası geçerliliği olan bilimsel diplomalar vermeye başladı.

Şah, bakanların ve subayların eşlerine başörtüsü yasağı getirdi. Bazen polisler, Şah'ın kararını reddeden kadınların başörtülerini zorla çıkarmak için müdahale ediyordu.

Kadınların özgürlüğü

Şah Rıza, İranlı kadınların eğitimli ve toplumda aktif olmasını istiyordu. Eğitimlerinin yanı sıra, kadınların devlet memuru olmasına, kafelere, restoranlara, otellere ve sinemalara girmesine izin verdi. En ünlü ve en cesur kararı, 1936 yılında Kum ve Meşhed'deki dini otoritelere karşı gelerek çadoru (İran'da kadınlar tarafından giyilen bir çarşaf) yasaklamasıydı. Bir molla (din adamı) camide oturma eylemi yaptı. Bunun üzerine Şah, caminin basılması talimatı verdi. Şah Rıza takvimler 8 Ocak 1936'yı gösterdiğinde başı açık haldeki eşi ve kızlarıyla birlikte Tahran'da öğretmen okulunun açılışına katıldı.

Ayrıca İranlılara tek tip ve batılı kıyafetler giymelerini zorunlu kılan Şah, Avrupa'da giyilen kıyafetleri giyerlerse zamanla Avrupalılar gibi bir düşünce tarzına ve kişiliğe bürüneceklerini ve elbette giyim tarzı açısından da Avrupalılara benzeyeceklerini söyledi. 1927'de erkeklere ‘Pehlevi şapkası’ takmaları zorunluluğu getirildi. İki yıl sonra da mollalar ve medrese öğrencileri dışındaki herkese batı tarzı resmi şapkayı takmalarını zorunlu kıldı. Şah, 1935 yılında ülkesinin adını Pers yerine ‘İran’ olarak değiştirdi. Çünkü yeni ismin ilerleme ve refahı çağrıştırdığını, eski ismin ise tarihe ve geçmişe bağlılığı çağrıştırdığını, geleceğe atıfta bulunmadığını düşünüyordu.

sdfgrt
Tahran'daki parlamento binası önünde düzenlenen bir protesto gösterisine katılan İranlı kadınlar, 11 Nisan 1999 (AFP)

Şah’ın tüm bu reformları onu muhaliflerinin doğrudan hedefi haline getirdi. Bir yandan anayasacılar ve laikler, diğer yanda dindarlar ve radikaller olmak üzere muhaliflerinin sayısı çoktu. Bunların arasında elbette İslam devrimini yöneten (ve birinci Rehber olan) Ruhullah Humeyni de vardı. Humeyni, Şah ve oğlundan intikam almak için 1979'da Fransa'daki sürgünden döndü. Arkadaşı Ali Hamaney'e Şah Rıza’dan ya da 1941’deki İngiltere-Sovyetler Birliği işgalinden bahsedip bahsetmediğini bilmiyoruz, çünkü İran’ın mevcut Dini Lideri (Rehber) Hamaney o zamanlar henüz iki yaşındaydı. Fakat babası Cevad Hamaney, bu olayları çok iyi biliyordu, çünkü onları yakından yaşamıştı ve 1986'da vefat etmeden önce oğluna da anlatmış olduğundan eminim. Şimdi sorulması gereken soru şu: Ali Hamaney, 1941 deneyiminden ders çıkardı mı?

*Bu analiz Şarku’l Avsat tarafından Londra merkezli Al Majalla dergisinden çevrilmiştir.