ABD ve İran, tutuklular ve dondurulan İran varlıklarının serbest bırakılmasını içeren ‘mahkum takası’ anlaşmasını tamamladı.
İran Merkez Bankası Başkanı Muhammed Rıza Ferzin’in, ABD yaptırımları nedeniyle Güney Kore’de bloke edilen İran’a ait altı milyar doların, Katar’daki banka hesabına euro olarak gönderildiğini açıkladı. Bu sırada anlaşmaya dahil olan beş ABD’li mahkumu taşıyan Katar uçağı, havalimanına iniş yaptı.
Anlaşma kapsamında, ABD’de hapsedilen İranlı beş mahkum da serbest bırakıldı.
Şarku’l Avsat’ın AFP’den aktardığı habere göre, iki taraf arasında arabuluculuk görevini üstlenen Doha’dan konuya yakın bir kaynak, şunları söyledi:
Tahran’da tutuklu bulunan beş ABD vatandaşı, İran’ı terk etmek üzere Katar uçağına nakledildi. Katar, İranlı ve ABD’li yetkililere, İsviçre’den Katar’daki banka hesaplarına altı milyar dolar aktarıldığı bilgisini verdi.
Mahkum takası, onlarca yıldır diplomatik ilişkileri bulunmayan iki ülke arasındaki arabuluculuk çabalarına katkıda bulunan Katar’da gerçekleştiriliyor.
ABD’li tutuklular bugün ülkelerine giderse, İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulu’nun yıllık toplantısına katılmak üzere New York’a gittiği zamana denk gelecek.
İran Dışişleri Sözcüsü Nasır Kenani, serbest bırakılan beş İran vatandaşından ikisinin Tahran’a döneceğini, ikisinin de ABD’de kalacağını söyledi. Kenani, bir diğer İranlının ailesi nedeniyle üçüncü bir ülkeye gideceğini belirtti.
İnsani hedefler
Serbest bırakılanlar arasında, Siamak Namazi de vardı. Namazi, ABD adına casusluk yapma suçlamasıyla, 2016 yılında 10 yıl hapis cezasına çarptırılmıştı.
Ayrıca, casusluk suçundan 10 yıl hapis cezasına çarptırılan işadamı İmad Şarki ve ABD ile işbirliği yapmak suçlamasıyla 10 yıl hapse mahkum edilen İran-ABD-İngiltere vatandaşı olan Murad Tahbaz da serbest bırakılanlar arasında yer alıyor.
Serbest bırakılan diğer iki kişi, isimlerinin gizli kalmasını tercih etti.
İran yargısı, Ağustos 2022’de ABD’de ‘onlarca’ İranlının gözaltına alındığını doğruladı.
Çoğu çifte vatandaşlığa sahip bu kişiler, Washington’un Tahran’a yönelik yaptırımlarını ihlal etmekle suçlandı.
ABD’de hapsedilen İranlılar arasında, ekonomik yaptırımları ihlal etmekle suçlanan Kambiz Attar Kashani ve Reza Sarhangpour da yer alıyor.
Anlaşmanın bir parçası olarak ABD, Güney Kore’de dondurulan İran varlığı 6 milyar doları, Katar’daki özel bir hesaba aktarmayı kabul ettiğini bildirdi.
Bu varlıklar, Güney Kore’nin ithal ettiği petrole karşılık, İran’a borçlu olduğu para. Ancak Seul, ABD’nin 2018’de Tahran’ın nükleer programıyla ilgili anlaşmadan tek taraflı olarak çekilmesi ve İran’a yeniden yaptırımlar uygulamasının ardından bu meblağı dondurdu.
ABD Başkanı Joe Biden yönetimi, İran’ın bu fonları yaptırım kapsamına girmeyen gıda, ilaç ve diğer insani malları satın almak için kullanabileceğini vurguluyor.
Ancak Tahran’daki bazı yetkililer, bu fonların harcanmasında herhangi bir kısıtlamanın bulunmadığını öne sürdü.
Washington ise Tahran’ın bu varlıkları belirli insani amaçlar dışında kullanması halinde yeniden dondurabileceği konusunda uyardı.
ABD Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Matthew Miller, bu ay yaptığı bir açıklamada, “Dikkatli olacağız ve bu varlıkların harcamalarını izleyeceğiz. İhtiyaç duyulması halinde bunları tekrar dondurma imkanımız var” dedi.
ABD Hazine Bakanlığı’nın, Güney Kore’den Katar’a devredilen varlıklar üzerinde sıkı denetime sahip olacağını vurgulayan Miller, “Bu fonların kullanımını kontrol etme yeteneğimiz var” diye ekledi.
İki taraf, aradaki gerginliğe ve karmaşık konular üzerindeki anlaşmazlıklara rağmen, daha önce mahkum takasına ilişkin anlaşmalar imzalamıştı. Bunların en sonuncusu Haziran 2020’de yapılmıştı.
Analistler, aylarca süren perde arkası görüşmelerin ardından varılan yeni anlaşmanın, iki ülke arasındaki gerilimin azaldığının habercisi olduğunu düşünüyor. ABD’nin 2015 tarihli nükleer anlaşmadan çekilmesinden bu yana hızlanan İran’ın nükleer programıyla ilgili olanlar da dahil, endişelerin çözümünde daha sakin çabalara yol açabileceğine inanıyor.
Özellikle Biden’ın görev süresinin bitmeye yaklaşması ve Washington’un Kasım 2024’te yapılması planlanan başkanlık seçimleri atmosferine hazırlandığını hatırlatan analistler, özellikle ‘nükleer’ konusunda daha büyük bir anlaşma kapısı açılma ihtimalini de reddetti.
Mahkum takası ve dondurulan varlıkların serbest bırakılmasını içeren anlaşma, nükleer anlaşmanın yeniden canlandırılması yönündeki görüşmelerin başarısızlıkla sonuçlanmasından yaklaşık bir yıl sonra gerçekleşti.
İran ile büyük güçler arasında varılan 2015 tarihli anlaşma, İran’a ekonomik yaptırımların kaldırılması karşılığında nükleer faaliyetlerini kısıtlama olanağı tanıdı. Buna karşılık Washington, 2018’de tek taraflı olarak anlaşmadan çekildi ve yaptırımları yeniden uyguladı.
Bu da Tahran’ın özellikle uranyum zenginleştirme alanındaki nükleer taahhütlerinden kademeli olarak geri çekilmesine neden oldu.
İran ve büyük güçler, Avrupa Birliği’nin (AB) arabuluculuğu ve ABD’nin dolaylı katılımıyla, Nisan 2021’de anlaşmanın yeniden canlandırılması için görüşmelere başlasa da herhangi bir sonuç elde edilememişti.
