Kanada ile Hindistan arasındaki Sih krizi büyüyor

Kanada, Hindistan ile diplomatik anlaşmazlığın çözümü için gizli görüşmeler yapmak istiyor

Ottawa’daki Hindistan diplomatik misyonunun binası (AFP)
Ottawa’daki Hindistan diplomatik misyonunun binası (AFP)
TT

Kanada ile Hindistan arasındaki Sih krizi büyüyor

Ottawa’daki Hindistan diplomatik misyonunun binası (AFP)
Ottawa’daki Hindistan diplomatik misyonunun binası (AFP)

Kanada Dışişleri Bakanı Mélanie Joly, ayrılıkçı Sih lider Hardeep Singh Nijjar’ın öldürülmesiyle ilgili diplomatik anlaşmazlığı çözmek için ülkesinin Hindistan ile özel görüşmeler yapmak istediğini söyledi. Joly, Hindistan’ın 41 Kanadalı diplomatın geri çekilmesini talep etmesinin ardından açıklama yaptı.

Financial Times, Hindistan’ın Kanada’dan diplomatları 10 Ekim’e kadar geri çekmesini istediğini aktardı. Bu haberin doğruluğu hakkında soru yönetildiğinde ne Joly ne de Kanada Başbakanı Justin Trudeau yanıt vermedi. Joly gazetecilere ‘Hindistan hükümetiyle temas halindeyiz. Kanadalı diplomatların güvenliğini ciddiye alıyoruz ve gizli olarak iletişim kurmaya devam edeceğiz zira diplomatik görüşmelerin gizli tutulmasının en iyisi olduğuna inanıyoruz” ifadelerini kullandı.

Kanada’nın, Hindistan ajanlarının geçen Haziran ayında Kanada’da Sih ayrılıkçı lider olan Kanada vatandaşı Hardeep Singh Nijjar’ın öldürülmesiyle bağlantılı olduğundan şüphelenmesinin ardından iki ülke arasındaki ilişkiler ciddi şekilde gerildi. Hindistan, Singh Nijjar’ı ‘terörist’ olarak tanımlıyor.

Hindistan, ajanlarının Singh Nijjar’a suikast düzenlediği yönündeki suçlamaları reddetti ve bu iddiayı ‘saçma’ olarak nitelendirdi.

Şarku’l Avsat’ın Financial Times’tan aktardığı habere göre, Hindistan, ülkeden ayrılmalarını istediği 41 diplomatın 10 Ekim’den sonra kalmaları halinde dokunulmazlığını iptal etmekle tehdit etti. Kanada’nın Hindistan'da 62 diplomatı bulunuyor.

Hindistan, 22 Eylül’de Kanadalılar için yeni vize taleplerini askıya aldı ve Ottawa’dan ülkedeki diplomatik varlığını azaltmasını istedi.

Hindistan Dışişleri Bakanı Subrahmanyam Jaishankar, daha önce yaptığı bir açıklamada, Kanada’da Hintli diplomatlara karşı bir ‘şiddet ortamı’ ve ‘bastırma atmosferi’ bulunduğunu ayrıca Kanada’daki Sih ayrılıkçı grupların varlığının Yeni Delhi’yi hayal kırıklığına uğrattığını söylemişti.

Hindistan, ayrılıkçı Sih örgütü Halistan Kurtuluş Gücü (KLF) lideri Hardeep Singh Nijjar'ın cinayetinin ardından iki ülke arasında başlayan diplomatik kriz kapsamında Kanada'dan yaklaşık 40 diplomatını geri çekmesini istediği iddia edildi. Hindistan'daki ayrılıkçı Sih örgütü Halistan Kurtuluş Gücü (KLF) lideri Hardeep Singh Nijjar'ın Kanada'da öldürülmesinin ardından iki ülke arasında başlayan diplomatik kriz derinleşiyor. Financial Times'ın konuya aşina kaynaklara dayandırdığı haberde, Hindistan'ın Kanada'dan 10 Ekim'e kadar yaklaşık 40 diplomatını Hindistan'dan geri çekmesini istediğini belirterek, Hindistan'ın bu tarihten sonra ülkede kalan Kanadalı diplomatların diplomatik dokunulmazlıklarını kaldıracağını ifade etti.

Kanada veya Hindistan tarafından söz konusu talebe ilişkin henüz resmi açıklama gelmezken, Hindistan, daha önce her ülkenin diğerine gönderdiği diplomatların sayısı ve derecesinde "eşitlik" istediğini belirtmişti. Hindistan'ın Ottawa'daki diplomat sayısına kıyasla Kanada'nın Yeni Delhi'de daha fazla diplomatı bulunuyor.Kanada Senatosu Dış ilişkiler ve Uluslararası Ticaret Komitesi Başkanı Peter Boehm yaptığı açıklamada, "Daha fazla Kanadalı diplomatın istenmeyen adam ilan edilmesi duruma yardımcı olmaz ve bu anlaşmazlığı daha da zorlaştırır" dedi. Hindistan, Kanada vatandaşlarına vize işlemlerini askıya aldı. Kanada'daki Hindistan vize başvurularını alan yetkili kuruluş BLS International 21 Eylül'den itibaren Kanada vatandaşlarına vize vermeyi durdurmuştu.

Ne olmuştu?

Kanada Başbakanı Justin Trudeau geçtiğimiz eylül ayında Avam Kamarası'nda yaptığı konuşmada, ayrılıkçı Sih örgütü KLF'nin lideri Nijjar'ın öldürülmesinin arkasında Hindistan devletinin olabileceğini ifade etmişti. Trudeau, Kanada istihbaratının "güvenilir" kanıtlar elde ederek Hindistan hükümeti ve Nijjar'ın ölümü arasında bağlantı tespit ettiğini vurgulayarak, "Bir Kanada vatandaşının Kanada topraklarında öldürülmesi olayına herhangi bir yabancı hükümetin karışması kabul edilemez bir egemenlik ihlalidir" ifadelerini kullanmıştı. Ottawa yönetimi daha sonra Hindistanlı diplomat Pavan Kumar Rai'yi sınır dışı etmiş, Kanada Başbakanı Trudeau'nun iddialarını reddeden Hindistan yönetimi de üst düzey Kanadalı bir diplomatın sınır dışı edilmesine karar vermişti. Nijjar, Hindistan'da terörist listesine eklenmişti.

Hindistan'daki KLF lideri ve aynı zamanda Kanada vatandaşı olan 45 yaşındaki Nijjar, 18 Haziran'da Kanada'nın British Colombia eyaletinde maskeli kişiler tarafından aracında öldürülmüştü. Örgüt, 1987 yılından bu yana Hindistan'da askeri ve diplomatik misyonlara gerçekleştirdiği saldırılarla bilinirken, örgütün lideri Nijjar ise Hindistan tarafından terörist listesine eklenmişti.



İran ve müzakereler öncesinde kartları toplama

Fotoğraf: İran Dışişleri Bakanı Abbas Arakçi (AFP)
Fotoğraf: İran Dışişleri Bakanı Abbas Arakçi (AFP)
TT

İran ve müzakereler öncesinde kartları toplama

Fotoğraf: İran Dışişleri Bakanı Abbas Arakçi (AFP)
Fotoğraf: İran Dışişleri Bakanı Abbas Arakçi (AFP)

Hasan Fahs

Tahran ve Moskova arasında pozisyon ve hedeflerde bir ayrışma veya uzaklaşma olduğunu düşündüren atmosfere ve Rusya'nın ihaneti, İsrail saldırılarına karşı koymak için gerekli desteği sağlamayı reddetmesi nedeniyle İran sokaklarını saran hayal kırıklığı hissine rağmen, iki taraf arasında perde arkasında yaşananlar bu hissin ve görüntüye dayalı tutumların ötesine geçiyor. Zira Tahran'ın düşüşü, her şeyden önce Moskova'yı kuşatma, hatta devirme yolunun artık açık olduğu anlamına geliyor. Bu durum, özellikle Rus mevkidaşı Vladimir Putin'in tutumundan duyduğu derin rahatsızlığı dile getiren Başkan Trump başta olmak üzere, ABD yönetiminin tutumlarındaki tırmandırma ile birlikte netleşmeye başladı. Trump son olarak Washington'un bunların bedelini ödemeyeceğini vurgulayarak, Ukrayna'ya silah sevk etme kararı ile birlikte Rusya'ya yönelik vergileri artırma kararı aldı.

Tahran'ın düşmesi, ikinci olarak, Çin'in Kuşak ve Yol Girişimi’ne trajik bir şekilde son verecek ve Trump'ın Çin'i kuşatma ve ekonomik ve siyasi emellerine nokta koyma hedefini daha gerçekçi ve ulaşılabilir kılacaktır. Zira İran toprakları, Batı Asya’daki kara bağlantısı projesindeki en önemli ve jeo-ekonomik bağlantıyı oluşturuyor. Buradan yola çıkarak, Çin'in Şanghay İşbirliği Örgütü Dışişleri Bakanları Konferansı kapsamında Çin'in başkenti Pekin'de İran Dışişleri Bakanı Abbas Arakçi ile Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov arasında bir görüşme gerçekleşmesini kolaylaştırma çabası anlaşılabilir. Bu görüşme, Arakçi'nin Çinli mevkidaşı Dışişleri Bakanı Wang Yi ile yaptığı ön görüşmenin akabinde, Çin Devlet Başkanı Şi Jinping ile yaptığı görüşmenin ardından gerçekleşti.

Rus bakanın belirli bir tutum benimsememe konusundaki ısrarı -veya başka bir deyişle, İran-Amerikan nükleer krizi konusunda açık ve net bir tavır beyan etme konusundaki isteksizliği- ile Lavrov'un Rusya'nın barışçıl nükleer enerji hakkı konusunda İran'ın yanında durduğu açıklaması göz önüne alındığında, Lavrov, ülkesinin İran'ın kendi topraklarında zenginleştirme faaliyetlerinde bulunma hakkı talebine ilişkin tutumunu bir şekilde belirsiz bıraktı. Bu durum, Moskova'nın bu ilişkiyi, Washington ile yaşanan krize çözümler ve çıkış yolları sunmak için kullanmasına olanak tanıyor. En azından İran'ın zenginleştirilmiş uranyum stoku ve Rusya'ya nakledilerek İran'ın gelecekteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere elektrik üretimi için yakıta dönüştürülmesi olasılığı konusunda.

Ancak, her iki yöndeki bu ikili görüşmeler, yeni bir diplomatik çerçeve oluşturabilir. Söz konusu çerçevenin de 16 Ekim'de, BM Güvenlik Konseyi'nin 2231 sayılı kararının sona ermesinden, 7. Bölüm kapsamında İran'a karşı uluslararası yaptırımların yeniden devreye alınmasına yönelik “tetik mekanizmasının” çökmesinden önceki üç ay boyunca, bir sonraki aşamanın şekillenmesine katkıda bulunması bekleniyor.

Her iki tarafın, yani Amerikalılar ile İranlıların, bu sefer doğrudan müzakere masasına döneceğine şüphe yok. Bu nedenle, her iki taraf da müzakere masasına oturmadan önce gücünü pekiştirecek kartları toplamaya çalışıyor. Washington askeri eyleme başvurmakla tehdit ederken ve askeri seçeneğe geri dönebileceğini deklare ederken, aynı zamanda Güvenlik Konseyi'ne başvurma ve tetik mekanizmasını aktifleştirme hakkına sahip olan Avrupa “troykası”ndaki (üçlüsü) müttefiklerinin nüfuzuna güveniyor.

Buna karşılık, Tahran'ın elindeki seçeneklerden biri, bir ay önce 13 Haziran'da şafak vaktinde düzenlenen saldırıda olduğu gibi hazırlıksız yakalanmamak için olası bir askeri çatışmaya hazırlık seviyesini yükseltmektir. Tahran ayrıca, Avrupa üçlüsünün Washington ile koordinasyon halinde başvurabileceği herhangi bir kararı engellemek için diplomatik seçeneği de aktifleştirecektir. Yani hem Moskova'yı hem de Pekin'i 5 Ağustos'tan önce nükleer anlaşmadan çekildiklerini açıklamaya ikna etmek için çalışması gerekecektir. Bu durumda iki ülke, 2015 anlaşmasına bağlı kalmaları halinde kaybettikleri veto haklarını geri kazanacak, böylece Washington ve üçlünün alabileceği herhangi bir karara karşı bu hakkı kullanabileceklerdir.

Tahran, eşzamanlı füze kabiliyetlerini yeniden değerlendirerek askeri hazırlıklarının seviyesini yükseltiyor ve bu kabiliyetleri müzakere masasında görüşmeye zorlayabilecek herhangi bir baskıyı kabul etmeyi reddediyor. Bununla birlikte bakım ve muharebe kabiliyetleri açısından, gelişmiş SU-35 savaş uçaklarının kendi istediği koşullar altında tedariki konusunda Moskova ile yaşadığı mevcut anlaşmazlığı, ihtiyaçlarını karşılayabilecek Çin savaş uçaklarına yönelerek aşmaya çalışıyor. Zira Çin'in koşulları daha az karmaşık ve daha dinamik. Bu hazırlıklar veya Tahran'ın deyimiyle “parmağını tetikte tutmak”, özellikle de güçlü bir konumda olduğunu hissettiği için diplomatik sürece geri dönmeyi reddettiği anlamına gelmiyor. Eski Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif'in, rejimin ve İran'ın tarihindeki bu kritik anda Dini Lider'in diplomasinin rolü hakkındaki sözlerini tekrarlaması, İran rejiminin diplomatik ve siyasi seçeneği destekleme ve askeri seçeneğe geri dönme ihtimalini savuşturma arzusunun birçok göstergesini taşıyor olabilir. Zarif'in de dediği gibi, Dini Lider diplomatik çabaları İran’ın gücünün temel taşlarından biri olarak nitelendirdi ve bunlara başvurmanın diğer tüm seçeneklerin veya güç yapılarının yokluğu veya kaybı anlamına gelmediğini belirtti. Çünkü “diplomasiyle elde edilebilecek bir şey savaşla elde edilmemelidir ve diplomatik seçenek kesinlikle daha az maliyetlidir.” Bakan Arakçi de tüm temaslarında, Şanghay İşbirliği Örgütü, BRICS ülkeleri ve hatta Avrupa üçlüsündeki mevkidaşlarıyla yaptığı çeşitli toplantı ve istişarelerde bu seçeneğe bağlı kalıyor. Washington ile müzakere masasına dönme olasılığını, Güvenlik Konseyi ve Avrupa üçlüsü tarafından İran nükleer tesislerine yönelik ABD-İsrail ortak saldırısının açıkça kınanmasına ilave olarak, yaptırımların yeniden uygulanması seçeneğinin, yani “tetik mekanizmasının” geri çekilmesi koşuluna bağlıyor. Zira tetik mekanizmasının aktifleştirilmesi “troyka” ülkelerini müzakerelerin dışında bırakabilir. Bu durum da İran'ı Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu ve müfettişleriyle iş birliğini askıya alma kararının ardından tansiyonu daha da yükseltecek adımlar atmaya zorlayabilir.

Arakçi'nin belirgin sert tutumu, İran'ın müzakereler konusunda isteksiz olduğu anlamına gelmiyor. Aksine, İran’ın müzakerelere güçlü bir konumda katılmaya çalıştığını gösteriyor. Çünkü İran, herkese güç ve kudrete sahip olduğunu ve bu gücü kullanabileceğini kanıtladığına, ABD-İsrail saldırısına verdiği yanıtla da bunu gösterdiğine inanıyor. Dolayısıyla, diplomatik fırsat, bu gücü ve elde ettiği başarıları pekiştirmek için en uygun yol ve en etkili mekanizmadır.

*Bu makale Şarku’l Avsat tarafından Independent Arabia’dan çevrilmiştir.