Abdusselam Binabd el-Ali
Geçen hafta, Dr. Hamza el-Muzeyni, İngiliz gazetesi The Guardian’ın 22 Kasım 2023 tarihinde Adam Tooze, Samuel Moyn ve Amia Srinivasan ve diğerleri tarafından, Alman filozof Jürgen Habermas, Nicole Dettloff ve Rainer Forst tarafından imzalanan ve İsrail'e sempati duyan ve Filistinlileri görmezden gelen bir bildiriye yanıt olarak yayınlanan bildiriyi aktardı. The Guardian gazetesindeki bildiriyi imzalayanlar, 13 Kasım 2023 tarihinde Frankfurt Goethe Üniversitesi'nde bulunan Standart Düzenlemeler Araştırma Merkezi'nin web sitesinde yayınlanan 'Dayanışma İlkeleri' başlıklı bildiriden büyük endişe duyduklarını ifade etti. Her ne kadar Federal Almanya Cumhuriyeti'nin demokratik ruhunun önemli bir parçası olarak tüm insanların insan onuruna saygı gösterilmesine ilişkin beyanın dayandığı temelleri takdir ettiklerini teyit etmiş olsalar da bildirgeyi imzalayan Almanların ifade ettiği dayanışmanın açık sınırları konusunda derin endişe duyduklarını ifade ettiler. Bildirinin insan onuruna olan ilgisinin, Gazze'deki ölüm ve yıkımla karşı karşıya kalan Filistinli sivillere yeterince uzanmadığını ve Almanya'da giderek artan İslamofobi ile karşı karşıya olan Müslümanları içerecek şekilde şekilde genişletilmediğini açıkladılar. Açıklamada “Dayanışma, insan onurunun temel ilkesinin herkese uygulanması anlamına gelir. Bu, tüm silahlı çatışmalardan etkilenen insanların acılarını tanımamızı ve ele almamızı gerektirir” ifadelerine yer verildi.
Uluslararası hukuk nerede?
Son olarak, karşı bildiriyi imzalayanlar, Alman bildirisinde ‘savaş suçlarını ve insanlığa karşı suçları da yasaklar, bunlar arasında toplu cezalandırma, zulüm ve okullar, hastaneler ve ibadethaneler de dahil olmak üzere sivil altyapının tahribatını yasaklayan uluslararası hukuku destekleme konusunda değinilmediğini ifade ederek endişelerini dile getirdiler. Ayrıca “Uluslararası yasal standartlar, dayanışma ve insan onuru ilkelerinin rehberliğinde hareket etmenin, bizi çatışmanın tüm katılımcılarını bu daha yüksek standartta tutmaya zorladığını ve vahşetlerin bizi bu ilkeleri terk etmeye zorlamasına izin veremeyiz” ifadelerini kullandılar.
İmzacılar, Almanya'nın açıklamasında ‘savaş suçlarını ve insanlığa karşı suçları da yasaklayan uluslararası hukuka destek konusunda herhangi bir ifadenin’ yer almamasından duydukları endişeyi dile getirdiler.
The Guardian’daki bildirinin Alman bildirisinin taraflılığını ortaya koyması bizim için çok önemli değil, çünkü bunu pek çok Arap yazar yaptı. Bizim için asıl önemli olan, bu bildirinin Batı tarafından Batı’ya bir yanıt olması ve bizim Batı dediğimiz, içinde farklılıklar olmayan, çatlama olmayan sağlam bir varlık olarak birleştirdiğimiz şeyin, aslında çoklu bir birlik ve çürümüş bir varlık olduğu anlamına gelmesidir.
Faslı düşünür Abdulkebir el-Hatibi, 1980’li yıllardan beri ve özellikle ‘Çoklu Fas’ adlı kitabında, ‘çifte eleştiri’ olarak adlandırdığı çerçevede bu konuyu ele aldı. Hatibi, söz konusu kitabında şöyle yazmıştı:
Eğer Batı, tamamen dışımızda bir şey olarak değil, başka bir farklılıkla ölçmemiz gereken bir farklılık olarak içimizde mevcutsa ve eğer Batı artık sadece korkumuzun yarattığı bir yanılsama değilse, onu varoluşun diğer kısımlarıyla olan ilişkisinde ve uzaklığında da tanımamız gerekiyor. Bedeli ne olursa olsun her şeyi yeniden düşünmek bize kalıyor.
Hatibi ve çifte eleştiri
Hatibi, ‘korkumuzun yarattığı bir yanılsamayı’ çözmek için egemenliğin temellerini sarsacak ve kökenlerini ve temellerini yeniden gözden geçirecek çifte eleştiri çağrısında bulundu. Dualite, bu eleştirinin önce Batı metafiziğine ve ardından İslam metafiziğine yöneldiği anlamına gelmez. Aksine, bu ikisinin arasından geçer ve yazarının dediği gibi "Batı metafiziği ile İslam metafiziği arasındaki bir karşılaşmadır.".Jacques Derrida gibi Hatibi de "söylemlerimizin beslendiği tüm çiftleri, içlerinde muhalefetin ortadan kaldırılmasını değil, daha ziyade bir zorunluluk işareti görmek için" yeniden düşünmeyi istiyordu. Öyle ki, çiftin her bir tarafı, birbirine karşıt olarak ortaya çıkacaktı. Ertelenmesinde diğerinin kendisi gibi görünür.
Üçüncü bir dünya olduğumuza göre yalnızca üçüncü bir yolu izlememiz gerekiyor. Bu, Batı'nın düşündüğü gibi ne aklın yolu ne de akılsızlığın yoludur. Daha ziyade hem akıl hem de akılsızlıktan yoksun bir çifte sarsıntıdır. Bu, farklı olanı (bireyleri ve grupları) küçültmeyen, onları kendi kendine yeterlilik dairesine dahil etmeyen çoklu bir düşüncedir. Düşünce, kendi alanına bir bütün olarak evren olarak, mesafelerle dolu, boşlukları ve sessiz sorularla bölünmüş bir evren olarak görmek istemiyorsa, bu indirgemeden kaçınmalıdır.
Gölgede
Hatibi'nin Arapça bilgisi hakkında temel aldığı şey, onun Batı bilişsel sisteminin "kıyılarında" kaldığı ve "bu sistem içinde var olmadığı" idi. Ona tabi olduğundan ve onun dışında değil, onun tarafından tanımlandığından dolayı, düşüncesini kendisi kurmakta ve uygulamaktadır. Bu durumda, ‘çifte eleştiri’, ‘kör marj’ olmayan yeni bir bakışı oluşturmayı sağlayacaktır. Arap bilgisi, bir kopuş dışında teolojik ve teokratik temellerinden vazgeçemez; bu, ikili olmadığı sürece, ‘Batı bilişsel sistemini, düşünülmemiş dışarısıyla karşı karşıya getirmek ve aynı zamanda sadece dışsal yollarla değil, aynı zamanda marjları köklendirmek için çalışmak" gibi ikili bir durum olmadığı sürece gerçekleşmeyecektir. Arap dilini araç olarak kullanan ama ona doğru ilerleyen düşünce... Farklı düşünür, birkaç dil konuşur, kaynağı ne olursa olsun her konuşmayı dinler.”
O halde, ‘mutlak öteki’ olarak gördüğümüz şeyden kesin olarak kopmak söz konusu değildir. Çünkü bu mutlak varlık, ‘korkumuzdan kaynaklanan yanılsamaların’ bir ürününden başka bir şey değildir.
Bu, öncelikle, eğer Arap düşünürü düşüncesinin farklı olmasını istiyorsa, Batı'ya yönelik içsel eleştiriyi kendi yerine harekete geçirmemesi gerektiği anlamına gelir, " çünkü bu eleştiri düşüncenin ve konuşmanın birçok alanında önemli ölçüde mevcuttur. Mevcut Batı epistemolojisi, aşkınlık ve ademi merkeziyetçilik güçleri nedeniyle içeriden kriz içindedir. Bu parçalanmış epistemoloji, çatışma ve anlaşmazlıklarımızda ortaya çıkan değişen kalıp ve şekillere göre bizi, yani Üçüncü Dünya'yı temsil ediyor. Bu durumda, elde edilenleri hemen birleştirerek onu ikili bir eleştiriye göre dönüştürmeye çalışmaktan başka bir şey yapamayız."
O halde bu, ‘mutlak öteki’ olarak gördüğümüz şeyden kesin olarak kopma meselesi değildir. Çünkü bu mutlak varlık, ‘korkumuzdan kaynaklanan yanılsamaların’ ürününden başka bir şey değildir. Tam tersine, kendi iç dünyamızdaki ötekiliğimizi açığa çıkarmalı, Batı’nın yaşadığı krizlere ‘katılmalı’, marjinallerini köklendirmek ve onu düşünmeyen dışarısıyla yüzleşmek amacıyla kendisine yönelttiği eleştirilere dahil olmalıyız.
*Bu makale Şarku'l Avsat tarafından Londra merkezli Al Majalla dergisinden çevrilmiştir.
