İsrail ve ABD diken üstünde: İran misillemesine karşı nasıl hazırlıklar yapılıyor?

"Saldırı birkaç gün içinde düzenlenebilir"

Haniye suikastının ardından Ürdün'de gösteri düzenleyen eylemciler, başkent Amman'daki İsrail Büyükelçiliği yakınlarında pankartlar açtı (Reuters)
Haniye suikastının ardından Ürdün'de gösteri düzenleyen eylemciler, başkent Amman'daki İsrail Büyükelçiliği yakınlarında pankartlar açtı (Reuters)
TT

İsrail ve ABD diken üstünde: İran misillemesine karşı nasıl hazırlıklar yapılıyor?

Haniye suikastının ardından Ürdün'de gösteri düzenleyen eylemciler, başkent Amman'daki İsrail Büyükelçiliği yakınlarında pankartlar açtı (Reuters)
Haniye suikastının ardından Ürdün'de gösteri düzenleyen eylemciler, başkent Amman'daki İsrail Büyükelçiliği yakınlarında pankartlar açtı (Reuters)

Hamas Siyasi Büro Başkanı İsmail Heniyye'ye düzenlenen suikastın ardından İsrail ve ABD olası misillemelere karşı hazırlık yapıyor. 

Amerikan gazetesi Wall Street Journal (WSJ), muhtemel karşı saldırıların engellenmesi için ABD'li ve Arap diplomatların yoğun çalıştığını fakat İran ve Lübnan Hizbullahı'nın bu girişimlere yanıt vermediğini savunuyor.

Kimliğinin paylaşılmamasını isteyen İranlı bir diplomat, Tahran'ın ikna edilemeyeceğini öne sürerek şunları söylüyor: 

Bu girişimlerin bir anlamı yok. İsrail tüm kırmızı çizgileri aştı. Cevabımız hızlı ve ağır olacaktır.

İsrail, İran'ın Şam'daki büyükelçilik yerleşkesinde yer alan konsolosluk binasına 1 Nisan'da hava saldırısı düzenlemişti. Saldırıda, İran Devrim Muhafızları Ordusu'ndan ikisi general rütbesinde toplam 7 kişi ölmüştü.

Olayın ardından İran misilleme yaparak İsrail'e yaklaşık 300 drone ve füze fırlatmıştı. İsrail ve müttefikleri, bunların yüzde 99'unun havada imha edildiğini bildirmişti. 

WSJ'nin analizinde, Tahran ve Lübnan Hizbullahı'nın diplomatik girişimlere olumlu yanıt vermemesi sebebiyle bu seferki muhtemel misillemenin kontrol altında tutulmasının çok daha zor olacağı değerlendirmesi paylaşılıyor. 

Pentagon'dan cuma günü yapılan açıklamada, karşı saldırılara tedbir olarak Ortadoğu'ya ek savaş jeti ve gemileri gönderileceği duyurulmuştu. 

Ayrıca WSJ, misilleme durumunda İran'ın desteklediği Yemen'deki Husilerin ve Irak'taki milislerin de saldırılara katılmasından endişelenildiğini bildiriyor. 

Tel Aviv ve Washington'ın uyarısını Tahran yönetimine ilettiğini söyleyen Arap yetkililer, Hizbullah'la İran'ın karşılığının çok sertleşip Tel Aviv ya da İsrail'in içlerine saldırı boyutuna ulaşması halinde İsrail'in onlara savaş açacağı mesajı verdiğini belirtiyor.

İranlı yetkililerse gerilimi tırmandırma riskini anladıklarını belirtirken, İran'ın dini lideri Ali Hamaney'in muhafazakarlardan baskı gördüğünü savunuyor. 

"Misilleme birkaç güne gerçekleşebilir"

Amerikan medya kuruluşu CNN'in analizindeyse İran'ın karşı saldırısının birkaç gün içinde gerçekleşebileceği ileri sürülüyor.

Adlarının açıklanmasını istemeyen ABD'li yetkililer, İran'ın misillemeye dair planlarını paylaşmadığını, Washington'ın bölgedeki durumu yakından takip ettiğini söylüyor. Yetkililer, nisandaki misillemeye kıyasla bunun daha kuvvetli ve karmaşık yapıda bir saldırı olabileceğini savunuyor. 

Washington Post'un haberindeyse İsrailli sivillerin olası saldırılara karşı yerel savunma birlikleri kurduğu aktarılıyor. 

İsrail'in kuzeyindeki bir teknoloji şirketini yöneten Yudi Bar On, kurdukları yerel savunma ekiplerine İsrail polisinin eğitim verdiğini ve silah sağladığını belirterek şunları söylüyor:  

Yaşananlardan ders çıkardık ve hazırlıklı olmak istiyoruz. Bir yıl öncesine kıyasla çok daha farklı bir durumdayız.

Heniyye suikastı

Hamas Siyasi Büro Başkanı İsmail Heniyye, İran'ın başkenti Tahran'da kaldığı konutta 31 Temmuz'da düzenlenen saldırıda öldürülmüştü. 

İran Devrim Muhafızları Ordusu ve Hamas, suikastın ülke dışından bir füze saldırısıyla düzenlendiğini öne sürmüş ve olaydan İsrail'i sorumlu tutmuştu. 

Tel Aviv yönetimiyse saldırıyı ne üstlenmiş ne de reddetmişti. İsrail Savunma Kuvvetleri Sözcüsü Daniel Hagari, Heniyye'nin öldürüldüğü gün ordunun bölgede hava saldırısı düzenlemediğini savunmuştu. 

Diğer yandan Amerikan gazetesi New York Times'ın (NYT) perşembe günkü haberinde, suikastın Heniyye'nin kaldığı odalara yerleştirilen patlayıcılarla düzenlendiği iddia edilmişti. Ancak Hamas'ın İran'daki temsilcisi Halid el-Kaddumi, iddiaları reddederek Heniyye'nin bir füze ya da mermiyle öldürüldüğünü ileri sürmüştü.

Independent Türkçe, Wall Street Journal, Washington Post, CNN, Guardian



Mücteba Hamaney, babasının izinden giden dini lider Ali Hamaney’in oğlu

Orta düzey bir din adamı olan Mücteba Hamaney, Kum'daki muhafazakâr din adamlarından eğitim aldı (Reuters)
Orta düzey bir din adamı olan Mücteba Hamaney, Kum'daki muhafazakâr din adamlarından eğitim aldı (Reuters)
TT

Mücteba Hamaney, babasının izinden giden dini lider Ali Hamaney’in oğlu

Orta düzey bir din adamı olan Mücteba Hamaney, Kum'daki muhafazakâr din adamlarından eğitim aldı (Reuters)
Orta düzey bir din adamı olan Mücteba Hamaney, Kum'daki muhafazakâr din adamlarından eğitim aldı (Reuters)

İran’ın Dini Lideri (Rehber)Ayetullah Ali Hamaney'in oğlu olan Mücteba Hamaney, babasının başkanlık ettiği dini kurumlarda en etkili şahsiyetlerden biri ve ülkenin liderliğini devralması muhtemel adaylar arasında gösteriliyor.

Orta düzey bir din adamı olan Mücteba, Kum'daki muhafazakâr din adamlarından eğitim aldı. Hamaney'in 1989 yılından beri liderliğini yaptığı, İran'ı korumakla görevli Devrim Muhafızları Ordusu (DMO) ile yakın ilişkileri olan muhafazakâr bir isim.

Huccetu’l-İslam unvanına sahip olan Mücteba (55), İran hükümetinde hiçbir resmi görevde bulunmadı. İranlı gözlemcilere göre babasının muhafızı olarak perde arkasında nüfuzunu kullandı.1979'da ABD destekli Şah'ı deviren bir ülkede, aile siyasetine herhangi bir atıfta bulunulmasını reddeden eleştirmenler ve Hamaney'in kendisinin aile veraseti fikrine karşı olduğunu ifade etmesi nedeniyle, rolü İran içinde tartışmalara neden oldu.

ABD yaptırımları

ABD Hazine Bakanlığı, 2019 yılında Mücteba Hameney’i yaptırımlar uygulanan kişiler listesine ekledi ve onun, babasının ofisinde çalıştığı dönem dışında hiçbir zaman seçilmediği veya atanmadığı halde resmi olarak en üst düzey isim olduğunu vurguladı.

Bakanlığın internet sitesinde, Hamaney'in bazı sorumluluklarını, DMO’nun yurtdışı kolu Kudüs Gücü ve Besic Güçleri komutanlarıyla yakın iş birliği içinde çalıştığı belirtilen Mücteba'ya devrettiği bildirildi.

Kaynaklar, 20 yıl boyunca Devrim Muhafızları ile yakın ilişkiler kurduğunu ve bu sayede siyasi ve güvenlik kurumlarında ilave nüfuz kazandığını belirtti. Mücteba, 2009 yılından bu yana, özellikle 2022 yılında ülkedeki katı kıyafet kurallarını ihlal ettiği iddiasıyla gözaltına alınan bir genç kızın polis nezaretindeyken ölmesi üzerine İran'ın dört bir yanında başlayan ayaklanmalar sırasında, protestocuların öfkesinin hedefi olmuştu.

Mücteba, rejimi destekleyen toplantılarda boy gösterdi, ancak kalabalığın önünde nadiren konuştu. 2024 yılında, Kum'da verdiği İslam hukuku derslerini askıya aldığını duyurduğu birçok kez paylaşılırken, bu açıklamanın nedenleri hakkında spekülasyonlar başladı.

Dini niteliklerin eksikliği

Babasına çok benzeyen Mücteba, siyah takke takıyor, bu da onun seyyidlerden olduğunu, yani ailesinin Hz. Muhammed'in soyundan geldiğini gösteriyor. Mücteba’yı eleştirenler, onun en yüksek liderlik pozisyonu için gerekli dini niteliklerden yoksun olduğunu söylüyorlar, çünkü Huccetu’l-İslam rütbesi, babasının ve İran İslam Cumhuriyeti'nin kurucusu Ruhullah Humeyni'nin ulaştığı Ayetullah rütbesinden daha düşük bir rütbedir.

Liderliğe giden yol

2007 yılında yazılan ve WikiLeaks tarafından yayınlanan bir Amerikan diplomatik telgrafında, üç İranlı kaynağın Mücteba'yı Hamaney'e ulaşmanın yolu olarak tanımladığı ve Mücteba'nın Batı ile iş birliğini tercih eden ve eski cumhurbaşkanları Muhammed Hatemi ve Hasan Ruhani gibi isimlerin temsil ettiği İranlı reformistlere karşı çıktığı belirtildi. Mücteba Hamaney’in 2005 cumhurbaşkanlığı seçimlerinde muhafazakâr aday Mahmud Ahmedinejad'ın ani yükselişinin arkasında olduğu düşünülüyordu. Şarku’l Avsat’ın Independent Arabia’dan aktardığı analize göre 2005 seçimlerinde aday olan reformist din adamı Mehdi Kerrubi, o dönemde Hamaney'e bir mektup yazarak Mücteba’nın Ahmedinejad'ı desteklediğini iddia etti, ancak Hamaney bu iddiayı reddetti.

frgtyhu7
İran Dini Lideri Ali Hamaney (Reuters)

Mücteba, 2009 yılında yeniden aday olan ve tartışmalı seçimlerde ikinci kez göreve gelen Ahmedinejad’ı bir kez daha destekledi. Seçim sonuçlarının duyurulmasıyla hükümet karşıtı protestolar başladı. Protesto gösterileri, Besic ve diğer güvenlik güçleri tarafından şiddetle bastırıldı.

Bir diğer detay olarak Mücteba’nın eşi, eski parlamento başkanı ve en önde gelen muhafazakârlardan biri olan Gulam Ali Haddad Adil'in kızıdır.

Mücteba Hameney, 1969 yılında Meşhed şehrinde doğdu ve Şah'a karşı muhalefet hareketini yöneten babasının yanında büyüdü. Gençliğinde de İran-Irak savaşına katıldı.

*Bu analiz Şarku’l Avsat tarafından Independent Arabia’dan çevrilmiştir.