Rus diplomatik kaynak Şarku'l Avsat'a konuştu: Moskova'nın Suriye'deki olaylarla hiçbir ilgisi yok ve Şam ile koordinasyon devam ediyor

Kremlin Suriye'deki şiddetten endişe duyuyor, kan dökülmesini durdurmak için acil önlem çağrısında bulunuyor

Lazkiye vilayetindeki Hmeymim askeri üssünün girişindeki kontrol noktasında yeni Suriye yönetimine mensup savaşçılar, 29 Aralık 2024 (AFP)
Lazkiye vilayetindeki Hmeymim askeri üssünün girişindeki kontrol noktasında yeni Suriye yönetimine mensup savaşçılar, 29 Aralık 2024 (AFP)
TT

Rus diplomatik kaynak Şarku'l Avsat'a konuştu: Moskova'nın Suriye'deki olaylarla hiçbir ilgisi yok ve Şam ile koordinasyon devam ediyor

Lazkiye vilayetindeki Hmeymim askeri üssünün girişindeki kontrol noktasında yeni Suriye yönetimine mensup savaşçılar, 29 Aralık 2024 (AFP)
Lazkiye vilayetindeki Hmeymim askeri üssünün girişindeki kontrol noktasında yeni Suriye yönetimine mensup savaşçılar, 29 Aralık 2024 (AFP)

Şarku'l Avsat'ın ulaştığı bir Rus diplomatik kaynak Moskova'nın Suriye sahilindeki gelişmelerle hiçbir ilgisi olmadığını ifade etti. Kaynak, Moskova'nın desteklediği ya da topraklarında sığınma hakkı tanıdığı eski rejim askerlerinin olaylara dahil olduğundan bahsederek Moskova'yı kısmen sorumlu tutmaya çalışan analizlerin temelsiz olduğunu söyledi. Rusya'nın Suriye'nin toprak bütünlüğünü destekleme ve durumun bir iç kaosa ya da iç çatışmaya dönüşmesini engelleme konusundaki kararlı tutumunu vurguladığını belirtti.

xscdfgthy
Suriye Devlet Başkanı Ahmed Şera Ocak ayı sonunda Şam'da Rusya Dışişleri Bakan Yardımcısı Mikhail Bogdanov ile bir araya geldi (Russia Today)

Medya organlarında yayınlanan haberlerde Moskova dolaylı olarak Suriye makamlarına karşı geniş çaplı bir askeri hareketi teşvik etmek ve Sahil bölgesinde ayrılıkçı girişimleri yükseltmekle suçlandı. Bazı analizlerde sahilin bazı bölgelerindeki insanların Rus Hmeymim üssüne gitmesi ile Rus uçaklarının bu üsten hareket etmesi arasında bağlantı kurarak Moskova'nın askeri eylemlerden haberdar olduğu ya da doğrudan suç ortağı olduğu iddia edildi. Ancak Rus diplomat bu iddiaları "Rusya'ya karşı yürütülen hibrid savaşın bir parçası" olarak nitelendirdi. Rus diplomat Moskova'nın tutumunun net olduğunu ve ister eski subaylar olsun isterse askeri olmayan personel, ister kendi topraklarında isterse yurtdışında olsun, hiç kimsenin Rusya'nın adını Moskova'nın hiçbir ilgisi olmayan eylemlere bulaştırmasına izin vermeyeceğini söyledi.

Hmeymim hava üssünün özel görevleri olduğunu ve Rus uçaklarının hareketinin Sahil bölgesinde devam eden gelişmelerle ilişkilendirilemeyeceğini ifade eden Rus diplomat, "Hmeymim hava üssü Suriye'deki iç olaylara hiçbir şekilde müdahale etmemekte ve sadece Şam'daki Suriye yönetimi ile tam bir koordinasyon içinde hareket etmektedir” dedi.   Moskova ve Suriyeli yetkililer arasındaki iletişimin devam ettiğini söyledi.

efrgtyh6
Suriye güvenlik personeli Lazkiye'de eski rejimin kalıntılarını yakalamak için düzenlenen operasyonlarda yer alıyor (AFP)

Rusya ve ABD'nin Pazartesi günü Suriye'deki gelişmelerle ilgili olarak Güvenlik Konseyi'nde bir istişare oturumu düzenlenmesi çağrısına da değinen Rus diplomat “Güvenlik Konseyi'ndeki diplomatik faaliyetlerin, Suriye'nin egemenliğinin ve toprak bütünlüğünün korunmasını teyit edecek adımların atılmasına ve mevcut durumda Suriye'ye özellikle ekonomik ve hayat pahalılığı düzeyinde yardım etmek için nasıl adımlar atılabileceğine yönelik olduğunu” vurguladı.

dsfrgty
Bir Rus askeri konvoyu 14 Aralık'ta Suriye'nin Lazkiye kıyısındaki Hmeymim hava üssüne doğru ilerliyor (Reuters)

Pazartesi günü Kremlin'den yapılan açıklamada Suriye kıyılarındaki gelişmelerden derin endişe duyduğunu ifade etti. SözcüDmitry Peskov, “Suriye'deki şiddet Rusya için bir endişe kaynağıdır ve durumun normalleştirilmesi amacıyla BM de dahil olmak üzere bu konu acilen ele alınmalıdır. Bu endişe dünyanın pek çok ülkesi ve BM de dahil olmak üzere uluslararası örgütler tarafından paylaşılmaktadır.  Bu konunun acilen dikkate alınması ve en önemlisi de şiddetin tezahürlerinin bir an önce ortadan kaldırılması gerektiğine inanıyoruz” dedi.

Rusya ve ABD Pazartesi günü BM Güvenlik Konseyi'nde Suriye'deki durumla ilgili kapalı istişareler yapılmasını talep etti. Rusya'nın Birleşmiş Milletler Daimi Temsilciliği Birinci Yardımcısı Dmitry Polyansky Telegram kanalında şunları yazdı “Rusya ve ABD, Suriye'nin batısında sivillere yönelik şiddet olaylarıyla ilgili olarak BM Güvenlik Konseyi'nde acil kapalı istişareler yapılmasını talep etti. Konsey'in Danimarka başkanlığının bu istişareleri 10 Mart günü New York saatiyle 10:00'da (Moskova saatiyle 17:00) planlamasını bekliyoruz.”

dfrgtyh
Geçtiğimiz Aralık ayında rejimin düşmesinin ardından bir Rus askeri uçağı Suriye'nin kıyıdaki Hmeymim hava üssünden havalandı (Reuters)

Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Maria Zaharova, Moskova'nın Suriye'deki durumun gelişimini etkileyebilecek Suriyeli liderlere, akan kanı bir an önce durdurmak ve sivil kayıpları önlemek için ellerinden gelen her şeyi yapmaları çağrısında bulunduğunu söyledi. Rusya'nın Suriye'deki durumun keskin bir şekilde kötüleşmesinden endişe duyduğunu vurguladı. Rusya Dışişleri Bakanlığı'nın internet sitesinde yer alan açıklamasında Zaharova şunları söyledi: “Bu kritik koşullarda, (sahadaki) durumun daha da kötüye gitmesini engelleyebilecek yetkili tüm Suriyeli liderleri, akan kanı hızla durdurmak ve sivil kayıpları önlemek için ellerinden gelen her şeyi yapmaya çağırıyoruz. Suriye'nin içinde bulunduğu zor koşullarda ulusal uyumun korunması, vatandaşların güvenliğinin güçlendirilmesi ve ulusal ya da dini aidiyetlerine bakılmaksızın yasal haklarının gözetilmesi büyük önem taşımaktadır.”

Moskova'nın Suriye Arap Cumhuriyeti'nin egemenliğini, birliğini ve toprak bütünlüğünü destekleyen ilkeli tutumunu yineleyen Zaharova sözlerini şu ifadelerle sonlandırdı: “Suriye'deki durum üzerinde etkisi olan tüm ülkelerin normalleşmeye katkıda bulunmasını bekliyoruz. Durumun gerginliğinin azaltılmasını hızlandırmak için yabancı ortaklarımızla yakın koordinasyon içinde çalışmaya kararlıyız.”



Hamaney'in karşı çıkan konuşması ve yaklaşan ABD-İran anlaşması

 İran Dini Lideri Ali Hamaney, eski İran cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin ölümünün birinci yıldönümünde ulusa sesleniş konuşması yapıyor, 20 Mayıs 2025 (AFP)
İran Dini Lideri Ali Hamaney, eski İran cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin ölümünün birinci yıldönümünde ulusa sesleniş konuşması yapıyor, 20 Mayıs 2025 (AFP)
TT

Hamaney'in karşı çıkan konuşması ve yaklaşan ABD-İran anlaşması

 İran Dini Lideri Ali Hamaney, eski İran cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin ölümünün birinci yıldönümünde ulusa sesleniş konuşması yapıyor, 20 Mayıs 2025 (AFP)
İran Dini Lideri Ali Hamaney, eski İran cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin ölümünün birinci yıldönümünde ulusa sesleniş konuşması yapıyor, 20 Mayıs 2025 (AFP)

Siyasi analizde, sonuçlara varmak için göstergeleri izlemek gerekir. İran Dini Lideri'nin rejimin kurucusu Humeyni’nin ölüm yıldönümü sırasında yaptığı son konuşmadan ve Umman Sultanlığı aracılığıyla Tahran'a sunulan son Amerikan teklifinden, iki taraf arasında kapsamlı olmayıp geçici olsa bile bir anlaşmaya varma olasılığının yüksek olduğu söylenebilir. Hem de Umman himayesinde yapılan dördüncü tur görüşmelerden bu yana Tahran ve Washington arasında görülen keskin görüş farklılıklarına rağmen. Farklılığın sebebi İran'ın daha önce uranyumu 2015 nükleer anlaşmasında kabul edilen aynı seviyede, yani yüzde 3,67 oranında zenginleştirme hakkını tanıyan Amerikan pozisyonunda değişiklik olarak gördüğü son açıklamalar. Amerikan pozisyonunun, İran'ın nükleer programı barışçıl olduğu sürece zenginleştirme prensibini tamamen reddetme yönünde değiştiğini görüyoruz. Buna göre Tahran'ın uranyum zenginleştirme hakkı yok ve nükleer yakıtı yurtdışından ithal edebilir. Bu konu, sorunun çözümüne dair olumlu bir atmosfer oluşturmakta başarısız olan beşinci tura kadar uzanan görüşmelerin ilerlemesinin önündeki en büyük engeldi. Bu arada İran, kendi topraklarında kurulacak ve Suudi Arabistan ile BAE’nin de dahil olacağı bölgesel bir uranyum zenginleştirme kompleksi önerisinde bulundu; böylece topraklarında uranyum zenginleştirme faaliyetlerini sürdürebilir, nükleer yakıta erişimini sürdürebilir ve komşularına karşı iyi komşuluk gösterebilir.

Öte yandan, ABD tarafının da İranlılara sunulan ve Tahran’ın kendisine yanıt olarak birkaç mesaj verdiği bir teklifi var. Bu teklif, Tahran'ın uranyum zenginleştirme faaliyetlerini tamamen durdurması, ABD'ye ilave olarak İran, Suudi Arabistan ve diğer bazı Arap ülkelerinden oluşan bölgesel bir nükleer enerji birliği kurulması çağrısını içeriyor. Daha sonra Umman Sultanlığı'nın Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı'nın gözetiminde bölgesel bir uranyum zenginleştirme tesisi kurulmasını önerdiği söylendi. Washington, Umman'ın teklifini kabul etti ve bu ortak uranyum zenginleştirme tesisinin İran dışında bulunmasını istedi. Axios sitesi, ABD'nin, programını askıya alması karşılığında İran'ın uranyum zenginleştirme hakkını tanıdığını, topraklarında yüzde 3’e kadar uranyum zenginleştirilebileceğini kabul ettiğini bildirdi. Tahran bölgesel zenginleştirme tesisi teklifini kabul edebilir, ancak bu, onun için yurt içindeki zenginleştirme faaliyetlerine bir alternatif olmayacaktır. Kaldı ki tesisin yurt dışında değil, kendi topraklarında bulunmasını istiyor.

Amerikan pozisyonunun yüzde 3 zenginleştirme etrafında dönmesi durumunda, bunun Washington'un pozisyonundan geri adım attığı anlamına geldiği iddia edilebilir. Washington, önceki iki görüşme turunda İran'ın topraklarında zenginleştirme faaliyetlerini sürdürmesini engellemekte ve yurtdışından nükleer yakıt ithal etmesinde ısrar etmişti. Bu nedenle, Tahran'ın küçük bir oranda bile olsa ülke içinde zenginleştirmeye devam etmesi, bir yandan Washington ile yaptırımları kaldıracak, diğer yandan ABD'nin topraklarında uranyum zenginleştirme hakkını tanımasını garantileyecek bir anlaşmaya varana kadar, orta yol olarak kabul edebileceği bir teklif olacaktır.

Dolayısıyla Amerikalıların önerdiklerine ve İran'ın cevabına göre, altıncı turun yakında yapılması ve daha sonra bir anlaşmaya varılması muhtemel. Amerikan teklifi, ABD'nin uranyum zenginleştirmenin tamamen durdurulması talebi ile İran'ın ülke içinde zenginleştirmeyi sürdürme ısrarı arasındaki uçurumu küçültecek bir uzlaşma olabilir. Hal böyle iken, İran Dini Lideri Ali Hamaney neden iki gün önce buna karşı çıkan ve Washington'a düşmanca yanıt veren, İran'ın pozisyonundan geri adım atmadığını vurgulayan açıklamalar yaptı? Konuşmasında, “Ülkesinin tam bir nükleer yakıt döngüsüne sahip olmakta başarılı olduğunu, nükleer endüstrinin sadece enerji için olmadığını, aynı zamanda tüm endüstrilerin temeli ve ulusal bağımsızlığın sembolü olduğunu, uranyum zenginleştirmenin nükleer meselenin anahtarı olduğunu ve İran'ın düşmanlarının zenginleştirmeyi kontrol altına almak istediklerini” söyledi. Hamaney böylece bir yandan ülkesinin anlaşma için can atmadığını ve ülkenin en yüksek otoritesinin buna bir ölçüde karşı çıktığını göstermeye çalıştı. Diğer yandan, bu konuşma içeriye dönüktü, çünkü Tahran'ın topraklarında uranyum zenginleştirme hakkından mahrum bırakılmayı reddettiğini duyuruyordu. Böylelikle Tahran, Donald Trump'ın sunduğu teklifi kabul etse bile, Dini Lider'in muhalif konuşması tekliften birkaç gün önce yapılmış olacaktı. Trump’ın teklifi uranyumu 2015 anlaşmasındakine yakın düşük bir seviyede zenginleştirmeyi içerdiğinden, Tahran, bunu İran direnişi karşısında Washington'un geri çekilmesi ve teklifin onu içeride zenginleştirme hakkından mahrum bırakmadığı şeklinde pazarlayabilir.

Konuşma ayrıca İran ve Washington'un kamuoyu önünde düşmanca açıklamalar yapma, ancak perde arkasında, aralarındaki boşlukları kapatmak için anlaşma ve ardından bunu açıklama alışkanlığının çerçevesine girebilir. Tahran'a ABD’ye pozisyonunda geri adım attırmakla övünme fırsatı verecek olan Trump, İran zihniyetini ve nükleer meselenin nasıl bir ulusal gurur meselesi, ulusal kimlik ve egemenliğin bir parçası olduğunu incelemiş olmalıydı. Öyle ki hükümet, öğrenciler için nükleer tesislere okul gezileri düzenliyor. Tahran rejimi ayrıca yaptırımlara ve kısıtlamalara rağmen ileri nükleer teknoloji seviyelerine ulaşma yeteneği ile övünüyor. Bu nedenle İran, topraklarında uranyum zenginleştirmekten mahrum bırakılmasını reddederdi. Yine özellikle bir yandan bilimsel ve nükleer ilerlemenin bir sembolü olduğu, diğer yandan da kendisinden vazgeçmesinin Washington veya Tel Aviv’in kendisine yönelik askeri bir saldırısını kolaylaştıracağına inandığı bir kart olduğu için yüzde 60 oranında zenginleştirilmiş uranyumundan vazgeçmeyi reddederdi.

*Bu analiz Şarku'l Avsat tarfından Independent Arabia sitesinden çevrilmiştir.