Şarm El-Şeyh zirvesinde Filistin vurgusu

Mısır'ın Şarm El-Şeyh şehrinde gerçekleştirilen ilk Arap-Avrupa Zirvesi dün sona erdi. İki tarafın görüştüğü en önemli konulardan birisi Filistin meselesiydi. Hem Arap tarafı hem Avrupa tarafı, 1967'den sonra ortaya çıkan sorunlar için "iki devletli çözüme" bağlı kalınması gerektiğini vurguladı.
Mısır'ın Şarm el-Şeyh şehrinde düzenlenen ilk Arap-Avrupa Zirvesi’nde göç sorunu ve Filistin meselesi ön plana çıkarken, enerji ve ticaret alanında işbirliği, zirvenin bir diğer gündem maddesiydi.
17 farklı noktaya değinilen sonuç bildirisinde ise anlaşmazlık yaşandı. Suudi Arabistan, ‘Arap coğrafyasında bazı komşu ülkelerin bölgesel müdahalesinin kınanmamasından’ endişe duyduğunu belirtti. Arap Birliği Genel Sekreteri Ahmed Ebu Gayt, Suudi Arabistan, BAE ve Bahreyn'in bu konuda aynı fikirde olduğunu kaydederek, "Avrupa tarafının uygun bulmaması nedeniyle bölgesel müdahale konusunun bildiride yer almadığını" ifade etti.
Liderler, Arap Birliği ve Avrupa Birliği ülkelerinin dünya nüfusunun yüzde 12'sine tekabül ettiği belirtti. Liderler, işbirliği yapılması halinde tüm dünyada istikrar ve refahın artacağından şüphe duyulmadığını kaydederek, meşru kanunlar çerçevesinde her türlü işbirliğinin yapılabileceğini açıkladı.
Katılımcılar, insancıl hukuk da dâhil olmak üzere uluslararası hukuka uygun olarak bölgesel krizlerin siyasi çözümlerine ulaşmanın, bölge halklarının talep ettiği ve hak ettiği barış ve refahı yakalamanın anahtarı olduğunun altını çizdi.
Filistin meselesi
Zirve, Kudüs oturumuyla sona ererken oturumda, "Ortadoğu'da ortak barış süreci, Kudüs'ün durumu ve işgal altındaki Filistin topraklarındaki yasadışı İsrail yerleşim yerleri" ele alındı. Zirvede, tarafların Birleşmiş Milletler kararları uyarınca iki devletli bir çözüm konusunda hemfikir oldukları vurgulandı. 1967'de başlayan işgali sona erdirmenin ve Doğu Kudüs'le ilgili statü meselelerine nihai noktayı koymanın tek yolunun, BM kararları uyarınca iki taraf arasında müzakere sağlanarak İsrailliler ile Filistinliler arasında adil ve kapsamlı bir barışa ulaşmanın tek gerçekçi yol olduğu ifade edildi.
Arap ve Avrupalı liderler, Kudüs'teki tarihi ve kutsal yerlerin korunması konusundaki hassasiyetlerini dile getirerek, Birleşmiş Milletler Yakındoğu Filistin Mültecilerine Yardım Ajansı’nın (UNRWA) bu hususta vazgeçilmez bir rolü olduğunu hatırlattı. UNRWA'nın görevini yerine getirebilmesi için politik ve finansal olarak desteklenmesi gerektiğinin altını çizen liderler, insani, siyasi, güvenlik ve ekonomik krizle karşı karşıya olan Gazze Şeridi'nde çözüme ulaşmak için bir şeyler yapılması gerektiğini vurguladı.
Sonuç bildirisinde, "Suriye, Libya ve Yemen'deki son gelişmeler ve ilgili BM kararları ışığında uzlaşma ve siyasi çözüm konusunda yapıcı, ciddi ve derin müzakereler" yapıldığı ifade edildi. Söz konusu ülkelerin birliği, egemenliği, toprak bütünlüğü ve bağımsızlığı için BM liderliğindeki çabalar hatırlatılarak, BM'nin Suriye ve Yemen özel temsilcileri ile Libya'daki BM Özel Temsilcisi'nin bölge için yoğun bir şekilde çalıştıklarının altı çizildi.
Suriye, Yemen ve Libya’daki durumu
Sonuç bildirisinde yer alan Suriye maddesinde ise "Arap-Avrupa zirvesi, Suriye'de çözümün, 2012 Cenevre Deklarasyonu ve ilgili Güvenlik Konseyi kararlarına, özellikle de BM'nin 2254 sayılı kararına uygun olarak gerçek bir siyasi geçiş gerektirdiği sonucuna vardı" ifadeleri yer aldı. Tüm terör eylemlerini ve Suriye halkına karşı yapılan insan hakları ihlallerini kınayan liderler, sorumluların cezalandırılması gerektiğini vurguladı. "Arap-Avrupa liderleri olarak ‘Suriye'ye yönelik çözüm, somut ilerlemeye uygun olarak geliştirilmeli ve barışçıl bir siyasi çözüm ile mümkün hale getirilmeli’ görüşündeyiz" ifadesi de bildiride yer aldı.
Libya meselesi hakkında ise Arap ve Avrupalı katılımcılar, BM'nin 2015 yılındaki Libya'ya yönelik siyasi anlaşmasının uygulanması için ortak tavır sergileyeceklerini belirterek, tüm Libyalılara çağrıda bulundu. Liderler çağrısında, ülkedeki demokratik geçişi başarılı bir şekilde sonuçlandırmak için gerginliği artıracak eylemlerden kaçınmaya ve BM'nin çabalarına destek vermelerini talep etti. Bildiride "Güvenliği ve istikrarı baltalayan eylemlerden kaçının" diye çağrı yapan liderler, "BM Libya Özel Temsilcisi’nin eylem planını destekleyin" ifadelerine yer verdi.
Yemen’deki durumla ilgili Stockholm Anlaşmasına da değinilen sonuç bildirisinde, anlaşmadan duyulan memnuniyet dile getirilerek, “BMGK’nın 2216, 2451 ve 2452 sayılı kanunları uyarınca Hudeyde’deki insani dramdan duyulan endişe ortamından bölgenin kurtularak taraflar, halkın yararına kapsamlı ve kalıcı bir siyasi çözüme davet edildi. Tüm tarafların yapıcı olarak çözüme katkı sunması gerektiği ifade edilen bildiride, milyonlarca Yemenlinin ihtiyaç duyduğu insani duruma bir an önce kavuşması gerektiği belirtildi.
Ekonomik durum
Arap-Avrupa ülkeleri arasında ekonomik işbirliğine de yer verilen bildiride, iki taraf arasındaki ekonomik işbirliğini güçlendirmenin, yatırımın ve sürdürülebilir kalkınmaya dayalı güçlü bir ortaklığın kurulmasının önemine vurgu yapıldı. Tarafların, özellikle güvenlik, bilim, araştırma, teknoloji, turizm dâhil olmak üzere ticaret ve enerji alanlarında, pozitif bir işbirliğini geliştirme sözü verilerek, balıkçılık, tarım ve ortak ilgi alanlarının tümü hakkında halkların ihtiyaçlarına karşılık vererek refah ve kalkınma oranlarını yükseltmeyi ve işsizlik oranını azaltmayı hedefledikleri ifade edildi.
Zirvenin sonuç bildirisi, sadece Arap Birliği ve Avrupa Birliği arasındaki ikili ilişkileri ele almakla yetinmedi, bunun yanı sıra “Uluslararası toplum ile küresel zorlukları çözmek için hukuka dayalı bir eylem planı” garantörlüğüne de yer verildi. Bu bağlamda, “2030 sürdürülebilir kalkınma gündemine” bağlı kalarak, Arap Birliği, Avrupa Birliği, Birleşmiş Milletler ve Afrika Birliği ile işbirliğinin genişletileceği ifade edildi.
Zirvenin sonuç bildirisinde Arap ve Avrupalı liderler, sürdürülebilir kalkınma gündemine olan bağlılığı ve Valetta İlkeleri'nin göçmenlik, uluslararası hukuk bağlamında mültecilerin korunması ve desteklenmesi ile uluslararası insan haklarının tüm yönlerine saygı gibi hedeflere ulaşmak için ortak çaba sergileyeceklerinin altını çizdi. Liderlerin nefret, yabancı düşmanlığı ve hoşgörüsüzlüğü teşvikin her türlüsünü kınadığını belirtilen bildiride, "Düzensiz göç, insan kaçakçılığı ve İklim Değişikliği ile mücadele (Paris Anlaşması) kapsamında elimizden geleni yapacağız" denildi.
Terörle mücadele
Sonuç bildirisinde yer alan maddeler arasında terörle mücadele de vardı. Katılımcı liderler, terörizm ve aşırıcılık da dâhil olmak üzere uluslararası ve bölgesel barış ile güvenliğe yönelik tehditler, yasadışı silahlarla ve organize suçlarla istikrarı baltalayanlar, silahlanma ve kaçakçılık ile ilgili endişe duyduklarını aktardı. Liderler, “Uluslararası insan hakları, barış, güvenlik, ekonomi ve sosyal kalkınmayı güçlendirmek amacıyla birlikte çalışmak üzere mutabık kaldık. Katılımcı ülkeler arasında özellikle terörle mücadelede koordine içinde çalışarak sınırımızda tehdit oluşturan yabancı teröristleri engellemek için mali, siyasi, lojistik ve askeri destek verme konusunda anlaştık” ifadelerine yer verdi.
Katılımcılar ayrıca, kültürel ve dini hoşgörüsüzlük ve aşırıcılıkla mücadele konusuna da değinerek, din veya inançlara karşı şiddete teşvik etmeye yol açan olumsuz yargıları, etiketleme, ayrımcılıktan kaçınmaları ve sosyal paylaşım sitelerinde aşırılığı ve nefreti teşvikten kaçınılması gerektiği vurgusu yaptı.

Mustafa Numan

Çok partili hayat, Yemen Cumhuriyeti'nin kurulduğu 22 Mayıs 1990'dan itibaren şaşırtıcı ve benzeri görülmemiş bir hareketliliğe sahne olmuştu. Bu hareketlilik, Yemen birliğine imza atan iki siyasi yapı olan güneydeki Yemen Sosyalist Partisi ile kuzeydeki Genel Halk Kongresi arasındaki dengenin bir ürünüydü.

Partiler yer altını bırakıp, aleni olarak ve herhangi bir kısıtlama olmaksızın faaliyet göstermeye başladılar. Öyle ki, halkta tabanı olmayan ve insanların liderlerinden hiçbirini tanımadığı yeni ve yenilikçi parti ve oluşumlar ortaya çıktı.

Tarihi olarak bilinen partileri kopyalayarak alternatif partiler kurma girişimleri de arttı ve bunlar, tarihi partilerin çoğu düşünce olarak Sosyalist Parti'ye yakın olduğundan, Sana’daki iktidarın çoğulculuk fikrinden duyduğu baskı ve rahatsızlığın bir göstergesiydi.

Yerel sivil toplum ve insan hakları kuruluşları da o dönemde dar sınırlar içinde faaliyet göstermeye başladılar. Sınırlarının dar olmasının nedeni, merhum cumhurbaşkanı İbrahim el-Hamdi döneminde gelişen yollar inşa etme, su kuyuları açma, dispanserler işletme alanlarında yerel toplumlara önemli hizmetler sunan yardım kooperatiflerinin bilinen faaliyetleri dışında bu tür faaliyetler pek bilinmiyordu. Söz konusu kooperatiflerin gelirlerini ise zengin insanlardan, gurbetçilerden, Yemen içindeki ve dışındaki iş adamlarından, kısmen de dış yardım kuruluşlarından gelen bağışlar oluşturuyordu.

1994 yazındaki savaşın sona ermesiyle çok partili hayat, tarihi partilerin gerçek bir etkiye sahip olmadan siyasi sahnede var olmaya devam etmelerine rağmen, bugüne kadar etkisinden kurtulamadığı ağır bir darbe aldı. İktidar bu partilerin faaliyetlerine isteksizce göz yumdu, çünkü o aşamada genel özgürlüklerin, özgür siyasi faaliyetin korunması konusunda baskı yapan Batı dünyası nezdinde, demokratik devlet formunu koruma kaygısıyla muhalefeti kabul ettiğini göstermek istiyordu

İki taraf, iktidar ve partiler arasındaki gerilim ve çekişme durumu, dönem dönem yaşanan gevşeme ve yumuşama aşamalarıyla devam etti. Rejim, önce 1997’teki savaştan, ardından 2003'te yapılan ve parlamenter hayatta son olan seçimlerden sonra partilerin rolünü sınırlamayı başardı.

2003'te yapılan son parlamento seçimlerinin sonuçları açıklandıktan sonra, çoğunluğu elde etmesi umulan Halk Kongresi, merhum Abdulkerim el-Eryani’nin "ezici çoğunluk" olarak adlandırdığı bir sonuç elde etti. Meclisin 301 olan toplam sandalye sayısından 238’ini kazanarak muhalefete sadece 59'unu bıraktı.

O dönemde Temsilciler Meclisi içindeki ve dışındaki muhalefet partileri, sol partiler, Nasırcılar, Baas Partisi'nin kollarından biri ile farklı referanslarıyla İslamcıları, Ortak Buluşma Partileri adı altında bir araya getiren ilk bloğu oluşturdular.

Bu, Yemen ve bölge düzeyinde siyasi eylemde yeni bir gelişmeydi ve birbiriyle siyasi, fikri ve tarihi rekabeti olan bileşenleri bir araya getiriyordu. Aralarındaki rekabete rağmen merhum liberal solcu Carallah Ömer, siyasette ve düşüncede açık olan İslamcı meslektaşı, Islah Partisi lideri Muhammed Kahtan, onlarla birlikte politikacılar Muhammed Abdulmelik el-Mütevekkil ve Abdulkuddus el-Mudavhi, entelektüel hareket noktalarını birbirinden ayıran boşluğu doldurmayı başardılar. Siyasi hayal güçleri, üzerinde anlaşamadıkları konularda ortak ulusal eylem ve diyalog noktaları bulmalarını sağladı.

Ortak buluşma fikri, uygulama ve çaba olarak Yemen kökenliydi, arkasında bir dış müdahale ve hatta dış destek peşinde koşma yoktu. Bunun yanı sıra, bağımsızlığı ve bu konuda öne çıkması sebebiyle geniş bir halk kitlesinin kabulünü kazandı ki, mevcut partilerde eksik olan da budur.

Husilerin 21 Eylül 2014'te iktidara çökmesi, ülke içindeki siyasi yaşamı baskıyla ve zorla kış uykusuna yatırdı. Karşı çıkan, muhalif eden ve farklı olan herkes tehdit edildi ve hapse atıldı.

Parti liderlerinin çoğu ülkeden kaçtı, kalanlar tutuklandı, bazıları ise kayboldu. İç siyasi, sosyal ve ekonomik ortam, Sana'daki Husi otoritesinin özgür siyasi faaliyetlere ve medya çalışmalarına kapıları tamamen kapatan baskıcı tedbirleri nedeniyle umutsuz ve kötü bir hal aldı.

Ülkeyi terk eden partilerin liderleri kendi aralarında ittifak kurmaya çalıştılar ve Nisan 2019'da “Yemenli Siyasi Güçler Ulusal İttifakı” ilan edildi. Amaç, Husi karşıtı güçleri tek siyasi çerçevede bir araya getirmekti. Bunun “Yemenlilerin safları sıklaştırmak ve zafere ulaşmak için uzun zamandır beklediği önemli bir adım" olduğu da söylendi.

İnsanlar söylemlerin sahada eyleme dönüşmesini bekledi, ancak işler duyurunun ötesine geçemedi ve tüm katılımcıların tabanları yurt içinde, yurt dışındaki liderlerinin atmosfer ve ikliminden uzak oldukları için fikir henüz emekleme aşamasında öldü.

Şimdi Yemen'den uzaktaki bu siyasi oluşumları seferber etmeye yönelik girişim tekrarlanıyor, ancak bu kez Amerikan çabalarıyla. Evet, bu kez Amerikan çabalarıyla, dahası Güney’in en önemli grubu, ülkede en yüksek otorite olan Cumhurbaşkanlığı Liderlik Konseyi'nde üç üye ile temsil edilen ve hükümette beş bakanı bulunan Geçiş Konseyi’nin katılımı olmaksızın tekrarlanıyor.

Şu anda sürmekte olan seferberliğe yönelik eleştirinin fikre yönelik bir itiraz olmadığı, bunun katılmak isteyen herkesin siyasi hakkı olduğu anlaşılmalıdır. Eleştirinin nedeni, bu liderlerin arabulucu olmadan Yemen içinde veya dışında kendi aralarında bir toplantı düzenleyememesinden duyulan rahatsızlığı dile getirmektir.

Arabulucu taraf Arap olsaydı, mesele kabul edilebilir ve anlaşılır olurdu; ancak Batılı bir tarafın davetini kabul etmek, katılımcıların sorgulanamayacak olan vatanseverlikleri ve dürüstlükleri hakkında değil ama kaçınılmaz olarak liderlerin ulusal meselelerini Amerikan misafirperverliğine ve harcamalarına ihtiyaç duymadan yönetememelerinin anlamı hakkında pek çok soruyu gündeme getiriyor.

*Bu analiz Şarku’l Avsat tarafından Indpendent Arabia’dan çevrilmiştir.

Şarm El-Şeyh zirvesinde Filistin vurgusu