Hoşyar Zebari: Irak-İran Savaşı’nın sonu Kürtler için bir felâketti ve devrimimize komplo kuranların akıbeti ‘kötü’ oldu

Eski Irak Dışişleri Bakanı Hoşyar Zebari (Independent Arabia)
Eski Irak Dışişleri Bakanı Hoşyar Zebari (Independent Arabia)
TT

Hoşyar Zebari: Irak-İran Savaşı’nın sonu Kürtler için bir felâketti ve devrimimize komplo kuranların akıbeti ‘kötü’ oldu

Eski Irak Dışişleri Bakanı Hoşyar Zebari (Independent Arabia)
Eski Irak Dışişleri Bakanı Hoşyar Zebari (Independent Arabia)

Independent Arabia, Masif Dağı’nın yüksek eteklerindeki konutunda Kürt Lider ve eski Irak Dışişleri Bakanı Hoşyar Zebari ile bir araya gelerek bazı osyaları ele aldı. Kendisi ile bir eylemci olduğu ilk gençlik dönemlerinden, Kürdistan Demokratik Partisi (KDP) liderliğine, özellikle 90’lı yıllarda Iraklı muhalif güçler arasındaki ilişkilerin ‘mimarlarından’ biri olarak geçirdiği uzun senelerden 2003 yılındaki Saddam Hüseyin sonrası Irak oluşumundan başlayıp 2014’e kadar süren Dışişleri Bakanlığı tecrübesine değin birçok şeyi konuştuk.
Tüm bu değişimlere rağmen Eski Bakan Zebari, siyasi etkinliğini canlı tutmuş gibi görünüyor. Ailesi ile bölgesinin işlerini takip eden ve topluma mal olan bir Kürt olan Zebari, KDP’nin siyasi ofisinin önde gelen bir üyesi olarak faaliyetlerini ve partisinin diğer Iraklı ve Kürt partilerle olan ilişkilerini sürdürüyor. Zebari’nin halen koruduğu diplomatik, bölgesel ve uluslararası ilişkiler ağı ile varlığını sürdürüyor.
İlk şok
Independent Arabia’dan Rüstem Mahmud, Eski Irak Dışişleri Zebari’ye, siyasi varlığının ve tercihlerinin kökleştiği döneme dair sorular yöneltti. Hatırlanacağı üzere dönemin Irak Cumhurbaşkanı Yardımcısı Saddam Hüseyin ile İran Şahı Muhammed Rıza Pehlevi arasında 1975 yılında imzalanan meşhur Cezayir Anlaşması’nın ardından Irak’taki silahlı Kürt devrimi çöktü. Nitekim İran, Kürt devrimcilere yönelik desteğini durdurdu. Bunun ardından Molla Mustafa Barzani, silahlı mücadelenin sona erdiğini açıkladı ve Kürtler, uluslararası bir komploya maruz kaldı. 

Fotoğrafın solunda eski Irak Cumhurbaşkanı Saddam Hüseyin, sağında eski İran Şahı Muhammed Rıza Pehlevi ve ortalarında eski Cezayir Cumhurbaşkanı Huari Bumedyen (Getty Imajes)

Bakan Zebari, o döneme dair şu ifadeleri kullanıyor: “O yılın mart ayında Amman’daki Ürdün Üniversitesi’nde okuyordum. Molla Mustafa Barzani tarafından görevlendirilen ve merhum Ürdün Kralı Hüseyin Bin Talal’in sunduğu eğitim bursuna hak kazanan üç öğrenciden biriydim. Tam olarak 6 Mart 1975 yılında imzalanan o uğursuz Cezayir Anlaşması’nın haberini aldığımızda yıldırım çarpmışa döndük. Büyük Eylül Devrimi çökmüştü. Bu darbenin dehşetinden ağladığımı unutamam. Devrimimizin, İran Şahı, ABD ve Irak’taki Kürt halkına destek verdiğini iddia edip duran ülkelerin ihanetine uğradığını hissetmiştim. Öte yandan çekilme ve peşmerge savaşçılarına İran’a sığınma ya da Irak hükümetine teslim olma arasında seçim özgürlüğü sunmanın etkisi oldukça büyüktü.”
Bakan Zebari, kendi hafızasındaki Molla Mustafa Barzani imajını anımsıyor. Bu imaj, Kürtlerin toplumsal hafızasındaki Barzani imajının bir parçası. Ona göre Barzani, sağlam, dirençli ve halkının davasına inanmış bir adamdı. Bakan Zebari ile Barzani’yi bir araya getiren bir toplumsal akrabalık ilişkisini unutmamak gerekir. Zebari’ye göre ikilinin o dönemde ve sonrasında gerçekleştirdiği telefon görüşmelerinde bile Molla Mustafa, hareketin geri döneceğine, direnişe ve devrime inanıyordu. Barzani’nin gözünde bu yaşananlar, tarihî bir ihanet ve bir arkadan vurmadan öteye geçmezdi ve Kürt halkı sadece bir tökezleme sayılan bu durum karşısında teslim olmayı ve boyun eğmeyi kabullenmeyecekti.
Zebari, Kürtlerin bu aşamaya ilişkin toplumsal hafızasına yönelik değerlendirmesine şu ifadelerle devam ediyor: “O dönemde Kürt devrimine yönelik komplo düzenleyen herkesin yolu, trajik bir şekilde sonuçlandı. Bilindiği üzere İran Şahı, bir halk devriminin ardından iktidara veda etti ki bu, Kürt toplumsal vicdanı için bir neşe kaynağı oldu. Aynı şekilde Huari Bumedyen ile Saddam Hüseyin’in akıbeti de kötü bitti.”


Merhum Kürt Lider Molla Mustafa Barzani (Getty Images)

Eski Bakan, o dönemde KDP Lideri Mesud Barzani’nin, bundan bir yıl sonra yani Ürdün’deki eğitimini bitirdikten sonra, partinin yurtdışındaki durumunu düzenlemesi ve yurtdışındaki parti örgütlenmeleri ve ilişkilerini silahlı mücadeleye dönüş hazırlığının bir parçası haline getirmesi için kendisinden Avrupa’ya gitmesini talep ettiğini belirtiyor.
Yıllar boyu partisinin yurtdışındaki saflarında faaliyet gösteren Zebari, Kürt siyasi çalışmalarının o zamanlar Avrupa ülkelerinde bile nasıl açıktan açığa ve aktif olamadığını, bu yüzden faaliyetlerini, farklı Kürt siyasi kuruluşlarının şemsiyesi olan Avrupa’daki Kürt Öğrenciler Birliği üzerinden yürüttüklerini hatırlıyor.
Silahlı mücadelenin başlangıcı
70’li yılların sonunda Eski Bakan Zebari, peşmerge güçleri saflarında silahlı mücadeleye katıldı. Bunun öncesinde kalkınma sosyolojisi alanında yüksek lisans derecesi almış ve 1979 yılında partinin dokuzuncu kongresinde KDP’nin siyasi ofisi üyesi olmuştu. 26 yaşında biri olarak partinin siyasi ofisinin en genç üyesiydi.
Zebari, o yıllardaki tecrübelerine dair şunları söylüyor:
“Kürdistan’a temelli olarak döndüm ve yaklaşık iki ay kaldım. Daha sonra zor bir vazife ile görevlendirildim. Yönetimdeki bazı kardeşler, bu göreve layık olup olmadığımı anlamak için beni sınamaya çalışıyorlardı. Görevim, peşmerge güçlerine ait üsleri, sınır noktalarından Irak içlerine taşımaktı. Denetleme ve Gözetleme Komitesi adında bir komite vardı ve bu kuruluş, Irak ve Türkiye sınırları boyundaki tüm parti merkezleri ve üslerinin gözetlenmesinden sorumluydu. Bu olayda etkin olmamız için bize aşiretler ve yerlilerle savaşmanın yanı sıra görevden alma, sorguya çekme ve disiplini sağlama yetkileri verdiler. Peşmergede bir savaşçı olarak kaldım ve yönetim makamlarında görevlendirildim. Irak’taki Kürdistan derinliklerine bu karargâhları yetmiş kilometre indirdim. Zira Irak-İran Savaşı esnasında kapasitemiz genişlemiş ve gücümüz artmıştı. Irak hükümeti, birliklerinin birçoğunu Kürdistan’dan güney cephelerine çekmek zorunda kaldı. Bundan dolayı harekete geçip Iraklı güçlerle büyük çatışmalar gerçekleştirmek için daha fazla alan açıldı ve 1988 yılına kadar da böyle devam etti”.
Halepçe Katliamı, Zebari’nin hafızasında bir köşe taşını temsil ediyor. Zebari, 1988 baharında İran-Irak Savaşı’nın sona erişinin ardından Avrupa ülkelerine yönelik bir tur düzenlemişti. Konuya ilişkin şu ifadeleri kullanıyor: “Bu savaşın sona yaklaştığını haber veren birçok işaret ve sahada pek çok değişiklik görüyorduk. Bu şehre yönelik bir kimyasal saldırı yapıldığında ben eski Irak Cumhurbaşkanı Celal Talabani ile Londra şehrinde bir siyaset ve medya kampanyası yürütüyordum. Amacımız, Iraklı Kürtlerin yüzleştiği musibet karşısında dünyayı uyarmaktı.” Zebari, Avrupalı siyasi güçler ve toplumların Kürt meselesi ile olan ilişkilerinin tarihindeki bu önemli ana odaklanıyor. Halepçe kıyımının haberinin yayılmasıyla birlikte gerek siyasi güçler gerek basın ve gerekse sivil toplum kuruluşları tarafından Kürt meselesi, büyük bir sempati kazandı ve dayanışma temalı halk kampanyaları düzenlendi. Eski Bakan Zebari’nin açıklamasına göre Halepçe’de yaşananlar, Avrupa toplumlarına İkinci Dünya Savaşı sırasında yaşanan trajedileri hatırlatmıştı. Nitekim o dönemde de sivil topluluklara karşı kimyasal ve biyolojik savaş kullanılmıştı.
Halepçe Katliamı
Eski Bakan Zebari, Halepçe’ye yapılan kimyasal saldırının ardından peşmergenin uğradığı değişimleri şöyle tarif ediyor: “O dönemde gerilla savaşlarına karşı mücadele etmek ve peşmerge ile direnişi ortadan kaldırmak için kimyasal silahın devreye girmesi ile birlikte bizde gerilla savaşı stratejisini gözden geçirerek direniş için başka yöntemlere başvurmak gerektiği kanısı oluştu. İçeriye, şehirlere ve yerli topluluklara odaklanmalı ve manevi hedefler için belirli sayıda peşmerge gücü bulundurmalıydık. Bununla birlikte asıl hedefimiz, daha çok Kürt şehirlerinde ve yerleşim yerlerindeki örgütlerimizi ve üslerimizi canlandırmak için çalışmak olmalıydı.”
1988-91 yılları, Iraklı Kürt siyasi güçler ve toplum için en ağır geçen üç yıldı. Nitekim Irak-İran Savaşı sona ermiş; Irak ordusu neredeyse tamamen milliyetçi hareketi ve Kürt toplumunu yok etmeye adanmış ve kötü bir üne sahip olan ganimet kampanyaları yürütmüş idi. Kürt istatistiklerine göre bu kampanyalarda 180 binden fazla Kürt sivil zulme maruz kaldı. Bunlardan beş bini, Mart 1988’de kimyasal silahlarla bombalanan Halepçe şehrindeydi.


Yabancı gazeteciler, Halepçe’ye yönelik kimyasal saldırıda öldürülenlerin fotoğrafını çekerken (Getyy Images)

1991 baharında bir Kürt ayaklanması gerçekleşti. Bununla Kürt peşmerge güçleri, Kürt bölgelerinin çoğunluğunu el geçirmeyi başardı. O dönemde Londra’dan gelen Zebari, olayı şöyle anlatıyor: “Geri döndüğümde beni Hacı Umran bölgesindeki peşmerge güçleri karşıladı. Kürdistan’a girdiğimde garip bir his vardı. Oradan ayrılıp Revanduz bölgesine, sonra da çocukluğumun kenti Akra şehrine gittim… Saddam Hüseyin, kardeşlerimden üçünü idam etmişti; birini zehirleyerek, diğer ikisini de Erbil ve Musul şehirleri arasında istihbarat tarafından düzenlenen bir trafik kazası süsü verilerek öldürüldü. Annem ben yokken vefat etmişti. Kardeşlerimin aileleri de yerlerinden edilmişti. Irak istihbaratı onlara, “Gidin, çocuklarınıza yetişin” demiş. Saddam’ın politikası idi bu: Oğullarından birinin bir faaliyeti yüzünden bir aileyi toplu olarak cezalandırıyordu.
Sömürgeci İngiliz subayı
Peşmerge güçleri ile düzenli Irak ordusu arasındaki çatışmalar, ayaklanmadan sonraki aylarda devam etti. Ta ki Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, (BMGK) ’36 Enlem’ üzerinde uçuş yasağı bölgesini onaylayana kadar sürdü. Burası Kürtlerin özerklik kazanması için en önemli etkendi. Zebari, olaya dair şunları dile getiriyor: “Bu karardan birkaç sene sonra Irak Dışişleri Bakanı oldum. O dönemde Colin Powell, ABD Dışişleri Bakanı’ydı. Bağdat’a gerçekleştirdiği ziyaretlerden birinde ona şu soruyu yönelttim: Sayın Bakan, size siyasi değil kişisel bir sorum olacak: Irak Kürtlerini korumak için uçuşa yasak bir bölge onaylanana kadar neler olduğunu söyleyebilir misiniz? Bakan Powell buna şöyle karşılık verdi: Başkan Bush, Iraklı Kürtleri korumak için bir şeyler yapma mecburiyeti ile bir karar aldı. Ben o zaman ABD Genelkurmay Başkanı idim. Başkan Bush ile görüştüğümde insanları kurtarmak için acil bir plan geliştirilmesini talep etti. Haritalara baktıktan sonra akla gelen ilk fikir, Irak uçaklarını bu bölgeyi bombalamaktan men etmekti. Cetveli alarak 36 enlemi üzerine bir doğru çizdim ve bu çizginin kuzeyindeki bölgenin Irak ordusunun uçuşuna yasaklanması gerektiğini söyledim. Bir devletin sınırlarını harita üzerinde çizmekle sömürgeci bir İngiliz subayı gibi davranıyordum. Benim çizdiğim bu sınırlar, Kürt Devleti’nin sınırlarıydı.”
Eski Dışişleri Bakan Zebari, Kürt siyasi güçleri ile ABD arasındaki ilişkinin başlangıcını oldukça zorlu olarak niteliyor. İki taraf arasındaki ilk toplantıya Zebari’nin yanı sıra Kürdistan cephesini temsilen Doktor Muhammed Osman ve Doktor Berhem Salih de katıldı. Bu isimler, ABD Dışişleri Bakan Yardımcısının Yardımcısı Mike David Mack ile bir araya geldi. Zebari, Iraklı Kürtler için güvenli bir bölge oluşturan ABD ile kurdukları iletişimi, koordinasyonu ve siyasi işbirliğini anlatıyor ve Amerikalı yetkilinin tüm katılımcıların konuşmalarını dinledikten sonra şu yorumda bulunduğunu aktarıyor: “Bizim Kuzey Irak’taki görevimiz, savaştan kaçan insanları kurtarmak için insanî bir görevdir. Bu topraklarda bulunan yerel yönetimlerle işbirliği içerisinde olacağız ve BM kalkınma projelerine dahil edeceğiz.” Zebari’ye göre Amerikalı yetkili aslında, Kürt liderlerden, ABD’nin kendilerine herhangi bir bölgenin siyasi temsilcileri olarak muamele edebileceğine dönük inancı uzak tutmalarını istemişti.
Irak Ulusal Kongresi
ABD’li yetkili ile görüştükten ve ABD yönetiminin kapılarının kapanmasından sonra Zebari, Şeyh Muhammed Bahrululum eşliğinde Doktor Ahmed el-Celebi ile bir araya geldi. Celebi, Zebari’ye hükümet ile doğrudan iletişim kurmanın zor olduğunu ve Kongre’nin, karar ve araştırma merkezlerinin, Amerikalı uzmanlar ve danışmanların kapılarının çalınması gerektiğini iletti. Bu görüşmeler gerçekten de yapıldı ve Irak Ulusal Kongresi’ni netleştirmek için bir önsöz oldu. Zebari o dönem yapılan görüşmeyi şöyle değerlendiriyor: “Düşünce, Iraklı ulusal bir platform üzerinde çalışmak gerektiğine dairdi. Ulusal Kongre’nin ilk toplantısı, bir istişare biçiminde Viyana’da yapıldı. Bu toplantıya Cumhurbaşkanı Celal Talabani ve birçok Kürt lider katıldı. Irak’taki Kürtlerin hakları meselesi yeniden karşımıza dikildi. Daha sonra esnek bir formüle ulaşıldı (Birleşik Irak çerçevesinde Kürt halkının kendi kaderini tayin hakkı). Bu, Irak muhalefetinin Ekim 1992’de Salahaddin Konferansı’nı gerçekleştirmesine ön ayak oldu.”
Zebari, Iraklı muhalif güçlerin 1992 yılı sonlarında düzenlediği Salahaddin Konferansı’ndan bahsederek şu ifadeleri kullanıyor: “Muhalefet için bir yapı oluşturulması gerektiği ve artık açıklamalar ile sloganların fayda vermediği düşüncesi hâkimdi. Birleşik bir Irak düzeni oluşturduğumuz takdirde Amerika’dan da destek sözü almıştık. Bu konferansta şu üç yönetim belirginleşti: Şii, Sünni ve Kürt. Bu noktaya dikkat çekmek gerekir ABD veya Doktor Ahmed Celebi’yi bu bölünmeyi oluşturmakla suçlamak, doğru değil. Nitekim Irak tarihine başvuracak olursak ilk egemenlik meclisinin cumhuriyet zamanında, Abdulkerim Kasım döneminde kurulduğunu görürüz. Bunda da üç karakter vardı: Sünni, Şii, Kürt. Bu isimler, Sünni Arapları temsilen Korgeneral Necib er-Rebii, Şiileri temsilen Şeyh Muhammed Mehdi Kübbe ve Kürtleri temsilen Albay Halid Nakşibendi idi. Meclis başkanı ise Abdülkerim Kasım’dı”. Zebari, aynı konferansta Kürt meselesine ilişkin anlaşmazlığın yinelenmesinden şöyle bahsediyor: “Demokrasi, siyasi rejim ve rejimin düşürülmesi konusunda görüş birliğine vardık. Bununla birlikte yeni Irak’ta Kürtlerin konumu üzerinde de durduk. Araplar ve Kürtler arasında oldukça şiddetli bir anlaşmazlık yaşandı. Başkan Mesud ve Cumhurbaşkanı ‘Mam Celal’ (Celal Talabani) tam anlamıyla razı olmasa da ben durumu kurtardım ve uzlaşmacı bir alternatif önerisinde bulundum. Buna göre ‘Ulusal Kongre, federalizm çatısı altında Kürt halkının iradesine saygı duyuyor’. Federalizm kelimesinin dolaşımda olduğu ilk zamanlardı bu. Kürtler, federal sistemi kabul etmek isterken Arap tarafı buna karşı çıkıyordu.”
Saddam için son yaklaştı
Iraklıların Saddam Hüseyin rejimini devirmeye çalıştığı zorlu yılları Eski Bakan Zebari, şöyle anlatıyor: “Iraklılar bu uğurda her yolu denedi. Ancak bölgesel ve uluslararası durum bunun gerçekleşmesine yardımcı olmadı. Ta ki 11 Eylül 2001 olayları yaşanana kadar. Bu bir dönüm noktasıydı. Ben sürekli Washington’u ve Avrupa başkentlerini ziyaret ederdim. Ama 11 Eylül 2001 saldırısının ardından bölgede çok büyük bir dönüşüm yaşanacağını hissettik. Bu olay dünya tarihini değiştirdi. Bu yüzden bu olayın faturasının nihayetinde Saddam Hüseyin’e dek uzanacağından emindik. Çünkü meydan okuyan, tüm kararları reddeden ve daha önce yasaklanmış olan silahları kullanan bir rejim mevcut. ABD’nin Irak’a yönelik politikasını gözden geçirdiğini hissediyorduk.”
ABD Ulusal Savunma Bakanı Donald Rumsfeld’ins savaş sinyali verdiğini ifade eden Zebari olaya dair şu detayları veriyor: “2002 baharında çiftlik olarak adlandırdıkları bir yerde Washington’a gizli bir ziyaret gerçekleştirdik. Bu Kürt liderlerin ziyaretiydi ve iki Başkan Barzani ve Talabani, Doktor Berhem Salih ve ben bulunuyorduk. Orada çok net bir düşünce ve sonrasında yürütülecek süreç belirginleşti. Iraklı muhalefet liderliğinin çekirdeği mesabesinde olup Kürdistan Demokratik Partisi, Kürdistan Yurtseverler Birliği, Yüksek İslam Konseyi ve Vifak Partisi’nden oluşan dörtlü grubu kurduk. Bu çekirdekte ABD’nin savaşın ilerleticisi olduğunun, Iraklı muhaliflerin rolünü ihmal edebileceğinin farkına vardık. İnanıyorduk ki ABD yönetimine açık bir mesaj göndermek gerekti. Mesaj şuydu: Iraklı siyasi güçlere, özellikle de bu dörtlü gruba dayanmaksızın Saddam Hüseyin rejimini devirmek ve yeni bir Irak kurmak imkânsızdır. Bunun için grup, Irak halkının sesi olabilmesi için tüm Iraklı muhalif güçleri içine alacak bir ulusal kongre düzenlenmesi gerektiğini bildirdi. Birkaç ay sonra Londra’da, tamamen Iraklıların paralarıyla bu kongre gerçekleşti. Ağustos 2002’de Ulusal Kongre’den bir heyet olarak ABD Ulusal Savunma Bakanı Donald Rumsfeld ile bir araya gelmiştik. Kendisi, bize tarih belirtmeksizin savaşın olacağına dair belirgin sinyaller verdi.”
Bakan Zebari, Washington’da yapılan ilk buluşmalardan sonra Kürt yönetimi olarak kendilerinin, bir Amerikalı yetkilinin komşu ülkelerin Irak’a yönelik Amerikan projesini sabote edebileceklerine dair işaretini göz önünde bulundurarak, jeopolitik çevreleri ile temas kurma kararı aldıklarını söylüyor.
Kürt liderlerin Washington buluşmalarının ardından Almanya’nın Frankfurt şehrinde bir araya geldiklerini söyleyen Zebari, kendisinin Celal Talebani’ye Iraklı muhalif güçlere ev sahipliği yapıp kanat geren iki ülke Suriye ve İran ile iletişim kurmak gerektiği önerisinde bulunduğunu belirtiyor. Bundan sonra görev dağılımı yapılarak Cumhurbaşkanı Mesud Barzani Şam ile uzlaşmaya giderken Cumhurbaşkanı Celal Talebani de aynı şeyi yapmak üzere Tahran’a yöneldi.
Zebari, konuşmasının devamında Barzani’nin Beşşar Esed ile olan buluşmasına değinerek şu ifadeleri dile getiriyor: “Şam’da Devlet Başkanı Beşşar Esed ile buluştuk. Ben de görüşmede hazır bulunuyordum. Cumhurbaşkanı Mesud, Esed’e özel bir ziyaret için Amerika’da bulunduğumuzu ve savaşın kaçınılmaz bir şekilde geldiğini söyledi. Esed, buna şüphe ile yaklaşarak, “ABD, Afganistan’daki Kuzey İttifakı gibi sizi de kullanıyor” dedi.” O, kapsamlı bir savaşın gerçekleşmesini hiç beklemiyordu.
Suriye rejiminin tutumu
O dönemde başkent Şam’a yönelik ziyaretinde edindiği izlenimler bağlamında Suriye rejiminin önde gelen isimleri arasında göze çarpan bazı farklılıkları Zebari, şu ifadelerle dile getiriyor: “Suriye rejiminde Irak’a ilişkin meselelerin takibinden sorumlu olan General Muhammed Nasif’in gelişmelere yönelik tutumu katıydı. Dışişleri Bakanı Faruk eş-Şer’in tavrı da farklı değildi. Devlet Başkanı Yardımcısı Abdulhalim Haddam ise savaşın gerçekleşeceğine inanmıyordu. Bununla birlikte öncelik, Suriye rejiminin Iraklı rejimden devşirdiği ekonomik faydalar meselesindeydi. İki tarafın 1997 yılında başlattığı açılım, Suriyeliler için olağanüstü bir ekonomik pencere oluşturmuştu ve onlar, savaşın bunu devireceğini düşünüyordu. Üstelik Irak’tan sonra sıranın kendilerine gelmesinden yana da yoğun korkuları vardı.”
Eski Bakan Zebari, İran tarafında olup bitenlerin daha yumuşak olduğunu belirtiyor. Nitekim doğrudan bir İran-ABD koordinasyonu olmasa da iki taraf arasındaki uyum kendini belli ediyordu. ABD ile işbirliği yapan Iraklı güçlerin pek çoğu, İran ile yakından bağlantılıydı.
Konuşmasının sonunda Bakan Zebari, 19 Mart 2003’te, yani savaşın başladığı gece hissettiği duyguları ifade ederek Saddam Hüseyin rejiminin devrilmesinden önceki aşamayı şöyle tarif ediyor: “Ben Salahaddin yazlığındaki ofisimde oturuyordum. Orası gazeteciler ve basın mensupları ile doluydu. İçimde bu savaşın meşru olduğuna dair saklı bir his vardı. Çünkü bu savaş, Kürtler ve Iraklılar olarak bizim mağduriyetimizin tarafını tutuyordu. Biz ki her şeyi denemiş ama ne gerilla savaşı ile ne de müzakereler ve protestolar yoluyla diktatörlük rejimini devirebilmiştik. Biz başarılı olamadık. Eğer uluslararası müdahale olmasaydı Saddam Hüseyin’in saldırgan torunları, babalarının ardından bize hükmedecekti.”
RÖPORTAJIN İKİNCİ KISMI İÇİN TIKLAYINIZ
RÖPORTAJIN ÜÇÜNCÜ KISMI İÇİN TIKLAYINIZ



Trump'ın anlaşmaları gerçek bir barışa mı, yoksa yeni zorluklara mı gebe?

TT

Trump'ın anlaşmaları gerçek bir barışa mı, yoksa yeni zorluklara mı gebe?

Görsel: Al Majalla
Görsel: Al Majalla

Abdullah Faysal Âl Rabah

Son bir haftadır tüm dünyada yoğun bir diplomasi yaşanıyor. ABD Başkanı Donald Trump, on yıllardır ABD için geçerli olan geleneksel anlamda ‘dünyanın polisi’ ya da ‘diplomatik arabulucusu’ olarak değil, jeopolitik değişimleri, cesurca fırsatları değerlendirecek birini bekleyen bazı büyük anlaşmalar olarak gören bir iş adamı ve gayrimenkul geliştiricisi olarak Ortadoğu'da ABD'nin rolünü yeniden tanımladı.

Trump, 13 Ekim 2025'te iki hızlı ziyaret gerçekleştirdi. İlki Tel Aviv'e yaptığı ziyaretti ve yaklaşık dört saat sürdü. İsrail parlamentosu Knesset'te tarihi bir konuşma yaptı. Ayrıca kendisine İsrail Başkanlık Madalyası verileceği sözü verildi. Diğer ziyaretini ise Mısır’ın tatil beldesi Şarm eş-Şeyh'e gerçekleştirdi. Trump burada bazı uluslararası liderlerin katıldığı uluslararası barış zirvesine ev sahipliği yaptı.

O günün yoğun programı, sadece bazı geçici siyasi olaylar olarak değil, kuralları çiğnemeye dayalı bir metodoloji benimseyen dış politikada ‘Trump Doktrini’ olarak adlandırılabilecek bir durumun canlı bir gösterimi olarak değerlendirilebilir. Bu doktrin, yavaş geleneksel süreçleri atlayarak, tarihsel veya sosyal bağlamın karmaşıklığına bakılmaksızın somut ve acil sonuçlara odaklanıyor.

Destekçileri tarafından cesur pragmatizm, eleştirenleri tarafından ise çatışmanın köklerini görmezden gelen basit bir yaklaşım olarak tanımlanan bu yaklaşım, Trump’ın kişiliği ve inşa etmeye çalıştığı siyasi mirasın ötesine geçen önemli bir soruyu, yani “Bu politika tarafından şekillendirilen Ortadoğu'nun doğası nedir ve anlaşma diplomasisi altında bölgesel istikrar için gelecek senaryoları nelerdir?” sorusunu gündeme getiriyor. Bu doktrini ve potansiyel etkilerini analiz etmeyi, yaklaşımını ayrıştırmayı, altında yatan motivasyonları anlamayı ve tarihinin her döneminde gelecekteki çatışmaların tohumlarını taşıyan bir bölgede başarı olasılığını değerlendirmeyi gerektirir.

Şarm eş-Şeyh'teki zirve olumlu olmakla birlikte, pragmatik ve ateşkes anlaşmasının sağlanmasına yönelikti.

Trump Doktrini: Anlaşma adamı metodolojisinin ayrıştırılması

Trump'ın Ortadoğu politikalarının gelecekteki etkisini anlamak için, öncelikle hem Cumhuriyetçi hem de Demokrat partili önceki ABD yönetimlerinin radikal bir şekilde farklı olan yaklaşımını analiz etmeliyiz. ABD şu an Ortadoğu’da, bir ABD başkanının veya partisinin dış politika uygulamalarını değil, Trump'ın kendi kişiliğinin bir uzantısı olan uygulamaları kullanıyor. Kökleri Washington diplomasisinin sakin koridorlarından ziyade, New York iş dünyasının acımasız ortamına dayanıyor. Bu doktrin, son ziyaretinde açıkça görülen birkaç sac ayağı üzerine inşa edilmiş durumda.

Bu sac ayaklarının birincisi uluslararası ilişkilerin kişiselleştirilmesi ve kurumların atlanmasına dayanıyor. Trump’ın Tel Aviv'deki konuşmanın ‘dostlara ve ortaklara’ hitap etmesi ve İsrailli liderlerle olan şahsi ilişkisine defalarca atıfta bulunması bu durumu açıkça gösterdi. Bu samimi üslup, siyasi çıkarların ötesinde, karşılıklı güven ve sadakate dayalı kişisel bağlara dayanan organik bir ittifak izlenimi yaratıyor.

rt
ABD Başkanı Donald Trump, 13 Ekim 2025'te Şarm eş-Şeyh'te düzenlenen Gazze konulu zirvede imzaladığı belgeyi gösterirken (AFP)

Öte yandan Şarm eş-Şeyh'teki liderlerle olan etkileşimler olumlu olmakla birlikte pragmatik ve ateşkes anlaşmasının sağlanmasına odaklanmıştı. Bu ikili yaklaşım kendiliğinden ortaya çıkan bir durum değil, Trump’ın dünyayı, hızlı başarıya engel olarak gördüğü dışişleri bakanlıkları ve bürokratik kurumları atlayarak, her ülkenin başkanı ile ayrı ayrı yönetilebilecek bir dizi ikili ilişki olarak görmesini yansıtıyor.

Şarku’l Avsat’ın Al Majalla’dan aktardığı analize göre İkinci sac ayağı, siyaset ve ideoloji dilinden ziyade ekonomi ve maddi faydalar diline öncelik verilmesi üzerine kurulu. Trump, Knesset'te yaptığı konuşmada güvenlik ve ittifaklar hakkında konuşmakla yetinmeyip Gazze'yi komşu ülkeler tarafından finanse edilen, gelişen bir ekonomi merkezine dönüştürme düşüncesini açarak “İnsanlar rahat ve huzur içinde yaşayabilecekler. Gerçekten muhteşem bir şey gerçekleştireceğiz” dedi. Bu konuşma, ekonomik refah ve büyük projelerin çözümsüz siyasi sorunları çözebileceğine inanan bir gayrimenkul geliştiricisinin zihniyetini yansıtıyor. Açıkça üstü kapalı bir anlaşma sunan Trump, barış ve istikrar karşılığında kalkınma ve yatırım, silahsızlanma karşılığında Gazzeliler için iş imkânlarına işaret etti. Bu mantığa göre yüzeysel çekiciliğine rağmen, çatışmanın özünü oluşturan ideolojik, kimliksel ve tarihsel boyutları büyük ölçüde göz ardı ediyor ve çatışmanın diğer tüm unsurlarını ihmal etmesine rağmen, insanların ulusal özlemlerinin maddi refahla tatmin edilebilecek, tamamen ekonomik varlıklar olduğu varsayılıyor!

Suudi Arabistan’ın tutumu, Washington’ın bıraktığı boşluğun bölgeden kaynaklanan girişimler ve politikalarla doldurulması gerektiğinin farkına varan büyük bölgesel güçler arasında artan stratejik olgunluğu yansıtıyor.

Üçüncü sac ayağı, baskı uygulamak ve yeni bir gerçeklik yaratmak için hız ve ivmeyi bir araç olarak kullanılması olarak öne çıkıyor. İsrail'e yapılan dört saatlik ziyaretin baskısı ve Şarm eş-Şeyh’teki uluslararası zirveye ani geçiş, çözümlerin kaçınılmaz olduğu ve olayların hızlandığı izlenimini yaratarak, tüm tarafları masadaki önerileri kabul etmeye psikolojik ve siyasi baskı altına almayı amaçlıyordu. Bu, iş dünyasında iyi bilinen bir müzakere taktiğidir. Yani rakipleri hızlı kararlar almaya zorlamak için yapay bir zaman krizi yaratılır. Bu yaklaşım taktiksel atılımlar sağlayabilir, ancak karşılığında uzun vadeli sürdürülebilirlik için gerekli olan derin konsensüs ve halk desteğinden yoksun, kırılgan anlaşmalar ortaya çıkabilir.

ABD’nin hesaplanmış boşluğu ve bölgesel stratejilerin doğuşu

Trump'ın doktrini birdenbire ortaya çıkmadı. Aksine Trump'tan önce başlayan ancak onun döneminde hız kazanan, ABD'nin büyük stratejisindeki daha geniş bir değişime, ‘küresel polis’ rolünü sona erdirmek ve ‘Önce Amerika’ sloganı altında ABD'nin çıkarlarına odaklanmaya denk geliyor. Ortadoğu'daki doğrudan askeri taahhütlerden kademeli olarak çekilme, göreceli bir güç boşluğu yaratarak bölgesel güçleri stratejilerini ve ittifaklarını radikal bir şekilde yeniden değerlendirmeye sevk ediyor. Bu karmaşık bağlamda, Şarm eş-Şeyh zirvesine etkili liderlerin katılmamasının etkileri anlaşılabilir. Bu katılım, ABD’nin girişiminin reddi veya ilişkilerdeki gerginliğin kanıtı olarak yorumlanmamalı, daha çok büyük bir hassasiyet ve derinlik içeren diplomatik bir mesaj olarak görülmeli. Bu mesaj, Arap ve İslam dünyasının lideri ve ‘Vizyon 2030’ gibi iddialı projesini gerçekleştirmeye çalışan küresel bir ekonomik güç olan Suudi Arabistan'ın, başkaları tarafından tasarlanan bir projede sadece takipçi olmayacağı anlamına geliyor. Daha önce yine Al Majalla'da yayınlanan bir makalemde açıkladığım gibi, Riyad barışçıl girişimleri memnuniyetle karşılayıp istikrarı arzulasa da eylemlerini öncelikle ulusal güvenlik çıkarlarını garanti altına alan ve ardından Filistin meselesine adil ve sürdürülebilir bir çözümü nihai düzenlemelerin merkezine yerleştiren kapsamlı bir yaklaşım çerçevesinde yürütüyor. Suudi Arabistan'ın herhangi bir yeni barış projesine katılımının karşılığında onun ağırlığı ve merkezi rolüyle orantılı bir bedel ödenmesi gerekir, ancak bu bedel henüz müzakere masasına konulmadı.

dfrgt
Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ve Suudi Arabistan Dışişleri Bakanı Prens Faysal bin Ferhan, iki devletli çözümü desteklemek amacıyla Fransa ve Suudi Arabistan tarafından ortaklaşa düzenlenen BM Genel Kurul toplantısında tokalaşırken, 22 Eylül 2025 (AFP)

Suudi Arabistan’ın bu tutumu, Washington’ın bıraktığı boşluğun bölgeden kaynaklanan girişimler ve politikalarla doldurulması gerektiğinin farkına varan büyük bölgesel güçlerin artan stratejik olgunluğunu yansıtıyor. Bu ülkeler artık ABD politikalarının sadece alıcıları değil, kendi koşullarını belirleyen, çıkarlarını tanımlayan ve kırmızı çizgilerini açıkça çizen aktif aktörler haline geldi. Reaktif bölgesel siyaset dönemi geride kalmış ve tamamen ulusal çıkarlara dayalı proaktif eylem dönemi başladı.

Trump Doktrini’nin karşı karşıya olduğu en büyük zorluk, ticaret anlaşmaları mantığına kolayca dahil edilemeyen taraflarla başa çıkması olacak.

Gerçeklik karşısında Abraham Anlaşmaları modeli

Abraham (İbrahim) Anlaşmaları, Trump'ın Ortadoğu projesinin temel taşını oluşturuyor. Bu model, ‘barış için barış’ mantığına dayanıyor. İsrail ile Arap ülkeleri arasında paylaşılan ekonomik, teknolojik ve güvenlik avantajlarına odaklanırken, Filistin meselesini daha sonra aşılabilecek veya çözülebilecek bir engel olarak erteletiyor yahut ötekileştiriyor. Bu model, bu anlaşmaları ekonomilerini modernize etmek ve ortak İran tehdidi karşısında güvenliklerini güçlendirmek için bir fırsat olarak gören Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Bahreyn gibi ülkelerle tarihi anlaşmaların imzalanmasında başarılı oldu. Ancak bu model şu anda en zorlu sınavıyla, yani daha fazla ülkeyi kapsama sınavıyla karşı karşıya.

Karşılaştığı ilk zorluk, halkın karşı çıkması ve geçmişin hafızası. Hükümetler stratejik düşüncelerle diplomatik anlaşmalar peşinde koşarken, Filistin davasına duygusal ve sembolik olarak bağlı kalan Arap kamuoyuyla arasında büyük bir uçurum bulunuyor. Bu sosyal ve kültürel boyutu dikkate almayan herhangi bir barış, yönetici elitlerle sınırlı ve gelecekteki herhangi bir siyasi krizde aksiliklere açık, soğuk bir barış olarak kalacak. Sürdürülebilir barış, yalnızca ekonomik anlaşmalarla değil, sosyal kabul ve tarihi uzlaşı ile inşa edilir, zira Suudi Arabistan'ın tutumunun özünü de bu oluşturuyor.

d
Bahreyn Dışişleri Bakanı Abdullatif bin Raşid ez-Zeyani, İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, ABD Başkanı Donald Trump ve BAE Dışişleri Bakanı Abdullah bin Zayid en-Nahyan, Washington’da Abraham Anlaşmaları'nın imza töreninde, 15 Eylül 2020 (AFP)

Stratejik açıdan en önemli olan ikinci zorluk, Suudi Arabistan'ın tutumu. Yukarıda belirtildiği gibi, Suudi Arabistan mevcut şartlar altında Abraham Anlaşmaları modeli ile yola devam etmeyi reddediyor. Riyad'ın Tel Aviv ile olası herhangi bir diplomatik anlaşmayı Filistin meselesinde ilerleme kaydedilmesiyle ilişkilendirme konusundaki ısrarı, yalnızca taktiksel bir tutum veya tarihsel bir nezaket değil, Filistinlilerin haklarının yok edilmesi üzerine sürdürülebilir bir bölgesel barışın kurulamayacağına dair derin bir anlayışın sonucudur. Zira Abraham Anlaşmaları modelini bölgeye dayatmaya çalışmak, bölünmeleri çözmekten ziyade derinleştirmeye yol açacak ve ‘direniş ekseninin’ yanı sıra Abraham Anlaşmaları ekseni ile geleneksel eksen arasında bölünmüş bir Ortadoğu'nun ortaya çıkmasına neden olabilir.

Herkesin memnun edilmesi ikilemi

Trump Doktrini’nin karşı karşıya olduğu en büyük zorluk, ticaret anlaşmaları mantığına kolayca dahil edilemeyen taraflarla başa çıkması olacak. Söz konusu tarafların başında tüm kesimleriyle Filistinliler geliyor. Esasen siyasi ve ulusal bir soruna ekonomik çözümler sunmak, başarısız olduğu kanıtlanmış geçmiş hataların tekrarıdır. Ramallah’daki Filistin Yönetimi'nden Gazze'deki diğer güçlere kadar çeşitli Filistinli gruplar, yöntemleri ve ideolojileri bakımından farklılık gösterebilirler, ancak devlet, egemenlik ve Doğu Kudüs ile ilgili taleplerinin özünde hemfikirler. Bu taleplerin ötesine geçen herhangi bir proje, Filistinlilerin birleşik reddiyle karşılaşacak ve bu da barışı eksik ve uygulanamaz hale getirir. Çatışmanın bu merkezi tarafını görmezden gelmek, ana ortaklardan birinin rızası olmadan ticari bir sözleşme imzalamakla eşdeğer.

Ortadoğu'nun geleceği sadece Donald Trump tarafından belirlenmeyecek, ancak onun alışılmadık yaklaşımı, bölge liderlerini aradıkları barışın niteliği hakkında zor sorular sormaya zorluyor.

Denklemin diğer tarafında ise İran'ın liderliğindeki direniş ekseni yer alıyor. Direniş ekseni, çatışmayı ekonomik veya müzakereci bir bakış açısıyla değil, ideolojik ve varoluşsal bir bakış açısıyla değerlendiriyor. Trump’ın İran’a karşı güçlü bir bölgesel ittifak kurma stratejisi, yeni bir güç dengesi yaratmada başarılı olabilir, ancak aynı zamanda kutuplaşmayı pekiştirir ve doğrudan çatışma riskini artırır. Trump’ın aradığı barış, esasen bu yeni ittifakın tarafları arasında bir barış, tüm bölgeyle bir barış demek değil. Böylece, eski bir çatışma (Arap-İsrail) yerini (Abraham Anlaşmalarını imzalayan ılımlılık ekseni ile direniş ekseni arasında) yeni ve daha tehlikeli bir çatışmaya bırakabilir. Bu da bir çözüm değil, ancak bölgedeki fay hatlarının yeniden düzenlenmesi anlamına gelir. Başka bir deyişle, iki karşıt tarafın yeniden yapılandırılmasına dayalı olarak bir çatışma başka bir çatışmanın yerini alır!

Peki, ya sonra?

Sonuç olarak, Trump’ın diplomasi, Ortadoğu’da yüzeyin altında halihazırda meydana gelen derin değişimlerin güçlü bir katalizörü ve ortaya çıkaranı olarak işlev görüyor. Sonuç olarak, Trump’ın diplomasi, Ortadoğu'da yüzeyin altında halihazırda meydana gelen derin değişimlerin güçlü bir katalizörü ve ortaya çıkaranı olarak işlev görüyor. Bir zamanlar düşman olarak görülen ülkeler arasındaki yakınlaşmanın hızını artırıyor ve herkese, pozisyonlarını her zamankinden daha açık ve net bir şekilde tanımlamaları için hem yumuşak hem de sert baskı uyguluyor. Akışkanlık ve hızlı değişimle birlikte ortaya çıkan bu yeni ortamda, bölgedeki büyük güçlerin rolleri daha net hale geliyor.

Suudi Arabistan: Manevi, ekonomik ve siyasi ağırlığıyla, realpolitik merkezli yeni bir aşamaya öncülük ederek, bölgedeki istikrar ve ılımlılığın kilit kutbu olarak rolünü pekiştiriyor. Bu liderlik rolü, ABD’nin taleplerine veya uluslararası baskıya bir yanıt değil, bölgenin çıkarlarını ön planda tutan ve tüm tarafları saygı duyan kapsamlı bir bölgesel vizyona dayalı gerçek bir istikrarın inşa edilmesinde ısrarcı bir tutumdur. Suudi Arabistan'ın bu politikası, barışa karşı sorumlu bir açıklık ile Arap ve İslam değerlerinin korunması arasında dikkatli bir dengeye dayanıyor.

Mısır: Tarihi ve kilit rolü nedeniyle, Arap ülkeleri ile İsrail arasındaki silahlı çatışmayı çözmeye yönelik her türlü müzakerede bölgenin istikrarının temel taşı ve dayanağı olan Mısır, realpolitik temelinde aynı yaklaşımı izliyor. Kapsamlı çözümleri destekleyen Mısır, hızlı bölgesel dönüşümler ortamında barışın gerekliliklerini ulusal ve vatanseverlik ilkelerinin korunmasıyla dengeliyor.

Türkiye: Batı ile ilişkilerini, İslam dünyasındaki çıkarlarını ve yükselen bir bölgesel güç olarak hedeflerini dengelemeye çalışarak karmaşık ve pragmatik rolünü sürdürmesi beklenen Türkiye, nüfuzunu artırmak için yeni düzenlemelerden yararlanmaya çalışacaktır. Türkiye ayrıca çıkarları doğrultusunda yapıcı veya zorlaştırıcı rol oynayabilir.

İran: Kendisini daha organize ve kararlı bir koalisyonla karşı karşıya bulacak. Ancak bu durum onu üzerine basılıp geçilemeyeceğini kanıtlamak için vekilleri aracılığıyla gerilimi tırmandırmaya itebilir ya da nispeten zayıf bir konumdan yeni müzakere yolları aramaya zorlayabilir.

gthy
Gazze Şeridi'ndeki savaşın sona ermesini talep eden ve Fas ile İsrail arasındaki ilişkilerin normalleşmesini protesto eden bir protesto yürüyüşü sırasında başkent Rabat'taki 5. Muhammed Caddesi'nde Filistin bayrakları ve pankartlar taşıyan protestocular, 5 Ekim 2025 (AFP)

Ortadoğu'nun geleceği sadece Donald Trump tarafından belirlenmeyecek olsa da onun alışılmadık yaklaşımı, bölge liderlerini aradıkları barışın niteliği ve kurmak istedikleri bölgesel düzenin şekli hakkında zor sorular sormaya zorluyor. Sonuç, Trump'ın vaat ettiği kapsamlı barış olmayabilir, daha ziyade jeopolitik haritanın yeniden şekillenmesi ve yeni esnek ittifaklar ve daha net ideolojik fay hatları ile yeni çok kutuplu bir bölgesel düzenin doğuşu olabilir. Bu, ortak çıkarlar temelinde gerçek bir istikrara ya da sallantılı temeller ve kırılgan güç dengeleri üzerine kurulu anlaşmaların beslediği yeni bir çatışma döngüsüne yol açabilecek tarihi bir dönüm noktasıdır. Burada “Eski araçlarla yeni bir Ortadoğu'yu şekillendiren bir projeye mi tanık oluyoruz?” sorusu gündeme geliyor.


Netanyahu: Gazze ve bölgede savaş henüz bitmedi

İsrail'in güneyindeki Gazze sınırına yakın Kfar Aza yerleşiminde yakınlarının mezarlarının yanında duran aileler (AFP)
İsrail'in güneyindeki Gazze sınırına yakın Kfar Aza yerleşiminde yakınlarının mezarlarının yanında duran aileler (AFP)
TT

Netanyahu: Gazze ve bölgede savaş henüz bitmedi

İsrail'in güneyindeki Gazze sınırına yakın Kfar Aza yerleşiminde yakınlarının mezarlarının yanında duran aileler (AFP)
İsrail'in güneyindeki Gazze sınırına yakın Kfar Aza yerleşiminde yakınlarının mezarlarının yanında duran aileler (AFP)

İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, ülkesi için ‘savaşın henüz bitmediğini’ belirterek, Gazze Şeridi'nde bulunan tüm rehinelerin cesetlerinin geri getirilmesini sağlayacağına söz verdi.

Netanyahu bugün Kudüs'teki Herzl Dağı Askeri Mezarlığı'nda düzenlenen resmî törende, “Savaş henüz bitmedi, ancak bir şey açık: bize karşı el kaldıran herkes bunun bedelini ağır ödeyeceğini biliyor” ifadesini kullandı. Netanyahu, İsrail'in ‘barbarlık ve medeniyet arasındaki çatışmanın ön cephesinde yer aldığını’ belirtti.

Hamas, bulabildiği tüm rehinelerin cesetlerini iade ettiğini ve kalan cesetleri kurtarmak için özel ekipmana ihtiyaç duyduğunu açıkladıktan sonra Netanyahu, “Tüm rehinelerin geri dönüşünü sağlamaya kararlıyız” dedi.

Rehineler ve Kayıp Aileleri Forumu bugün, Hamas'ın kalan 19 rehinenin cesetlerini teslim etmemesi halinde, İsrail hükümetine Hamas ile imzalanan anlaşmanın sonraki aşamalarının uygulanmasını ertelemesi çağrısında bulundu.

 

yj
Kfar Aza yerleşiminde düzenlenen anma töreninden (Reuters)

Forum yaptığı açıklamada, İsrail hükümetine, ‘Hamas, tüm rehinelerin ve kurbanların cesetlerinin iadesi konusundaki taahhütlerini açıkça ihlal etmeye devam ettiği sürece, anlaşmanın sonraki aşamalarının uygulanmasını derhal durdurması’ çağrısında bulundu.

ABD Başkanı Donald Trump tarafından belirlenen çerçeveye göre, anlaşmanın sonraki aşamaları, silahlarını teslim eden Hamas liderlerine af tanınması ve Gazze Şeridi'nde savaş sonrası yönetimin kurulması gibi hususları içeriyor. Öte yandan İsrail Savunma Bakanı Yisrael Katz dün akşam, Hamas'ın Gazze'deki ateşkes şartlarına uymaması halinde çatışmaları yeniden başlatmakla tehdit etti.

Bu açıklama, Hamas'ın ulaşabildiği tüm rehinelerin cesetlerini iade ettiğini ve geri kalanları kurtarmak için özel ekipmana ihtiyaç duyduğunu açıklamasının ardından geldi. Forum tarafından yapılan açıklamada, “Hamas anlaşmaları ihlal etmeye ve 19 rehinenin cesetlerini elinde tutmaya devam ettiği sürece, İsrail tarafında tek taraflı bir ilerleme olmayacaktır” denildi.

dfg
İsrail'in güneyindeki Gazze sınırına yakın Kfar Aza yerleşiminde yakınlarının mezarlarının yanında duran aileler (AFP)

Açıklamanın devamında, “Onların derhal geri dönmelerini garanti etmeyen herhangi bir siyasi veya askeri eylem, İsrail vatandaşlarının terk edilmesi olarak kabul edilir” ifadesi yer aldı.

Geçtiğimiz pazartesi gününden bu yana Hamas, İsrail hapishanelerinden yaklaşık 2 bin Filistinli mahkûmun serbest bırakılması karşılığında 20 canlı rehineyi İsrail'e teslim etti.

Ayrıca, esaret sırasında ölen 28 rehineden dokuzunun cesedini ve eski bir rehineye ait bir başka cesedi de iade etti.


Suriye Maliye Bakanı Şarku'l Avsat'a konuştu: Maaş desteği ödemeleri önümüzdeki ay başlayacak

TT

Suriye Maliye Bakanı Şarku'l Avsat'a konuştu: Maaş desteği ödemeleri önümüzdeki ay başlayacak

Suriye Maliye Bakanı Şarku'l Avsat'a konuştu: Maaş desteği ödemeleri önümüzdeki ay başlayacak

Suriye Maliye Bakanı Muhammed Yusr Berniyye, Şarku'l Avsat'a verdiği demeçte, ‘Suudi Arabistan ve Katar'ın geçtiğimiz dönemde sağladığı maaş desteğinin önümüzdeki ay ödenmeye başlanacağını’ açıkladı.

Suudi Arabistan ve Katar, temel kamu hizmetlerinin sürdürülmesine yardımcı olmak için Suriye'ye 89 milyon dolarlık destek sağlamak üzere Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) ile ortak bir girişim başlattıklarını duyurmuştu. Suudi Arabistan Kalkınma Fonu (SFD) ve Katar Kalkınma Fonu (QFFD) tarafından finanse edilen üç aylık paket, devlet memurlarının maaşlarının bir kısmını karşılamaya yardımcı olarak temel kamu hizmetlerinin sürekliliğini sağlamayı amaçlıyor.

Berniyye, Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Dünya Bankası toplantıları sırasında düzenlenen ‘Suriye'nin Yeniden İnşası: İstikrar ve Refaha Giden Yol’ oturumunun aralarında Şarku'l Avsat'a şunları söyledi: “Körfez ülkeleri, Suudi Arabistan ve Katar'a Suriye'ye sağladıkları her türlü destek için ne kadar teşekkür etsek azdır. Yatırımlar, bilgi transferi veya geçen hafta sağlanan ve önümüzdeki ay yürürlüğe girecek maaş desteği gibi destekleri takdir ediyoruz.”

Berniyye, “Ayrıca BAE'ye ve bize yardım eden diğer tüm ülkelere de teşekkür ediyoruz. Bu yardım için çok minnettarız. Suriyelilerin Suriye'nin yanında duran herkese sadık kalacağına inanıyorum” dedi.

Oturum sırasında Berniyye, ‘özel sektörle güvenin yeniden tesis edilmesi, mali disiplin ve hedefli desteğe geçiş’ temelli pragmatik bir reform gündemi sundu ve ‘yaptırımların geride kaldığını’ vurguladı.

Berniyye, yıl başından bu yana bir milyondan fazla Suriyelinin ve ülke içinde 1,7 milyon yerinden edilmiş kişinin evlerine dönmesinin ‘umudun geri dönüşünün göstergeleri’ olduğunu belirtti.

Plan, vergilerin 33 türden sadece 3 veya 4 türe indirgenmesini, alacaklılarla yapılan anlaşmalar yoluyla kamu borcunun yönetilmesini ve kamu kurumlarının duruma göre reformdan geçirilmesini içeriyor.

Berniyye, hükümetin özel sektör tarafından uygulanabilecek projeleri finanse etmeyeceğini, ‘zira hükümetin felsefesinin, ekonomik büyüme ve yatırımın özel sektör tarafından yönlendirilmesi gerektiği olduğunu’ söyledi. Berniyye, altyapı ve yeniden inşa projelerini finanse etmek için Suriye Kalkınma Fonu'nun kurulduğunu ve bağışçılar ve uluslararası kurumların desteğini çekmeyi amaçlayan çok taraflı bir güven fonu başlatmak için Dünya Bankası ile iş birliği yapıldığını bildirdi.

Berniyye, ülkesinin Suriye Merkez Bankası'na olan tüm yükümlülüklerini yerine getirdiğini açıklayarak, “Bakiye sıfır ve bütçe fazlası var” dedi.

Hükümetin, özel sektör ve yabancı yatırımcılar için cazip bir ortam yaratmak amacıyla ‘yatırım, şirketler, işgücü ve vergileri düzenleyen yasaları modernize etmek’ için çalıştığını vurguladı.

Finans sektörüyle ilgili olarak Berniyye, bakanlığının sermaye ve sigorta piyasalarını reform etme planı kapsamında ‘bankacılık ve bankacılık dışı sektörlerin ayrıntılı bir değerlendirmesini’ yaptığını açıkladı. Şam Menkul Kıymetler Borsası'nı geliştirmek için Suudi Arabistan Menkul Kıymetler Borsası (Tadawul) ile devam eden iş birliğine dikkat çekti.

Berniyye, amaçlarının, ‘sekiz yıl içinde Suriye piyasasını gelişmekte olan piyasa statüsüne yükseltmek’ olduğunu söyledi. Berniyye ayrıca, ‘Piyasayı yabancı yatırımcılara açmak ve mevcut finansal araçları genişletmek’ için yakında yeni düzenlemeler yayınlanacağını ifade etti.