İran'da gözaltılar sürerken Tahran 'komplolar' karşısında zaferini ilan etti

Dün ülkenin kuzeyindeki Erdebil eyaletinin merkezinde rejimi desteklemek için yapılan yürüyüşe katılan İranlılar (AFP)

İran’da günlerdir süren protestoların ardından Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani yaptığı açıklamada, “Halk, düşmanın komplolarına geçit vermedi” derken Devrim Muhafızları Ordusu (DMO) ülkenin çeşitli bölgelerinde gözaltı operasyonlarının sürdüğünü duyurdu. İran’da geçtiğimiz hafta benzinde fiyat artışına gidilmesinin ardından başlayan protestolar, ülkeyi sarsarken olaylarda onlarca kişinin öldüğü bildirildi.
İran resmi haber ajansları bugün onlarca şehirde binlerce İranlı'nın hükümeti destekleyen gösterilere katıldığını aktardı.
Fransız Haber Ajansı (AFP) Şehriyar kentinde olaylar sırasında öldürülen DMO üyesinin cenaze töreninde ‘Amerika’ya ölüm’ sloganları atıldığını aktardı. Kalabalık, ellerinde ABD karşıtı afişler taşırken çiçeklerle süslenmiş cenaze aracı son olaylarda yakılmış postane, banka şubesi ve alışveriş merkezinin önünden geçti.
Öte yandan Reuters tarafından aktarılan açıklamalarında İran Cumhurbaşkanı Ruhani, “İranlılar, tarihi bir sınavdan daha çıktılar. Halk ekonomik sorunlara rağmen düşmanının planlarını uygulamasına izin vermeyeceğini gösterdi” ifadelerinin kullandı. Ruhani şöyle devam etti;
“Halk son olaylarda, düşmanın hazırladığı kaos planının farkında olduğunu gösterdi. Batılı istihbarat servislerinin ve teröristlerin girişimleri de bu komployu sürdüremedi. Hükümeti destekleyen gösteriler İran halkının gücünün işaretidir.”
Ruhani, son günlerde sokaklara çıkanların yalnızca küçük bir isyancı grup olduğunun altını çizdi.
“Düşmanı püskürttük”
İran dini lideri Ali Hamaney ise Salı günü yaptığı açıklamada, bunun bir halk hareketi değil, güvenlik meselesi olduğunu söyledi. Hamaney, “Son günlerdeki güvenlik olaylarında düşmanı püskürttük” diye konuştu.
ABD merkezli Farsça yayın yapan ‘Radio Farda’, elde ettiği verilere göre protesto gösterilerinde 138 kişinin öldürüldüğünü söyledi. Radyo, elindeki verilerin İran’daki insan hakları örgütlerinin raporlarına ve sosyal medyada eylemciler tarafından yayınlanan video kayıtlarına dayandığını vurguladı.
Uluslararası Af Örgütü ise Salı günü görgü tanıklarının ifadelerine, sosyal medyadaki videolara ve insan hakları aktivistlerinden gelen bilgilere dayanarak 21 şehirde en az 106 göstericinin öldürüldüğünü belirtti. İran'ın Birleşmiş Milletler (BM) misyonu ise yapılan açıklamaların ‘temelsiz iddialar ve spekülatif veriler’ olduğunu söyledi. Buna karşın onlarca kişinin öldüğü haberlerinin olduğuna dikkati çeken BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği Ofisi (OHCHR) İranlı yetkilileri göstericileri dağıtmak için kullanılan gücü sınırlamaya çağırdı.
İnternet kesintilerinin maliyeti 180 milyon dolar
İranlı yetkililer internet erişimini kısıtlayarak göstericilerin sosyal medyadan protestolarla ilgili paylaşımlarda bulunmalarını neredeyse imkansız hale getirdiler. İnternet trafiğini izleyen NetBlocks sitesine göre ülkede internete erişim oranı yüzde 5 civarında. NetBlocks, üç gün süren internet kısıtlamalarının İran ekonomisine günlük yaklaşık 60 milyon dolar toplamda ise 180 milyon dolara mal olduğunu aktardı.
İran İletişim ve Teknoloji Bakanı Muhammed Cevad Azeri Cehromi dünkü açıklamasında internet hizmetlerinin ne zaman normale döneceğiyle ilgili bilgi vermekten kaçınırken İran Cumhurbaşkanlığı Ofisi Başkanı Mahmud Vaizi ve Hükümet Sözcüsü Ali Rebii internet erişiminin yakında normale döneceğini söylediler.
Bir başka gelişmede ABD'nin İran'daki diplomatik görevlerini yürüten İsviçre'nin Tahran Büyükelçisi Markus Leitner, Washington'ın ülkede devam eden protesto gösterilerine ilişkin açıklamalarını protesto etmek için Dışişleri Bakanlığı’na çağırıldı. İran’ı Ortadoğu’daki krizlerin arkasında olmakla suçlayan ve daha sert ekonomik yaptırımlar uygulayan ABD, göstericileri desteklediğini açıklamıştı.
Paris ise dün, İran’da protesto gösterilerinin yapıldığı günlerde gelen birçok göstericinin öldürüldüğüne dair haberlerden duyduğu ‘büyük endişeyi’ dile getirildi.
Öte yandan İran resmi haber ajansları Tahran’ın batısında bulunan Şehriyar kentinde düzenlenen hükümete destek yürüyüşüne katılan İran Yüksek Ulusal Güvenlik Konseyi Genel Sekreteri Ali Şemhani’nin görüntülerini yayınladı. Görüntülerde Şemhani’nin arkasında “Amerika’ya ve İsrail’in aldatmacalarına ölüm” yazılı pankart dikkat çekti.
İran, protesto gösterilerinden yurtdışındaki düşmanlar ve sürgünde olanlarla bağlantılı ‘baltacıları’ sorumlu tuttu. Protestolar, Cuma günü hükümetin benzine en az yüzde 50 zam yapılması ve benzinin kotalarla dağıtılması kararının ardından başlamış ve hızla siyasi protestolara dönüşmüştü.
DMO'ya yakınlığıyla bilinen Fars Haber Ajansı’nın haberine göre DMO Doğu Azerbaycan eyaleti Komutanı Abidin Hazm, protestolar sırasında yaklaşık 30 kişinin gözaltına alındığını ve güvenlik birimlerinin diğer şüphelilerin peşine düştüğünü belirtti. Hazm, olaylar sırasında polis ve Besiç güçlerinden 15 unsurun yaralandığını açıklarken protestocuların kayıplarıyla ilgili herhangi bir bilgi vermedi.
Protestocuların Tebriz'de üç benzin istasyonu, bir otobüs ve iki araba yaktıklarını söyleyen DMO Komutanı, “Aslında Tebriz’de olanlarla ilgili söylenecek bir şey yok” diye konuştu. Hazm, olayların ülkenin resmi mezhebi dışındaki mezheplerin takipçileri arasında yaşandığına işaret etti.
DMO İsfahan Komutanı Mücteba Feda ise ‘kötü adamlar ve bozguncuların’ şehre zarar verdiklerini ancak bunun vatandaşları etkilemediğini söyledi.
“63 banka ateşe verildi”
 İran'ın yarı resmi ajansı İSNA, İsfahan'da protestolar sırasında 80 otobüsün zarar gördüğünü, Pazar günü ise 15 benzin istasyonunun yakıldığını belirtti. Diğer ajansların haberlerine göre ise İsfahan’da 63 banka ateşe verildi.
Göstericiler protestolar sırasında genellikle bankalara saldırdılar. Tejarat News haber sitesinin Salı günü yayınladığı habere göre Hürremabad şehrinde yaklaşık 40 banka yakıldı. Site haberinde ayrıca başkent Tahran ve çevresi dahil olmak üzere 300 bölgede yaklaşık 600 banka şubesinin zarar gördüğünü aktardı.
Tahran Valisi Enuşirevan Muhsini Bendpey Fars Haber Ajansı’na verdiği demeçte, Tahran’ın batısındaki bölgelerde başkent belediyesine ve güvenlik güçlerine ait yaklaşık 80 alışveriş merkezinin olaylar sırasında zarar gördüğünü söyledi.
ISNA’nın haberine göre Şiraz Belediye Başkanı Haydar İskender Bur, şehrin üç bölgesinde otobüs duraklarının ciddi şekilde zarar gördüğünü, dördüncü bölgesinde ise tüm otobüslerin ve durakların kullanılamaz hale geldiğine işaret ederek protestoların kentin ulaşım sistemine zarar verdiğini ifade etti.
ABD’nin, 2015 yılında İran ile büyük güçler arasında imzalanan nükleer anlaşmadan çekilmesinden bu yana ülkede para birimi büyük değer kaybederken ekmek, pirinç ve diğer temel ürünlerin fiyatlarında büyük bir artış yaşandı. Bu da halk arasında büyük hayal kırıklığı yarattı.
Washington, nükleer anlaşmadan çekildikten sonra Tahran’a bölgesel davranışlarını değiştirmeye, balistik füze programını sınırlamaya zorlamak amacıyla yaptırımlar uyguladı.
İran, ABD’nin anlaşmadan çekilmesinden 5 ay önce 2017 yılı sonlarında ekonomik durumun kötüleşmesi, yanlış yönetim politikaları, devlet kurumlarında yaygın olarak görülen yolsuzluklar ve yüksek işsizlik oranları nedeniyle başlayan protesto gösterilerine tanık olmuştu.
Öte yandan İran hükümeti, akaryakıt fiyatları artışından elde edilecek gelirlerin yıllık 2.55 milyar dolar civarında olmasını bekliyor. Hükümet, bu ek gelirle 18 milyon düşük gelirli aileye (yaklaşık 60 milyon kişi) yardım etmeyi planladığını belirtti.
İran’ın yarı resmi Mehr Haber Ajansı tarafından açıklamaları aktarılan Hükümet Sözcüsü Ali Rebii, Aseluye’deki devasa doğalgaz üretim tesislerini hedef alan bir saldırı planının ortaya çıkarıldığını belirtti. Rebii, protestocuları suçladı.
Yetkililer Cumartesi günü bin göstericinin gözaltına alındığını açıkladılar. Ancak haber ajanslarının aktardığı farklı yetkililerin açıklamaları 100’lerce kişinin daha gözaltına alındığına işaret etti.
OHCHR Sözcüsü Rupert Colville Salı günü Cenevre’de gazetecilere yaptığı açıklamada, “İran'daki protestolar sırasında gerçek mermi kullanıldığı ve göstericilere karşı güç kullanımında uluslararası kural ve standartların ihlal edildiği yönündeki haberlerden büyük endişe duyuyoruz” ifadelerini kullandı. İran basınında ve diğer bazı kaynaklarda, onlarca kişinin öldüğüne, çok sayıda kişinin yaralandığına ve binden fazla göstericinin gözaltına alındığının bildirildiğini söyleyen Colville, İranlı yetkilileri ve güvenlik güçlerini barışçıl gösterileri dağıtmak için güç kullanmaktan kaçınmaya çağırdı. Colville, göstericilere ise taleplerini barışçıl bir şekilde ‘fiziksel şiddete veya kamu mallarına zarar verilmesi gibi eylemlere başvurmadan’ iletmeleri çağrısında bulundu.