Bilim insanlarından büyük kuantum rekoru: 15 trilyon atom dolanık hale geldi

Kuantum dolanıklığın ışınlanma teknolojisinde de kullanılabileceği düşünülüyor (Pixabay)
Kuantum dolanıklığın ışınlanma teknolojisinde de kullanılabileceği düşünülüyor (Pixabay)
TT

Bilim insanlarından büyük kuantum rekoru: 15 trilyon atom dolanık hale geldi

Kuantum dolanıklığın ışınlanma teknolojisinde de kullanılabileceği düşünülüyor (Pixabay)
Kuantum dolanıklığın ışınlanma teknolojisinde de kullanılabileceği düşünülüyor (Pixabay)

Barselona Bilim ve Teknoloji Enstitüsü’nden bilim insanları kuantum dolanıklıkta rekora imza attı. Fizikçilerden oluşan ekip, 15 trilyon atomu dolanık hale getirmeyi başardı.
Futurism’in aktardığına göre bu başarı, kuantum çalışmalarında bir ilk olarak görülüyor. Araştırmacılar bu kitlesel dolanıklığın beyin görüntülemeden karanlık madde tespitine kadar pek çok alandaki teknolojik gelişmelere öncülük edeceğini düşünüyor.
Kuantum fiziğinin önemli bir bileşeni olan dolanıklık, iki ya da daha fazla parçacığın etkileşime girmesiyle oluşuyor. Böylelikle bir parçacıkta gerçekleşen durumlar, diğerini de etkiliyor. Dolanık parçacıklar, özenli bir izolasyon altında uzak mesafelere gönderildiğinde bile birbirini etkilemeye devam ediyor.
Dolanıklık genellikle parçacıkların çarpışmaması için son derece düşük sıcaklıklarda kuruluyor. Ancak rekoru kıran bilim insanları, işlemi bir miktar rubidyum gazını ısıtarak gerçekleştirdi. Bunun sonucunda da 15 trilyon atomun hızla eşlenmesi ve kaotik bir zincirleme reaksiyonun başlaması sağlandı.
Nature Communications’ta yayımlanan çalışmanın başyazarı Jia Kong, “Dolanıklık, kuantum fiziğinin en dikkat çekici olaylarından biridir ama bilindiği üzere çok hassas ve kırılgandır. Dolanıklıkla ilgili teknolojilerin çoğunun, sıcaklığın düşük olduğu ortamlarda uygulanması gerekiyor. Sıcak ve dağınık bir ortamda dolanıklığın korunup korunamayacağı ilgimizi çeken bir soru" dedi.
Yeni tekniğin kuantum bilgisayarlarda kullanılıp kullanılmayacağı henüz belirsiz. Ancak doktorlar ve astrofizikçiler için son derece hassas manyetik sensörler geliştirilmesini sağlayabilir.
Independent Türkçe'de yer alan habere göre, laboratuvar çalışmalarına liderlik eden fizik profesörü Morgan Mitchel, tekniğin kullanılabileceği alanları şöyle açıkladı:
"Bunun gibi kitlesel dolanıklıkların uygulamada daha iyi sensör performansı sağlayacağını umuyoruz. Bu uygulama alanları arasında beyin görüntüleme teknolojileri, sürücüsüz araçlar ve karanlık madde arayışı da yer alıyor."
 



Yapay zekaya yöneltilince çevreye en çok zarar veren sorular belirlendi

Tablet ekranında ChatGPT ve DeepSeek sohbet botlarının logoları görülüyor (AFP)
Tablet ekranında ChatGPT ve DeepSeek sohbet botlarının logoları görülüyor (AFP)
TT

Yapay zekaya yöneltilince çevreye en çok zarar veren sorular belirlendi

Tablet ekranında ChatGPT ve DeepSeek sohbet botlarının logoları görülüyor (AFP)
Tablet ekranında ChatGPT ve DeepSeek sohbet botlarının logoları görülüyor (AFP)

Yeni bir araştırmaya göre OpenAI'ın ChatGPT'si gibi yapay zeka sohbet botlarının mantıklı düşünmesini ve akıl yürütmesini gerektiren sorgular, diğer soru türlerine göre daha fazla karbon salımına yol açıyor.

ChatGPT gibi geniş dil modellerine (GDM) yazılan her sorgu enerji gerektiriyor ve karbondioksit salımına yol açıyor. Almanya'daki Münih Uygulamalı Bilimler Üniversitesi'nden araştırmacılar bu emisyon seviyelerinin sohbet botuna, kullanıcıya ve konuya bağlı olarak değiştiğini söylüyor.

Hakemli dergi Frontiers'ta yayımlanan araştırma, 14 yapay zeka modelini karşılaştırarak karmaşık akıl yürütme gerektiren cevapların, basit cevaplara göre daha fazla karbon salımı yaptığını ortaya koydu.

Soyut cebir veya felsefe gibi uzun uzun muhakeme gerektiren sorgular, lise tarih dersi gibi daha dolambaçsız konulara göre 6 kat daha fazla emisyon üretiyor.

Araştırmacılar yapay zeka sohbet botlarını sık kullananların, karbon emisyonlarını sınırlamak için sordukları soruların türünü ayarlamasını öneriyor.

Çalışma, farklı konularda bin standart soru üzerinden 14 GDM'yi değerlendirerek karbon salımlarını karşılaştırdı.

Çalışmanın yazarı Maximilian Dauner, "Eğitimli GDM'lere sorulan soruların çevresel etkisi, bunların muhakeme yaklaşımına büyük ölçüde bağlı ve doğrudan akıl yürütme süreçleri, enerji tüketimini ve karbon salımlarını önemli ölçüde artırıyor" diyor.

Akıl yürütme özelliğine sahip modellerin, yalın yanıt veren modellere kıyasla 50 kata kadar daha fazla karbondioksit salımına yol açtığını gördük.

Bir kullanıcı yapay zeka sohbet botuna soru sorduğunda, sorgudaki kelimeler veya kelime parçaları bir dizi sayıya dönüştürülerek model tarafından işleniyor. Bu dönüştürme ve yapay zekanın diğer hesaplama süreçleri karbon salımlarına neden oluyor.

Çalışma muhakeme becerisine sahip modellerin soru başına ortalama 543,5 jeton (token) oluştururken, yalın modellerin sadece 40 jeton gerektirdiğini belirtiyor.

Makalede "Daha yüksek jeton ayak izi, her zaman daha yüksek CO2 emisyonu anlamına gelir" ifadeleri kullanılıyor.

Örneğin yaklaşık yüze 85 doğruluk oranına ulaşan Cogito, en isabetli modellerden biri. Yalın cevaplar veren benzer boyutlardaki modellere göre üç kat daha fazla karbon emisyonu üretiyor.

Dr. Dauner, "Şu anda GDM teknolojilerinin doğasında, doğruluk ve sürdürülebilirlik arasında bir taviz verme ilişkisi görüyoruz" diyor. 

Emisyonları 500 gram karbondioksit eşdeğerinin altında tutan modellerin hiçbiri, bin soruyu doğru cevaplamada yüzde 80'in üzerinde doğruluk oranına ulaşamadı.

Karbondioksit eşdeğeri, çeşitli sera gazlarının iklim değişikliği üzerindeki etkisini ölçmek için kullanılan bir birim.

Araştırmacılar yeni bulguların, insanların yapay zeka kullanımı hakkında daha bilinçli kararlar almasını sağlayacağını umuyor.

Araştırmacılar bir örnek vererek DeepSeek R1 sohbet botundan 600 bin soruyu yanıtlamasını isteyen sorguların, Londra'dan New York'a gidiş-dönüş uçuşuna eşdeğer karbon emisyonu yaratabileceğini söylüyor.

Buna karşılık Alibaba Cloud'ın Qwen 2.5'i, benzer doğruluk oranlarıyla üç kat daha fazla soruya cevap verirken aynı emisyon seviyelerine ulaşıyor.

Dr. Dauner, "Kullanıcılar, yapay zekadan yalın cevaplar vermesini isteyerek veya yüksek kapasiteli modellerin kullanımını, gerçekten bu gücü gerektiren görevlerle sınırlayarak emisyonları önemli ölçüde azaltabilir" diyor.

Independent Türkçe