عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
Son Haberler
DÜNYA İran

İran: Devlet televizyonunda yayınlanan ‘itiraflar’ tepki topluyor

İran devlet televizyonu Ocak 2019’da işçi hakları aktivisti Sepideh Golian’ın zorunlu itiraflarını yayınlarken.
İran devlet televizyonu Ocak 2019’da işçi hakları aktivisti Sepideh Golian’ın zorunlu itiraflarını yayınlarken.
    Londra / Şarku’l Avsat
TT
TT

İran: Devlet televizyonunda yayınlanan ‘itiraflar’ tepki topluyor

İran devlet televizyonu Ocak 2019’da işçi hakları aktivisti Sepideh Golian’ın zorunlu itiraflarını yayınlarken.
İran devlet televizyonu Ocak 2019’da işçi hakları aktivisti Sepideh Golian’ın zorunlu itiraflarını yayınlarken.

İnsan hakları savunucusu iki topluluk, işkence sonucu elde edildiği gerekçesiyle,   mahkumların suçlarını itiraf etmeye zorlanarak “zorunlu itiraflarının” İran devlet televizyonunda yayınlanmasının durdurulması için çağrıda bulundu.
İran devlet televizyonu, İran için Adalet Teşkilatı ve Uluslararası İnsan Hakları Federasyonu tarafından yapılan araştırmaya göre farklı düşünceleri bastırmak ve güvenlik hizmetleri adı altında gözdağı vermek için son on yılda en az 355 kişinin şüpheli itiraflarını yayınladı. Mahkumlara yazılı itirafları okumaları için önceden alıştırma yapılarak TV muhabirlerinin yönlendirmesiyle yazılı satırlar kameralar önünde zorla okutuluyor.
İki topluluk, hazırladıkları raporun İran televizyonu tarafından yayınlanan 2009-2019 yıllarına ait itirafları içerdiğini belirtti. Ayrıca, iki gruba göre İran devlet televizyonu meşru bir haber kuruluşu olarak güvenilirliğini zayıflatan en az 505 kişiye yönelik iftira niteliğinde içerikler  yayınladı.
Uluslararası İnsan Hakları Federasyonu Genel Sekreteri Adil Rahman Han AFP’ye yaptığı açıklamada, "Resmi medyanın zorunlu televizyon itirafları, İran yetkilileri tarafından onlarca yıldır muhalefeti bastırmak için sistematik olarak kullanıldı. Uluslararası toplumun, çoğu insan haklarını ihlal eden bu uygulamaya son vermesi için İran’a baskı yapma zamanı geldi” dedi.
Raporda, zorla elde edilen itirafların “gözdağı verme ve bastırma amacıyla” İran resmi medyası tarafından “sistematik olarak gösterildiği” ifadeleri yer aldı. Ayrıca, “mahkumların kameralar önünde suçlarını itiraf etmeleri için sadece işkence ve kötü muameleye maruz kalmadıkları, bundan da öte, bu itirafların yayınlanmasının büyük bir acı ve üzüntüye neden olduğu” belirtildi.
Raporda mahkumları itirafa zorlamak için ellerinden asılarak kırbaçlanması ve elektrik verilmesi gibi fiziksel işkencelerin yer aldığına yönelik ifadeler yer aldı. Ayrıca bu tür işkence yöntemleri arasında uzun süreli hücre hapsi, infaz suçlaması, tecavüz tehdidi ve kötü hapishane koşullarına kasıtlı olarak maruz bırakmak gibi "psikolojik işkencelerin" de yer aldığına dikkat çekildi.
Bu yayınlar insan hakları savunucularını, gazetecileri, etnik azınlık aktivistlerini, siyasi muhalifleri ve çifte vatandaşlığı olanları hedef aldı. "Zorunlu itiraflar" sırasında şüpheli veya zanlı kameranın önüne geçiyor ve suçunu itiraf etmeye zorlanıyor.
İran televizyon kanallarının kullandığı ve iki insan hakları topluluğunun karalamayı düşündüğü diğer bir yöntem ise tutuklanan şüphelilerle ilgili endişe uyandıran suçlamalar yayınlamak.
Rapor, İran devlet televizyonunu IRIB "zorunlu itirafların sistematik olarak üretilmesi ve yayınlanmasında aktif olarak yer almak ve özel verileri çalarak küçük düşürücü içerik yayınlamakla” suçladı. Ayrıca “televizyonun uzun zamandan beri bir medya kuruluşu olarak rolünü kaybettiği ve kitlesel bir baskı aracı haline geldiği" de ifade edildi.
Özellikle Fransızca ve İngilizce yayın yapan İran televizyonunun uluslararası kanalı olan Press-TV, "İranlı aktivistlere ve sivil topluma karşı zorunlu iftiraları ve karalama  programlarını en fazla yayınlayan ve üreten kanal” olarak değerlendirildi.
İran için Adalet Teşkilatı Genel Müdürü Muhammed Neyyiri AP’ye yaptığı açıklamada, "Onlar (mahkumlar) her zaman şu sorunun baskısı altında yaşıyorlar: Bunu ne zaman yaşayacağız? Bu stres tek başına, itirafları yayınlandığı sırada duydukları korku, işkence ve acıdan daha az değildir” şeklinde konuştu.
İran yasalarına göre, sadece devletin televizyon ve radyo istasyonlarına sahip olma ve bunları kullanma hakkı söz konusu. Her ne kadar uydu antenleri İran'a yayılmış olsa da, hala yasadışı sayılıyor. Devlet, Youtube ve diğer Batı kaynaklı video kanallarını engelliyor. 
Raporda, "İran televizyonu geniş bir güvenlik, istihbarat, askeri ve yargı ağını birbirine bağlayan bir medya merkezi olarak hareket ediyor. Bu kuruluş sadece bir medya kuruluşu değildir ve kesinlikle bağımsız bir oluşum değildir. Daha ziyade ülke içinde medyayı kullanan baskı kollarından biridir.” ifadeleri yer aldı.
İran medyası askeri alanda üretim ve eğitime odaklanıyor ve Avrupa ve ABD'nin yanı sıra insan hakları toplulukları tarafından uzun süredir eleştirilen itiraflar yayınlıyor.
Washington, Kasım 2018'de İran Radyo ve Televizyon Kurumu'nu destekleyen bir bankaya ve daha sonra müdürü Abdulali el-Askeri'ye karşı yaptırımlar uygulamıştı.. ABD Hazine Bakanlığı, İran televizyonunun "rutin olarak siyasi tutukluların sahte itirafları da dahil olmak üzere yanlış haber raporları ve propaganda yayınladığını" söyledi.
Rapora göre İran için Adalet Teşkilatı, geçen yıllarda Press-TV tarafından gösterilen en az 70 İranlı tutuklunun zorunlu itiraflarını kaydetti.
Neyyiri, Avrupa Birliği'ni İran televizyonu ve gazetecileriyle ilişkili kurumların yetkililerinin Avrupa'ya girişini ve bu tür uygulamalar sonlanana kadar faaliyetlerini askıya almaya çağırdı. Neyyiri açıklamasında şu ifadeleri kullandı:
“İran zorunlu itirafları uygulamayı kaldırma sorumluluğundan uzun süre kaçtı. İran devlet televizyonu sürekli olarak işkence ve göz korkutmak için programlar yayınlarken IRIB muhabirleri Avrupa'da herhangi bir sonuç olmadan özgürce seyahat ediyor ve çalışıyor.”
İran için Adalet Teşkilatı ve Uluslararası İnsan Hakları Federasyonu, uluslararası topluma çağrıda bulunarak zorunlu itiraflar yayınlanmasının bir tür işkence olarak değerlendirilmesi gerektiğini vurguladı ve yabancı ülkeleri, evrensel yargı ilkesine göre sorumluları denetlemek için yasalar çıkarmaya çağırdı.

Daha fazlasını oku

 
 
DÜNYA

İran'da iki halef seçimi krizi: Ilımlılık ve aşırılık oyunu

Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor (Reuters)
Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor (Reuters)
TT
TT

İran'da iki halef seçimi krizi: Ilımlılık ve aşırılık oyunu

Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor (Reuters)
Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor (Reuters)

Refik Huri

Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin helikopter kazasında ölmesi, İran'ı kritik bir dönemde iki halef kriziyle karşı karşıya bıraktı; birincisi zamanından önce gelen cumhurbaşkanının halefi krizi. İkincisi,1979'da İslam Devrimi'nin fitilini ateşleyen İmam Humeyni’den çok daha uzun süre hüküm süren Dini Lider Ali Hamaney'in sağlık durumu sebebiyle zamanı yaklaşan halefini seçme krizi. Hamaney'in halefinin radikal bir din adamı olacağı kesin ve Reisi öne çıkan bir adaydı. Hem Dini Lider hem de Dini Lider’in istediği seçeneğe oy veren Uzmanlar Konseyi çevresinde önemli bir seçenekti. Reisi'nin halefi konusu ise görünürde Reisi, Ahmedinejad ve Hatemi gibi aşırı muhafazakâr veya Rafsancani ve Ruhani gibi reformcu ve ılımlı bir figür olacak din adamı ya da eski Devrim Muhafızları subayı seçeneklerine açık görünüyor.

Sistemin gerçek hesapları arasında hiçbir fark yok. Zira gerçek güç, “ilahi meşruiyete” sahip olan, kayıp ve beklenen “zamanın sahibinin” vekili olan Dini Liderin elinde. Herhangi bir dini rejim gibi, gittikçe daha da aşırılaşma yönünde ilerlemeye mahkûm bir rejimde, Dini Liderin aşırı muhafazakâr olması doğal. Teorik olarak “halk meşruiyetini” temsil eden cumhurbaşkanlığı makamı için muhafazakâr ya da ılımlı adayları seçen de odur. Seçimler, ister iç koşullar isterse dış ilişkilerin görünen yönü olsun, rejimin her aşamadaki ihtiyaçlarına bağlıdır. Dünyada İran’daki “reformcu akımın” başarısı üzerine oynanan bahisler bağlamında yapılan eski ve yeni tartışmalar ise bir nevi kendini kandırmadır. Dini Liderin iradesi olmadan hiçbir reformcu iktidara ulaşamaz. Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi, Hasan Ruhani ve onlardan önce İmam Humeyni'nin ölümünden sonra arkadaşı Ali Hamaney'in Dini Lider konumuna gelmesinde önemli rol oynayan Haşimi Rafsancani'de olduğu gibi, iktidara gelip çizilen kırmızı çizgileri aşmaya çalışan herhangi bir reformcu figür izolasyona mahkumdur.

Hamaney, "bugün ülkenin asıl meselesinin ekonomi ve temel zayıf noktasının da ekonomik mesele" olduğunu düşünüyorsa, Reisi'nin halefi ekonomiye odaklanacak, insanları ekonomik durumdan ve uygulanan sosyal kısıtlamaların sertliğinden kaynaklanan toplumsal memnuniyetsizliklerini azaltmaya ikna edecek ılımlı bir şahsiyet olabilir. Ama bunun aksini düşünenler de var. Bunlara göre Reisi'nin Türkiye, Mısır, Suudi Arabistan, BAE, Katar ve diğerlerine açılma konusunda yaptıkları, ancak ılımlı bir cumhurbaşkanının aksine sorgulanmadan esneklik gösterebilecek katı görüşlü bir cumhurbaşkanı tarafından yapılabilirdi. Pratik olarak Hamaney'in elinde olan anahtar, adayları eleyen ve Reisi'nin aday gösterilmesi sırasında kazanacağı korkusuyla Ali Laricani’nin yarış dışı bırakılmasında olduğu gibi, seçilen adaya tehdit oluşturanların adaylığını önleyen Anayasa Koruma Konseyi'ne ödünç olarak veriliyor. Konsey, eski cumhurbaşkanı Ruhani’nin bile, uzun süredir üyesi olmasına rağmen Uzmanlar Konseyi'ne aday olmaya uygun olmadığına karar vermişti. Bunun nedeni, İmam Humeyni'nin en başından beri İslam Cumhuriyeti'nin en yüksek önceliklerini belirlemiş olmasıdır ve bunlardan en öne çıkanları iki tanedir. Birincisi, "İslam hükümeti velayet ile imanın ikizidir ve düzeni sağlamak bir görev borcudur." İkincisi ise "devrimi ihraç etmek, çünkü rejim kapalı bir ortamda kalırsa kesinlikle yenilgi ile yüzleşecektir." Arap ülkelerindeki Şii milis gruplara “yatırım” yapılması ve Filistin kartına sahip olunmaya çalışılması da bundandır. Bunun hiçbir bölgesel güçte daha önce görülmemiş pratik uygulaması ise Lübnan'da Hizbullah, Irak’ta Haşdi Şabi, özellikle de Hizbullah Tugayları, Seyyid el-Şuhada Tugayı, Kays el-Hazali hareketi, Suriye'de Afganlardan oluşan Fatimiyyun Tugayı ile Pakistanlılardan oluşan Zeynebiyyun Tugayı gibi silahlı mezhepçi ideolojik grupların kurulması, Yemen’de Ensarullah (Husiler), Gazze’de Hamas ve İslami Cihat’ın desteklenmesidir. İran'ın hiçbir şey yapmadan kazanmasını sağlayan da budur. Vekalet ile kazanıyor, vekalet ile savaşıyor ve vekalet ile anlaşıyor. Brookings Enstitüsü Başkan Yardımcısı ve Dış Politika Programı Direktörü Susan Maloney'nin söylediği gibi, Tahran'ın bölgede bahse girdiği şey bir kaos sistemidir. Maloney İran'ın stratejisini "güçlü düşmanlarına, özellikle de ABD'ye karşı avantaj elde etmenin ekonomik açıdan ucuz bir yolu olarak, asimetrik savaşa yatırım yapmak" olarak tanımlıyor. Sahne çok çelişkili ve Sovyetler Birliği'nde yaşanan ve onun çöküşüne yol açan duruma benziyor; içeride ekonomik zayıflık, dışarıda güçlü nüfuz ve büyük harcamaların yapıldığı askeri güç. Hamaney'in 2003'te İran penceresinden gördüğü kadarıyla bölgedeki sahne şöyleydi; “Washington yeni bir Ortadoğu yaratma konusunda tamamen başarısız oldu. Bölgenin jeopolitik haritasının köklü bir değişim içinde olduğu doğru ama bu ABD'nin değil, direniş cephesinin yararına bir değişim. Evet, Batı Asya'nın jeopolitik haritası değişti ama direnişin lehine olacak şekilde değişti.” Dahili sahneye gelince, zorlu ekonomik durumdan duyulan memnuniyetsizlik nedeniyle halk seçimlere katılma konusunda isteksiz. Kadınlara başörtüsünün dayatılmasına, sosyal davranışlar ve giyim üzerindeki kısıtlamaların sıkılaştırılmasına karşı gösteriler düzenleniyor. Son parlamento seçimlerine seçmenlerin ancak yüzde 41'i katıldı. Başkent Tahran'da bu oran yüzde 19'du.Türk analist Murat Yetkin, "İran rejimi uzun menzilli füzeler üretebiliyor ama Cumhurbaşkanı Reisi'nin uçağının yerini tam olarak belirleyemiyor" derken abartmıyordu. Aslında İran'ın uçağın düşüşüne ilişkin hikayesi hâlâ eksik. Dahası kazanın gerçek nedenleri, teknik neden veya sisten mi kaynaklandığı, yoksa sabotaj sonucu mu olduğu gibi sorular cevapsız kalacak kadar boşluklarla dolu. Resim net değil; cumhurbaşkanının uçağı düşerken kendisine eşlik eden iki uçak Tebriz'e dönüş yolculuğuna nasıl devam edebildi? Reisi'nin dini lider konumuna gelmesini engellemek için biri bir komplo mu kurdu? Cenaze törenlerinde Şiiliğin abartılı tezahürleri, soruları gülünç hale getirmeye yönelik bir çaba mıydı?

Totaliter rejimlerde gerçeği bilmek zordur. Ancak içeride baskı ve disipline, bölgede ise kaosa bel bağlayan İslami rejim, din adamları ve Devrim Muhafızları arasında karma bir rejim haline geldi. Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor.