عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
Son Haberler
EL-AVSAT ÖZEL

Federal yönetim çağrıları Libya’yı küçük devletlere dönüştürür mü?

Federal yönetim çağrıları Libya’yı küçük devletlere dönüştürür mü?
    Kahire / Cemal Cevher
TT
TT

Federal yönetim çağrıları Libya’yı küçük devletlere dönüştürür mü?

Federal yönetim çağrıları Libya’yı küçük devletlere dönüştürür mü?

2011’de merhum Libya lideri Muammer Kaddafi rejiminin devrilmesinden günler sonra, ülkenin doğusunda ‘kenara itme ve adaletsizlik’ politikasının telafi edilerek, ülkenin federal bir hükümet sistemine dönüştürülmesi yönünde talepler ortaya çıkmıştı.
Ancak bundan 9 yıl sonra, Trablus Savaşı nedeniyle yaşanan keskin bölünmeyle bu çağrılar yeniden gündeme gelirken, Libya ve servetini bölmenin ‘onu parçalamak, sonsuza dek kaybetmek ve küçük devletlere bölmek anlamına geldiğine inananlar da var.
Bingazi milletvekili İssam el-Cehani de dahil olmak üzere Libya’nın doğusundaki bazı milletvekilleri ve halk figürleri tarafından yönetilen eğilim ile siyasi bir blok oluşturularak, 24 Ekim 2013’te usulca bir federal bölge ilan edildi.
Ayrıca, Bingazi, Tobruk, Ecdebiye ve Cebel Ahdar olmak üzere dört idari vilayete ayırdıkları bölge işlerini yönetmek için 24 birimden oluşan yerel bir hükümet kuruldu.
Ancak, o dönemde desteklenmeyen bu çağrılar, ‘Libya krizinin çözümünün federal sistemi harekete geçirmek olduğunu’ vurgulayan birkaç politikacı tarafından yeniden gündeme geldi.
Bu fikrin savunucuları arasında yer alan Texas Üniversitesi’nde Uluslararası İlişkiler Profesörü Dr. İbrahim Heba, güç ve servetin adil paylaşımıyla federal sistem veya Fizan, Barka ve Trablus’da yerel yönetimi garanti eden yarı federal sistemin, çatışmanın barışçıl bir şekilde sonlanmasına ve ulusal birliğin teşvik edilmesine yol açabilecek tek mekanizma olduğunu vurguladı.
Bununla birlikte, çok sayıda Libyalı, söz konusu üç bölgede Kral İdris Senussi döneminde var olan federalizm çağrısının, ülkeyi parçalamak ve zayıflatmak için küçük devletlere bölmeyi hedeflediğine inanıyor.
Şarku’l Avsat’a görüş bildiren Libya siyasi analisti Abdulazim el-Başti ise, federal yapıya dönülmesine ilişkin çağrılar hakkında şu yorumu yaptı;
“Bu çok talihsiz bir durum. Dünyanın birleşmeye doğru ilerlediği bir zamanda, vatanımızda bölünme hakkında konuşanları görüyorum. Ülkenin siyasi sisteminin değişimi, tüm şehirlerin sakinlerini ilgilendiren bir konudur. Daha önceki ‘kenara itme’ politikasını gerekçe göstererek, bu garip iddiayı haklı çıkarmaları üzücü. Bu mesele, eski diktatörlük rejiminin sorumlu olduğu hata ve davranışlar olarak düşünülmelidir. Şimdi bütün insanlar, onlarca yıl boyunca birleşik olan devletlerini herhangi bir iddia altında bölerek cezalandırılmamalıdır. Federal sistemi tamamen reddediyoruz.”
Libyalı yazar Abdurrezzak ed-Daheş de, bu taleplerin sokaklarla ilgisi olmadığını söyleyerek, “İdari sistem, ülkenin uyumu için mevcut durumda en uygun olanıdır. Federal sistem Libya için uygun değildir. Tarih bunun sürmediğine tanıklık etmiştir. İdari olarak on vilayete bölmek daha iyidir. Ulusal standartlara göre zenginliğin kapsamlı bir şekilde geliştirilmesi ve eşit bir şekilde dağıtılması sağlanabilir” ifadelerini kullandı.
Dehaş, federalizmin savunucularının kişisel kazanç peşinde olduğunu dile getirerek, “Ancak bunların sayıları az. Bu da etkilerinin zayıf olacağı anlamına geliyor” dedi.
Halife Hafter liderliğindeki Libya Ulusal Ordusu (LUO), iki ay önce başkente yaklaşmaya başladığında, Libya’nın batısına bağlı kuvvetler, federal yönetime gitme davetini kabul etti. Ancak daha sonra Libya’nın birleşik bir ülke olması yönünde çabucak fikir değiştirdi.
Ülkedeki petrolün dağıtımı konusunda ise, Dr. İbrahim Heba, “Servetin doğru ve adil dağılımı, her bölgenin kendi kaynakları üzerindeki tekeli ve merkezi hükümete yasayla belirlenen vergi ödeme yükümlülüğü çerçevesinde bağlı olması gerekir” şeklinde konuştu.

Daha fazlasını oku

 
 
DÜNYA

Demokratik ülkeler ‘gri bölge’ savaşlarını nasıl kazanır?

Rusya devlet Başkanı Putin, Kırım'ın Ukrayna'dan alınması ve Rusya'ya ilhakının yıl dönümünü bir Rus savaş gemisinde kutladı (Reuters)
Rusya devlet Başkanı Putin, Kırım'ın Ukrayna'dan alınması ve Rusya'ya ilhakının yıl dönümünü bir Rus savaş gemisinde kutladı (Reuters)
TT
TT

Demokratik ülkeler ‘gri bölge’ savaşlarını nasıl kazanır?

Rusya devlet Başkanı Putin, Kırım'ın Ukrayna'dan alınması ve Rusya'ya ilhakının yıl dönümünü bir Rus savaş gemisinde kutladı (Reuters)
Rusya devlet Başkanı Putin, Kırım'ın Ukrayna'dan alınması ve Rusya'ya ilhakının yıl dönümünü bir Rus savaş gemisinde kutladı (Reuters)

Savaş ve barış arasında, kavramların farklılaştığı ve kuralların karmaşıklaştığı ‘gri bölge’ olarak anılan belirsiz bir bölge var. Bu bölge, bir ülkenin bir başka ülkeye zarar veren faaliyetlerde bulunduğu yeri temsil ediyor. Öte yandan bu faaliyetler, savaş eylemleri olarak kabul edilse de yasal açıdan savaş eylemleri değildir.
Eski bir İngiliz ordu mensubu olan Albay Richard Kemp tarafından hazırlanan ve ABD merkezli Gatestone Enstitüsü tarafından yayımlanan bir raporda, demokratik ülkelerin gri bölgedeki otoriter devletlerin ve terör örgütlerinin eylemlerine ilişkin tutumları ve bunlarla nasıl mücadele edebileceklerine dair bir incelemeye yer verildi.
İngiltere Kabine Ofisi'nde uluslararası terörle mücadele ekibinin başkanı olarak görev yapan Kemp, ABD Başkanı Joe Biden yönetiminin, bu ay geçici ulusal güvenlik strateji belgesini yayınladığını, aynı şekilde Atlantik Okyanusu’nun karşısında İngiltere Başbakanı Boris Johnson’ın, Parlamento’ya entegre bir güvenlik, savunma, kalkınma ve dış politika belgesi sunduğunu söyledi. Biden ve Johnson, söz konusu belgelerde gri bölgedeki giderek artan zorluklarla ilgili endişelerini dile getirirken bunlara daha etkili bir şekilde yanıt vermek için önlemler alma sözü verdiler. Rapor, gri alanın, ülkeler arasındaki normal jeopolitik rekabetin dışında kalan, ancak silahlı çatışma düzeyine ulaşmayan zorlayıcı eylemlerin yer aldığı barış ve savaş arasındaki yer olduğuna dikkati çekti. Gri bölgedeki eylemler, genellikle teröristler dahil olmak üzere vekiller kullanan ülkeler ve terör örgütlerinin kendileri tarafından gerçekleştiriliyor. Gri bölgenin kuralları genellikle agresif, belirsiz, inkar edilebilir ve görünmezdir. Hedef ülkelere zarar vermeyi, onları zorlamayı ve etkilemeyi veya istikrarlarını bozmayı ya da uluslararası statükoya zarar vermeyi amaçlar. Bir yandan büyük bir askeri müdahaleden kaçınırken diğer yandan gerilimi daha da artırma tehdidiyle hedef ülkeyi yıldırmaya ve caydırmaya çalışırlar.
Albay Kemp, Alman Haber Ajansı’nda (DPA) yer alan analizinde, gri bölgenin yeni bir fenomen olmadığını, aksine dünya genelinde en baskın çatışma biçimi olduğunu belirtiyor. Bunun yanı sıra küreselleşme ve teknolojinin, bu tür eylemlerin sıklığını, etkililiğini ve ortaya çıkma hızını artırdığına işaret eden Albay Kemp, ABD ve İngiltere'nin de bu durumun farkında olduklarını vurguladı. Albay Kemp, siber alan, uzay, internet, sosyal medya, dijital propaganda ve insansız hava araçları (İHA) gibi giderek daha güçlü hale gelen ‘gri savaş’ araçlarını kullanan daha fazla aktörün devreye girdiğine dikkati çekti. Bu aktörlere verilen örnekler arasında Rusya’nın 2018 yılında Birleşik Krallık'ta bir kişiyi sinir gazı ile öldürme girişimi, Kırım'ın ilhakı, Avrupa parlamentosu seçimlerine müdahale çabaları, Çin'in Güney ve Doğu Çin denizlerindeki tartışmalı adalar üzerinde egemenlik ilan etme taktikleri ve eylemleri, Hindistan'a karşı Ladakh bölgesindeki askeri saldırısı, Hong Kong'a yönelik şiddetli baskısı ve İran’ın Ortadoğu, Güney Amerika, ABD, Avrupa ve diğer yerlerde tekrarlanan terörist saldırıları, uluslararası tankerlere el koyma ve saldırıda bulunma ve vekilleri aracılığıyla Irak’taki ABD’ye ait tesislere füze saldırıları düzenlemesi de yer alıyor. Batılı ülkelerin elinde, kendilerini veya müttefiklerini hedef alan ve çok taraflı koordinasyonu daha etkin bir şekilde kullanan gri bölge eylemlerine karşılık vermek için birçok proaktif ve reaktif seçenek bulunuyor. Amaç, caydırıcılığın yanı sıra topyekün bir çatışmaya yol açabilecek gerilimleri önlemektir. Seçenekler, diplomasi, basın, ekonomi ve askeri olmak üzere dört kategoriye ayrılır.
Söz konusu gri bölge eylemlerine askeri olarak karşılık verme kategorisi, NATO güçlerinin, Rusya'nın saldırı olasılığına karşı Litvanya'da konuşlandırılması ve İngiliz Kraliyet Donanmasına ait uçak gemilerinin Güney Çin Denizi'ndeki seyrüsefer özgürlüğünün sağlanması için devriye gezmeleri gibi sembolik güç gösterilerinin yanı sıra sınırlı konvansiyonel savaş, gizli operasyonlar, siber saldırılar ve casusluk gibi seçenekleri barındırıyor. 
Bu seçeneklerin her biri, gri bölge eylemlerine karşı son derece önemli olabilir, ancak önemli politik riskleri de beraberinde getirmektedir. ABD’nin 2020’de İran'ın Kudüs Gücü Komutanı Kasım Süleymani'yi hedef alan füze saldırısı, bunun en büyük örneğidir. Süleymani, diğer kötü niyetli faaliyetlerin yanı sıra, uzun yıllar ABD’yi ve müttefiklerini hedef alan saldırıları organize eden ve gri bölgenin önde gelen isimlerinden biriydi. Demokratik ülkelerin gerilim yaşama korkusu, gri bölgede askeri seçeneklerin kullanımı konusunda büyük kısıtlamalara yol açarken bu durum İran gibi otoriter ülkeler tarafından sömürülüyor. Oysa verilecek karşılık dikkatli bir şekilde hesaplandığı takdirde Başkan Biden’ın uyardığı türden bir tırmanma pek olası değildir. Gri bölge eylemlerinin asıl amacı, ABD ve müttefikleri ile topyekun bir çatışmaya girmekten kaçınmaktır.
Kemp, Batılı güçler tarafından yürütülen tüm askeri operasyonların, hükümetlerin askeri operasyonların yürütülmesinin veya kanunları uygulama prosedürlerinin belirli operasyonlarda geçerli olup olmadığına dair net bir karar almasıyla gri bölge de dahil olmak üzere iç ve uluslararası hukuka uygun olarak yürütülmesi gerektiğini düşünüyor.
Ancak yasalara bağlı olmak, askeri operasyonun siyasi açıdan zarar vermeyeceğini garanti etmez. Özellikle de operasyon ters giderse bu kaçınılmaz olur ve oldukça risklidir. Bazı durumlarda, dolaylı bir yaklaşım benimsenmesi ve gri bölgede başka bir ülkedeki bir düşmana ve onu harekete geçiren davadan farklı bir davaya karşı askeri bir operasyon düzenlenmesi gerektiğinden durum daha da karmaşık bir hale alır.
Eğer siyasi çıkarlar çok yüksekse, gri bölgedeki askeri operasyona karşılık vermek gerekir mi? İngiltere Başbakanı Johnson’ın Parlamento’ya sunduğu belgede, “Ülkeleri cezalandırılma ihtimalleri olduğunu belirterek, bu eylemleri yapanları açığa çıkararak, bunları kimin işlediğini açıklayarak ve buna göre cevap vererek düşmanca eylemlerinden caydırmaya çalışacağız. Caydırıcılık tek başına askeri bir seçenek anlamına gelmez. Mümkün olduğunda, yaptırımların uygulanması için diplomasi ve basın yolunun kullanılması ve ekonomik tedbirler alınması tercih edilir. Ancak bazen aynı şekilde yanıt vermek gerekebilir. Askeri seçeneği kullanmak isteyen gri bölge muhalifleri de gerçek bir askeri tehditle karşı karşıya kalmalıdır” ifadeleri yer aldı.
Albay Kemp raporunda “Liberal demokrasilerin gri bölgede çalışmak istediklerinden ne kadar eminiz?” diye soruyor. İngiltere, on yılı aşkın bir süredir İran’ın askeri mühimmatlarını kullanan vekil güçler, Irak'ta İngiliz (ve Amerikan) askerlerini öldürüldüğünde ve sakat bıraktığında dahi gri bölgede herhangi bir askeri operasyon düşünmedi. Her şey ortada olmasına rağmen İran’a düşmanlık bile beslemedi.  Bunun yerine diplomatik çabalara dayandı ve cinayetler devam etti” değerlendirmesinde bulunuyor.
Bu zayıf tutumun sonuçları, İran'ın devam eden gri bölge saldırılarında görülmeye devam ediyor. Eğer bu zayıflığın nedeni, -askerleri öldürülen ülkelerin- siyasi liderlerinin o dönemdeki gerilim yaşama korkusu ve siyasi yankılarsa, bugün özellikle çok yüksek bir risk taşımıyorsa gri bölgede askeri operasyonlar düzenlemeyi ciddi olarak düşünme ihtimalleri nedir?