Yemen, BMGK’ya İran’a uygulanan silah ambargosunu uzatma çağrısı yaptı

ABD’nin eski İran Özel Temsilciliği Başdanışmanı Brian Hook, Riyad’da Husi milislerin Suudi Arabistan’a karşı kullandığı İran silahlarını incerken. (Getty)
ABD’nin eski İran Özel Temsilciliği Başdanışmanı Brian Hook, Riyad’da Husi milislerin Suudi Arabistan’a karşı kullandığı İran silahlarını incerken. (Getty)
TT

Yemen, BMGK’ya İran’a uygulanan silah ambargosunu uzatma çağrısı yaptı

ABD’nin eski İran Özel Temsilciliği Başdanışmanı Brian Hook, Riyad’da Husi milislerin Suudi Arabistan’a karşı kullandığı İran silahlarını incerken. (Getty)
ABD’nin eski İran Özel Temsilciliği Başdanışmanı Brian Hook, Riyad’da Husi milislerin Suudi Arabistan’a karşı kullandığı İran silahlarını incerken. (Getty)

İran’dan Husi milislere yönelik gerçekleştirilen silah kaçakçılığına yönelik endişeler sürerken uluslararası açıdan tanınan Yemen hükümeti, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’ne (BMGK) Tahran’a uygulanan silah ambargosunu uzatma çağrısı yaptı.
Enformasyon Bakanı Muammer el-İryani yaptığı açıklamada şunları söyledi:
“İran’a yönelik silah ambargosunun uzatılması, İran’ı düşmanca politikaları, yayılımcı stratejileri, bölgesel kaosu, sabotaj eylemlerini ve terörizmi yayması karşısında atılacak önemli bir adımdır.”
İryani, ülkesinin Irak, Lübnan ve Suriye ile birlikte yıllardır Humeyni devriminden bu yana İran rejiminin ve Devrim Muhafızları’nın benimsediği düşmanca politikalar ve darbe girişimleri karşısında ağır bedeller ödediğini, milislerin silah zoruyla ve radikalizm yanlısı fikirleriyle ülkeye kontrolünü dayattığını vurguladı.
Yemenli Bakan, İran’a yönelik uygulanan silah ve askeri teçhizat satma, tedarik etme ve nakletme yasağının kaldırılmasının tehlikelerine dair uyarıda bulundu. Bu tür bir adımın rejime ‘bölgede kaos ve terörizm yaymak ve yıkıcı faaliyetlerini genişletmek amacıyla finansal kaynak sağlamak için bir hediye’ olacağını belirten Muammer el-İryani bu durumun bölgenin ve dünyanın güvenliğinı ve istikrarını tehdit edeceğini ve barışı tesis etme çabalarına acı bir darbe vuracağını kaydetti.
İryani, İran’ın enerji kaynaklarını ve uluslararası koridorları hedef almak için başta Husiler, Hizbullah, El-Kaide ve DEAŞ olmak üzere mezhep uygulamalarını kullanan milislere ve terör örgütlerine silah sızdırdığını belirttiği açıklamasında İran’a silah satışının ve tedarikinin yeniden başlamasının bölgesel ve uluslararası güvenliği ve barışı tehdit ettiğini vurguladı.
Yemenli Bakanın açıklamaları, ABD’nin Arap ülkeleri de dahil olmak üzere Ortadoğu’daki bölge ülkeleriyle birlikte İran’a silah tedarikini yasaklayan BMGK kararını uzatma çabalarına öncülük ettiği bir zamanda geldi.
Yemenli siyasi partiler ve güçlerden oluşan Ulusal İttifak, İran rejimine karşı silah ambargosunu uzatmak, Yemen halkını ve bölge halklarını öldüren, bölge ülkelerinin güvenliğini tehdit eden, bölgesel ve uluslararası barış ve güvenliği baltalayan silah tedarikini engelleyici tedbirler almak için BMGK’ya Yemen halkı adına benzer bir çağrıda bulundu.
İttifak, İran rejiminin uluslararası toplum üzerinde ‘azami baskı politikası’ uyguladığını belirtirken durumun çatışmanın devam etmesine, terörizmin yayılmasına, ‘nesillerin geleceğine ve dünyanın çıkarlarına’ yönelik tehdide yol açacağını vurguladı.
Siyasi Partiler Ulusal İttifakı, 10 Ağustos’ta yaptığı açıklamada şu ifadeleri kullandı:
“Yemen halkı ve toplumsal güçleri adına, BMGK’nın tüm üyelerine İran’a silah ambargosunu uzatma, ayrıca ‘İran rejiminin Yemen ve Irak, Lübnan, Suriye ve diğer bazı ülkelerdeki halkları öldüren, başta Suudi Arabistan olmak üzere bölge ülkelerinin güvenliğini tehdit eden, bölgesel ve uluslararası barış ve güvenliği baltalayan’ silahlar tedarik etmesini engelleyici, caydırıcı önlemler alma çağrısı yapıyoruz.”
İran’ın BMGK kararlarına karşı devam eden açık ihlallerin yankıları konusunda BMGK’daki görüşmeleri takip eden İttifak uluslararası toplumu Husi milislere silah ve destek gönderilmesini engellemeye çağırdı.
Ulusal İttifak, BM Genel Sekreteri’nin İran’ın ‘11 Haziran 2020 tarihinde 2231 sayılı BMGK kararını uyguladığına’ dair raporunu da memnuniyetle karşıladı.
Yemen güçleri ve partileri, İran’ın Yemen’e ve bölgeye müdahalesinin İran’ın nükleer silaha sahip olmasından daha az tehlikeli olmadığını söyledi.
Yayınlanan bildiride şu ifadelere yer verildi:
“Biz, Yemen’de İran’ın yasa dışı mezhep merkezli bir gruba gönderdiği kaçak silahlardan zarar gören insanlar arasındayız. Onlar, tüm herkesin barış çağrılarını reddediyor, Yemenlilerin adaleti ve eşitliği sağlayan, bölgesel ve küresel barışın sağlanmasına katkıda bulunan bir sivil devlet inşa etme arzularına karşı çıkıyorlar.”
Diğer yandan ABD, Umman Denizi sularında Husilere yönelik ‘İran yapımı 358 füze ve diğer silah bileşenlerini içeren bir silah sevkiyatını’ engellediğini duyurdu.
Ayrıca BM’den bir soruşturma ekibi de Yemen’e ilişkin son raporunda, bu yılın başlarında BMGK’ya ‘Husilere kaçırılan gelişmiş silahların engellenmesi, füze ve insansız hava aracı üretiminde kullanılan sivil malzeme türlerini yasaklaması için bir yönetmelik çıkarması’ tavsiyesinde bulundu.



İran'da iki halef seçimi krizi: Ilımlılık ve aşırılık oyunu

Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor (Reuters)
Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor (Reuters)
TT

İran'da iki halef seçimi krizi: Ilımlılık ve aşırılık oyunu

Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor (Reuters)
Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor (Reuters)

Refik Huri

Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin helikopter kazasında ölmesi, İran'ı kritik bir dönemde iki halef kriziyle karşı karşıya bıraktı; birincisi zamanından önce gelen cumhurbaşkanının halefi krizi. İkincisi,1979'da İslam Devrimi'nin fitilini ateşleyen İmam Humeyni’den çok daha uzun süre hüküm süren Dini Lider Ali Hamaney'in sağlık durumu sebebiyle zamanı yaklaşan halefini seçme krizi. Hamaney'in halefinin radikal bir din adamı olacağı kesin ve Reisi öne çıkan bir adaydı. Hem Dini Lider hem de Dini Lider’in istediği seçeneğe oy veren Uzmanlar Konseyi çevresinde önemli bir seçenekti. Reisi'nin halefi konusu ise görünürde Reisi, Ahmedinejad ve Hatemi gibi aşırı muhafazakâr veya Rafsancani ve Ruhani gibi reformcu ve ılımlı bir figür olacak din adamı ya da eski Devrim Muhafızları subayı seçeneklerine açık görünüyor.

Sistemin gerçek hesapları arasında hiçbir fark yok. Zira gerçek güç, “ilahi meşruiyete” sahip olan, kayıp ve beklenen “zamanın sahibinin” vekili olan Dini Liderin elinde. Herhangi bir dini rejim gibi, gittikçe daha da aşırılaşma yönünde ilerlemeye mahkûm bir rejimde, Dini Liderin aşırı muhafazakâr olması doğal. Teorik olarak “halk meşruiyetini” temsil eden cumhurbaşkanlığı makamı için muhafazakâr ya da ılımlı adayları seçen de odur. Seçimler, ister iç koşullar isterse dış ilişkilerin görünen yönü olsun, rejimin her aşamadaki ihtiyaçlarına bağlıdır. Dünyada İran’daki “reformcu akımın” başarısı üzerine oynanan bahisler bağlamında yapılan eski ve yeni tartışmalar ise bir nevi kendini kandırmadır. Dini Liderin iradesi olmadan hiçbir reformcu iktidara ulaşamaz. Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi, Hasan Ruhani ve onlardan önce İmam Humeyni'nin ölümünden sonra arkadaşı Ali Hamaney'in Dini Lider konumuna gelmesinde önemli rol oynayan Haşimi Rafsancani'de olduğu gibi, iktidara gelip çizilen kırmızı çizgileri aşmaya çalışan herhangi bir reformcu figür izolasyona mahkumdur.

Hamaney, "bugün ülkenin asıl meselesinin ekonomi ve temel zayıf noktasının da ekonomik mesele" olduğunu düşünüyorsa, Reisi'nin halefi ekonomiye odaklanacak, insanları ekonomik durumdan ve uygulanan sosyal kısıtlamaların sertliğinden kaynaklanan toplumsal memnuniyetsizliklerini azaltmaya ikna edecek ılımlı bir şahsiyet olabilir. Ama bunun aksini düşünenler de var. Bunlara göre Reisi'nin Türkiye, Mısır, Suudi Arabistan, BAE, Katar ve diğerlerine açılma konusunda yaptıkları, ancak ılımlı bir cumhurbaşkanının aksine sorgulanmadan esneklik gösterebilecek katı görüşlü bir cumhurbaşkanı tarafından yapılabilirdi. Pratik olarak Hamaney'in elinde olan anahtar, adayları eleyen ve Reisi'nin aday gösterilmesi sırasında kazanacağı korkusuyla Ali Laricani’nin yarış dışı bırakılmasında olduğu gibi, seçilen adaya tehdit oluşturanların adaylığını önleyen Anayasa Koruma Konseyi'ne ödünç olarak veriliyor. Konsey, eski cumhurbaşkanı Ruhani’nin bile, uzun süredir üyesi olmasına rağmen Uzmanlar Konseyi'ne aday olmaya uygun olmadığına karar vermişti. Bunun nedeni, İmam Humeyni'nin en başından beri İslam Cumhuriyeti'nin en yüksek önceliklerini belirlemiş olmasıdır ve bunlardan en öne çıkanları iki tanedir. Birincisi, "İslam hükümeti velayet ile imanın ikizidir ve düzeni sağlamak bir görev borcudur." İkincisi ise "devrimi ihraç etmek, çünkü rejim kapalı bir ortamda kalırsa kesinlikle yenilgi ile yüzleşecektir." Arap ülkelerindeki Şii milis gruplara “yatırım” yapılması ve Filistin kartına sahip olunmaya çalışılması da bundandır. Bunun hiçbir bölgesel güçte daha önce görülmemiş pratik uygulaması ise Lübnan'da Hizbullah, Irak’ta Haşdi Şabi, özellikle de Hizbullah Tugayları, Seyyid el-Şuhada Tugayı, Kays el-Hazali hareketi, Suriye'de Afganlardan oluşan Fatimiyyun Tugayı ile Pakistanlılardan oluşan Zeynebiyyun Tugayı gibi silahlı mezhepçi ideolojik grupların kurulması, Yemen’de Ensarullah (Husiler), Gazze’de Hamas ve İslami Cihat’ın desteklenmesidir. İran'ın hiçbir şey yapmadan kazanmasını sağlayan da budur. Vekalet ile kazanıyor, vekalet ile savaşıyor ve vekalet ile anlaşıyor. Brookings Enstitüsü Başkan Yardımcısı ve Dış Politika Programı Direktörü Susan Maloney'nin söylediği gibi, Tahran'ın bölgede bahse girdiği şey bir kaos sistemidir. Maloney İran'ın stratejisini "güçlü düşmanlarına, özellikle de ABD'ye karşı avantaj elde etmenin ekonomik açıdan ucuz bir yolu olarak, asimetrik savaşa yatırım yapmak" olarak tanımlıyor. Sahne çok çelişkili ve Sovyetler Birliği'nde yaşanan ve onun çöküşüne yol açan duruma benziyor; içeride ekonomik zayıflık, dışarıda güçlü nüfuz ve büyük harcamaların yapıldığı askeri güç. Hamaney'in 2003'te İran penceresinden gördüğü kadarıyla bölgedeki sahne şöyleydi; “Washington yeni bir Ortadoğu yaratma konusunda tamamen başarısız oldu. Bölgenin jeopolitik haritasının köklü bir değişim içinde olduğu doğru ama bu ABD'nin değil, direniş cephesinin yararına bir değişim. Evet, Batı Asya'nın jeopolitik haritası değişti ama direnişin lehine olacak şekilde değişti.” Dahili sahneye gelince, zorlu ekonomik durumdan duyulan memnuniyetsizlik nedeniyle halk seçimlere katılma konusunda isteksiz. Kadınlara başörtüsünün dayatılmasına, sosyal davranışlar ve giyim üzerindeki kısıtlamaların sıkılaştırılmasına karşı gösteriler düzenleniyor. Son parlamento seçimlerine seçmenlerin ancak yüzde 41'i katıldı. Başkent Tahran'da bu oran yüzde 19'du.Türk analist Murat Yetkin, "İran rejimi uzun menzilli füzeler üretebiliyor ama Cumhurbaşkanı Reisi'nin uçağının yerini tam olarak belirleyemiyor" derken abartmıyordu. Aslında İran'ın uçağın düşüşüne ilişkin hikayesi hâlâ eksik. Dahası kazanın gerçek nedenleri, teknik neden veya sisten mi kaynaklandığı, yoksa sabotaj sonucu mu olduğu gibi sorular cevapsız kalacak kadar boşluklarla dolu. Resim net değil; cumhurbaşkanının uçağı düşerken kendisine eşlik eden iki uçak Tebriz'e dönüş yolculuğuna nasıl devam edebildi? Reisi'nin dini lider konumuna gelmesini engellemek için biri bir komplo mu kurdu? Cenaze törenlerinde Şiiliğin abartılı tezahürleri, soruları gülünç hale getirmeye yönelik bir çaba mıydı?

Totaliter rejimlerde gerçeği bilmek zordur. Ancak içeride baskı ve disipline, bölgede ise kaosa bel bağlayan İslami rejim, din adamları ve Devrim Muhafızları arasında karma bir rejim haline geldi. Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor.