Trump, Biden ve ‘kırmızı çizgi’ Suriye

27 Ekim’de Suriye'nin kuzeydoğusundaki bir petrol tesisi yakınındaki ABD askeri devriyesi (AFP)
27 Ekim’de Suriye'nin kuzeydoğusundaki bir petrol tesisi yakınındaki ABD askeri devriyesi (AFP)
TT

Trump, Biden ve ‘kırmızı çizgi’ Suriye

27 Ekim’de Suriye'nin kuzeydoğusundaki bir petrol tesisi yakınındaki ABD askeri devriyesi (AFP)
27 Ekim’de Suriye'nin kuzeydoğusundaki bir petrol tesisi yakınındaki ABD askeri devriyesi (AFP)

Suriyeli şahıs ve varlıklara yönelik son ABD yaptırımları haftalar önce hazırdı. Washington'da bu ‘dosyadan’ sorumlu kişiler, yaptırımların ilanını ayın başındaki ABD başkanlık seçimleri sonrasına erteleme kararı almıştı. Amaç ise ABD'de yönetim değiştiği taktirde Suriye'ye yönelik politikanın değişmeyeceği, iki parti ve kurumlar arasında bu ‘dosya’ üzerine siyasi uzlaşı olduğunu söylemekti. Peki bu doğru mu? Donald Trump yönetimi ile Joe Biden'ın olası yönetimi arasındaki birleşme ve çatışma noktaları neler?
Petrol endüstrisiyle bağlantılı ekonomik kuruluş ve şahıslar, güvenlik alanındaki isimler, Ulusal Savunma Kuvvetleri’ndeki resmi, askeri ve lider şahıslar, siyasi isimler, son seçimlere göre Halk Meclisi (parlamento) üyelerine yönelik son yaptırımların bulunduğu liste, Ceaser (Sezar) Suriye Sivil Koruma Yasası’nın Haziran ayı ortalarında uygulanmaya başlamasının ardından gelen beşinci listeydi. Aynı zamanda, Suriye dosyasındaki yetkililerin 90'dan fazla kişi ve kurumu etkileyen ‘Ceaser yasası’ ile ilgili söylediklerini tamamlar nitelikteydi. Yetkililerin ifade ettiğine göre, siyasi mesaj, baskı kampanyasının devam edeceği, bu kampanyanın Biden yönetiminin gelişiyle değişmeyeceği yönündeydi. Zirâ bu dosyada nasıl ilerleneceği tartışmalı değil, siyasi bölünmeleri kenara koyan bir konu. Başkan Trump’ın onayladığı Ceaser Yasası, Kongre’de hem Cumhuriyetçi, hem de Demokratlar tarafından onaylanmıştı. 
Washington’a göre Ceaser Yasası, Fırat'ın doğusundaki ve et-Tanf Üssü’ndeki askeri varlığı, Suriye Demokratik Güçleri’nin (SDG) ekonomik kaynaklar açısından zengin ve stratejik bir bölgeyi kontrol etmesine destek olmak, Arap ülkelerinin ve Avrupalı diplomatların Şam ile normalleşmesini engellemeyi sürdürmek, Şam rejimini yeniden yapılanma ve normalleşme için ihtiyacı olan fonlardan mahrum etmek gibi sahip olduğu araçlardan biri sayılıyor. Nitekim ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo ve Hazine Bakanı Stephen Mnuchin, Washington'un Suriye rejimi ve destekçileri üzerinde ekonomik baskı uygulamaya devam etme niyetini gizlemedi.
Washington, buradan hareketle, Arap ve Avrupa ülkelerini Suriyeli mültecilerle ilgili Şam'da düzenlenecek konferansa katılmamaya, Şam’ı Arap Birliği’ne geri almak için acele etmemeye çağırmıştı. Nitekim konferans boykot edildi. Arap Birliği yetkilileri ise Suriye’nin birliğe geri dönmesi üzerine Arap fikir birliğinin bulunmadığını, Şam’ın bize yardım edin ki size yardım edelim ilkesine göre ilk adımı atması gerektiğini belirtti.
Peki ABD hedefleri neler? Washington, sahip olduğu araçları şu üç hedefe ulaşmak için kullanmak istediğini söylüyor: DEAŞ’ın daimi yenilgisi, İran güçlerinin Suriye'den ihraç edilmesi ve 2254 sayılı karar çerçevesinde siyasi bir çözüme ulaşılması. Nitekim ABD’li yetkililer, Birleşmiş Milletler’in Suriye'deki Suriye misyonuna “Anayasa Komitesi'nin çalışmalarını engelleme sorumluluğunu üstlenme konusunda daha şeffaf” olması, 2254 sayılı kararın tüm unsurları üzerindeki çalışmanın yoğunlaştırılması gerektiği tavsiyesinde bulunacak kadar ileri gitti. Suriye düzeyinde kapsamlı bir ateşkes, BM gözetiminde mültecilerin ve ülke içinde yerinden edilmiş kişilerin de katılımıyla seçimlerin düzenlenmesine hazırlık, kayıp ve tutuklular sorununu çözme ve güven artırıcı önlemler de bu unsurlar arasında yer alıyor.
Biden yönetimi bu hedeflerde farklılık göstermeyecek, ancak baskı ve müzakere yolunda atılan adımlarda olduğu gibi önceliklerin farklılık göstereceği tahmin ediliyor. Örneğin, Fırat'ın doğusundaki askeri varlığın Biden yönetiminde daha istikrarlı ve daha az değişken olacağına, hem SDG, hem de başta İngiltere ve Fransa olmak üzere Avrupa ile bölgedeki koordinasyonların daha derin olacağına inanılıyor. Yani, Washington’un müttefiklerinde, Batılı elçilerin istikrar projelerini tartışmak için Ekim ayında Kamışlı'yı ziyaret ettikleri sırada Trump'ın verdiği çekilme kararına şaşırmaları gibi bir durum gerçekleşmeyecek.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Ekim ayında Trump'tan Barış Pınarı Harekatı bölgesinin kurulmasına sadık Suriyeli gruplar ve Türk ordusunun önünden geri çekilme sözü alması gibi bir durum yeniden yaşanmayacak. Nitekim tüm göstergeler, Biden'ın Trump'ın aksine Türkiye'ye uzak, Kürtlere ise daha yakın bir tutum takındığına işaret ediyor. ABD'nin Suriye Özel Temsilcisi James Jeffrey’in yerine Türkiye’nin Suriye’deki rolüne muhalefet eden ABD eski temsilcisi Brett McGurk’un getirilirse bunun açık bir ifadesi olacaktır. Jeffrey ve McGurk Suriye dosyasında zıtlar taraflarda bulunuyorlar.
Ulusal Güvenlik Konseyi eski üyesi Alexander Bick’in de Suriye dosyasında rol alma ihtimali mevcut. Bick ise tutum açısından McGurk ile Jeffrey’in ortasında bir yerlerde bulunuyor. Ancak, yeni ekibin, sahip olduğu araçları gerek Cenevre’de gerek bölgesel ve uluslararası oyuncularla müzakerelerle ilişkilendirerek siyasi sürece daha fazla yatırım yapacağı üzerine bir fikir birliği var. Ankara'nın gerçekleşmesini daha önce engellediği gibi, siyasi süreçte Washington’un Fırat'ın doğusundaki müttefiklerini temsil etmesi yönünde daha fazla baskı uygulayabilir.
Kapsamlı başlık, ABD'nin Ceaser Yasası, askeri mevcudiyet ve normalleşme ve yeniden inşayı yem olarak kullanma gibi baskı araçlarından faydalanmaya hazırlıklı olmasıdır. Ankara ve Şam üzerinde daha fazla baskı, Moskova ve Tahran ile ise müzakere yolu. Suriye dosyasının bölgesel ve uluslararası meselelerle bağlantılı olduğu açık hale gelecek. Nitekim İran, Biden yönetiminin bölgesel müdahale araştırmalarını da içeren düzeltilmiş nükleer anlaşmaya geri dönmesini istiyor. Türkiye ise Kürt varlığı ‘eklemlerini parçalamayı’, Rusya ile işbirliği ve rekabet içinde bölge dahilinde hem kara hem de denizden genişlemek istiyor. Diğer yandan, Arap ülkeleriyle anlaşmalar imzalayan İsrail de İran'ın Suriye'deki nüfuzunu azaltmak ve ‘mevzilerini engellemek’ istiyor. Tüm bunlara Ukrayna ve Belarus dosyaları, Rusya ile Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Antlaşması’nın yenilenmesi, Türkiye sebebiyle teorikte Suriye sınırında bulunan NATO’nun geleceği dosyaları ekleniyor.
Suriye'de ilk testleri başlatmanın muhtemelen iki yolu var: 2012'de Suriye'de kaybolan Amerikalı gazeteci Austin Tice’ın kaderini öğrenmek için müzakerelere başlamak; Şam ile Tel Aviv arasında ikili ve bölgesel içerikli bir barış anlaşması için müzakerelere başlamanın nabzını tutmak. Analistlerin "üçüncü Obama yönetimine" liderlik edeceğine inandıkları Biden, 2013’de başkanı ‘kırmızı çizgi’ koyduğu ve verdiği sözlere uymadığı sırada oradaydı. ‘Kırmızı çizgi gölgesinin’ Washington'da olduğuna inananlar var.



Komutanı tarafından Gazze'ye girmeye zorlanan İsrail askeri intihar girişiminde bulundu

Geçtiğimiz nisan ayında Kudüs'teki askeri mezarlıkta bir askerin mezarına bayrak diken İsrail askeri (Reuters)
Geçtiğimiz nisan ayında Kudüs'teki askeri mezarlıkta bir askerin mezarına bayrak diken İsrail askeri (Reuters)
TT

Komutanı tarafından Gazze'ye girmeye zorlanan İsrail askeri intihar girişiminde bulundu

Geçtiğimiz nisan ayında Kudüs'teki askeri mezarlıkta bir askerin mezarına bayrak diken İsrail askeri (Reuters)
Geçtiğimiz nisan ayında Kudüs'teki askeri mezarlıkta bir askerin mezarına bayrak diken İsrail askeri (Reuters)

İsrail medyası, Gazze Şeridi'ne yönelik savaşın zorlukları nedeniyle sadece bir hafta içinde dört İsrail askerinin intihar ettiğini bildirdi. İsrail Kamu Yayın Kuruluşu KAN, komutanlarının sorumsuz davranışlarına karşı çıkan birlikteki arkadaşlarının uyanıklığı olmasaydı neredeyse listeye katılacak olan beşinci bir askerin hikayesini açıkladı.

Muhabir Carmela Menashe, askerlerden alıntı yaparak, arkadaşlarının ‘Gazze'ye girmeyi reddettiğini, ancak komutanının onu zorladığını, bunun üzerine askerin silahın namlusunu ağzına dayadığını ve kendini vurmakla tehdit ettiğini, bunun üzerine komutanın onu hafta sonu izninden men ederek cezalandırmaya karar verdiğini’ anlattı.

dfgthy
Meslektaşlarının cenaze töreni için mezarlığa giden yaralı İsrail askerleri, 8 Temmuz 2025 (AP)

İsrailli muhabire göre, ‘asker başlangıçta kabul etti ve Gazze'ye girdi. Ancak sonra geri döndü ve tekrar dışarı çıkmak istedi; komutana orada kalamayacağını açıklamaya çalıştı. Komutan onu hafife aldı ve onu başka cezalarla tehdit etti. Birlikteki arkadaşları son anda devreye girerek intihar etmesini engelledi ve onu psikolojik destek subayıyla görüşmeye zorladı.’

Psikolojik destek subayı, askerin durumunun Gazze Şeridi'ne girmesine izin vermediğine karar vererek onu birlik dışında tedavi görmesi için göndermiş; psikolojik durumunun ciddi olduğu teşhis edilmiş ve askerin ordudan tamamen terhis edilerek tedavi altına alınmasına karar verilmiş.

Muhabir, “Askerin durumu benzersiz değil; savaş binlerce askeri travmatize ediyor. Zamanında gerekli tedaviyi görmeyenler kendilerini ciddi bir depresyon içinde buluyor ve bu da aşırı durumlarda intihara yol açabiliyor” dedi.

4 asker intihar etti

Tel Aviv medyası sadece geçen hafta dört askerin intihar ettiğini ve savaşın başladığı 7 Ekim 2023 tarihinden bu yana intihar eden asker sayısının 44'e yükseldiğini duyurdu.

İntihar eden askerlerin çoğunluğunun aktif görevdeki yedek askerler olduğunu belirten Haaretz gazetesi, İsrailli askeri kaynaklara dayandırdığı haberinde intihar eden askerlerin büyük bir kısmının savaş sırasında psikolojik durumlarını önemli ölçüde etkileyen durumlara maruz kaldıklarını aktardı.

xcvfgbh
Temmuz 2025'te Gazze Şeridi'nde öldürülen meslektaşlarının cenaze töreninde ağlayan İsrailli askerler (AFP)

Gazete, orduda aktif görevde olan İsrailli askerlerin intihar oranlarının önceki yıllara göre artış gösterdiğini doğruladı.

Kaynaklar, intiharların bazen iç raporlarda ‘çatışma dışı ölüm’ veya ‘soruşturma altındaki durumlar’ gibi muğlak etiketler altında kategorize edilmesi nedeniyle gerçek sayının daha yüksek olabileceğini tahmin ediyor.

Şarku’l Avsat’ın Haaretz'den aktardığına göre İsrail ordusu, 2024 yılının başından bu yana yaklaşık bin 600 askerin travma sonrası stres semptomlarından mustarip olduğunu kabul ediyor ve bu da yaklaşık 250 askeri ruh sağlığı nedenleriyle terhis etmesine neden oldu.

Veriler intihar eden askerlerin çoğunun geçtiğimiz mart ayında yeniden başlayan savaştan bu yana çatışmaların devam ettiği Gazze'deki çatışmalara katıldığını gösteriyor.

cdfgthy
Temmuz ayında Gazze'de öldürülen bir İsrail askerinin cenaze töreninden (EPA)

Cepheden dönen askerlerin psikolojik olarak yalnızlaştığı ve özellikle muharebe tugaylarına yeni katılanlar ile dışlanmış sosyal sınıflara mensup askerlere yeterli psikolojik bakım sağlanmadığı belirtiliyor.

Ordu, sahadan dönen askerlerle ilgili sessiz bir iç krizle karşı karşıya; bu askerler fiziksel yaralanmaların ötesinde derin psikolojik yaralar da taşıyor ve bu da bazılarının son bir kaçış olarak intiharı seçmesine neden oluyor.

Gözlemciler Gazze savaşının sadece Filistinlileri tüketmekle kalmadığını, aynı zamanda İsrail'in iç cephesinde de giderek artan bir çatlağa neden olduğunu, askerlerin karada savaşırken psikolojik kaderlerinin havada asılı kaldığını düşünüyor.