عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
Son Haberler
DÜNYA İran

Amnesty: İran Kasım protestolarında göstericilerin öldürülmesini gizlemek için interneti kasten kesti

Kasım 2019’da Tahran’daki petrol zammı protestolarından bir kesit (AFP)
Kasım 2019’da Tahran’daki petrol zammı protestolarından bir kesit (AFP)
    Londra/Şarku’l Avsat
TT
TT

Amnesty: İran Kasım protestolarında göstericilerin öldürülmesini gizlemek için interneti kasten kesti

Kasım 2019’da Tahran’daki petrol zammı protestolarından bir kesit (AFP)
Kasım 2019’da Tahran’daki petrol zammı protestolarından bir kesit (AFP)

Uluslararası Af Örgütü (Amnesty),  İranlı yetkililerin, Kasım 2019’da ülke çapında düzenlenen protestolar sırasında güvenlik güçleri tarafından gerçekleştirilen yasadışı cinayetlerin gerçek boyutunu gizlemek için kasıtlı olarak interneti kapattığını bildirdi.
İran’da benzin fiyatlarına yüzde 300’lük zam kararının ardından 15 Kasım 2019’da ülkenin güneybatısındaki Ahvaz kentinde patlak veren protesto kıvılcımı, hızla ülke geneline yayıldı.
Amnesty, protestoların en kanlı gününün anısına ‘Cezasızlık Ağı; İran’da internetin kapatılması’ adında yeni bir mikro web sitesi kurarak, İranlı yetkililerin en az 304 kişinin ölümüyle sonuçlanan baskıları dünyadan nasıl gizlediklerini belgeledi.
Amnesty Ortadoğu ve Kuzey Afrika Bölge Direktör Yardımcısı Diana Eltahawy, “Geçen yıl Kasım ayında İran’dan ölümcül baskı haberleri gelmeye başladığında, dünya güvenlik güçlerinin acımasız şiddeti karşısında şok oldu. Yetkililer İran’da internet erişimini kasıtlı olarak engelledi ve ülke genelinde gerçekleştirdikleri korkunç insan hakları ihlallerinin gerçek boyutunu sakladı” dedi.
Amnesty yetkilisi, “Tahran hükümeti, interneti keserek İranlıları susturabileceğine inanıyordu ancak İran halkı dünyaya gerçeği söylemekte kararlıydı. Yeni web sitemiz, yetkililerin gizlemek istediği şiddet sahnelerini çekip paylaşan herkesin cesaretini takdir ediyor” şeklinde konuştu.
Eltahawy, yetkililerin, mali kayıpları azaltmak için devlet hizmetleri ve bankalar gibi faaliyetlere yönelik internet hizmetinin sürdürülmesine izin vermesine de dikkat çekti.
Amnesty’ye göre, söz konusu web sitesinde 31 şehirde çekilen 100’den fazla video gösteriliyor. Bu videolarda güvenlik güçlerinin silahsız protestocular ve izleyicilere karşı ateşli silahlar, göz yaşartıcı gaz bombaları ve tazyikli su kullandığı gözler önüne seriliyor.
Bugüne kadar, hiç kimsenin cinayetlerden sorumlu tutulmadığına ve haklarında cezai soruşturma başlatılmadığına dikkat çeken Amnesty, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Konseyi’ne üye ülkelere, bu suçların emrini vermek, planlamak ve yürütmekten sorumlu olanların adil yargılanmak üzere adalet önüne çıkarılmasını sağlamak için yasadışı cinayetlerle ilgili bir soruşturma yürütme çağrısını yeniledi.
Kurbanların çoğunlukla kafasına veya göğsüne ateş edilerek öldürüldüğüne vurgu yapan Amnesty, bunu güvenlik güçlerinin öldürmek için ‘ateş et’ politikası uyguladığının göstergesi olduğunu vurguladı.
Gerçek ölüm sayısının beyan edilenden çok daha yüksek olduğuna dair bir inanç olduğunu aktaran Amnesty, yetkililer tarafından uygulanan örtbasın gerçek sayının asla bilinemeyeceği anlamına geldiğini ekledi.
Amnesty’nin topladığı temel veriler, kurbanların fotoğrafları ve ölüm nedenleriyle ilgili ayrıntılar sitede hem İngilizce, hem de Farsça olarak yayınlandı.

Daha fazlasını oku

 
 
DÜNYA

Reisi'nin yokluğunun ardından İran

Reisi'nin ardından İran, iktidarın muhalefete "Allah ile savaştığı" temelinde bir darbe indirmesini sağlamak için Humeyni ideolojisini yoğunlaştırmaya yönelecek (AFP)
Reisi'nin ardından İran, iktidarın muhalefete "Allah ile savaştığı" temelinde bir darbe indirmesini sağlamak için Humeyni ideolojisini yoğunlaştırmaya yönelecek (AFP)
TT
TT

Reisi'nin yokluğunun ardından İran

Reisi'nin ardından İran, iktidarın muhalefete "Allah ile savaştığı" temelinde bir darbe indirmesini sağlamak için Humeyni ideolojisini yoğunlaştırmaya yönelecek (AFP)
Reisi'nin ardından İran, iktidarın muhalefete "Allah ile savaştığı" temelinde bir darbe indirmesini sağlamak için Humeyni ideolojisini yoğunlaştırmaya yönelecek (AFP)

Velid Fares

İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin, Dışişleri Bakanı ile birlikte helikopter kazasında hayatını kaybettiğini duyuran açıklamanın mürekkebi kurumadan, ölümünden kimin sorumlu olduğuna dair anlatılar başladı. Helikopterin zorunlu inişi gerçekten teknik nedenlerden mi kaynaklanıyordu, yoksa birisi motora sabotaj mı yapmıştı?

Haberlerin çoğu, teknik bir arızanın bir felakete dönüşen bu zorunlu inişe yol açtığı sonucuna varıyor. Ancak pek çok soru hâlâ soruluyor ve bunlar arasında şunlar da var; bu helikopter nasıl düştü, Cumhurbaşkanına eşlik eden iki helikopterden ikisi de neden zorunlu iniş alanına bakmadan yolculuklarına devam ettiler? Bazıları, kötü hava koşullarına rağmen kışın bile bu koridorun sürekli uçak ve helikopterler tarafından kullanıldığını söylüyorlar. Dolayısıyla ya bu olay benzersiz ya da olayların seyrini bu yöne iten yıkıcı bir el var.

Nihai raporların sonuçları ne olursa olsun, bu durum, İran rejimi içindeki kanatlar arasındaki güç tartışması çerçevesine giriyor. Bu kanatların ilki ölen Cumhurbaşkanı’nın devlet başkanı konumundayken başını çektiği kanattır. Kaynaklara göre Reisi, başkanlığını yaptığı devlet kurumlarının daha yetkili olması için çalışıyordu. Diğer kanat ise Dini Lider'in kanadı ve yüksek Humeyni otoritesi onun elinde. Yeni cumhurbaşkanlığı seçiminin tarihi yaklaşırken kanatlar arasındaki mücadele yoğunlaşmıştı ve Hamaney'in ölümüyle yerine geçecek yeni ismin bulunması için çalışmalar yapılıyordu. Bilgiler, Humeyni Otoritesinin başındaki ismin, yerine oğlu Mücteba Hamaney'i önerdiğini söylüyor. Ancak diğer kaynaklar, Reisi'nin Veliyyi Fakih’in halefi olmaya hazırlandığını, bunun da iki kanat arasında çatışmaya yol açtığını söylüyorlar.

Anlaşmazlık konularından biri de 2014'ten bu yana Batı'dan, özellikle de ABD'den aktarılan ve on milyarlarca dolar olduğu tahmin edilen paranın kontrolü. Bu büyük meblağlar doğal olarak hükümet, bürokrasi, güvenlik kurumları, bankalar ve sahayı kontrol eden milisler arasında büyük çatışmalara yol açıyor. Cumhurbaşkanlığı ve Genel Rehberlik makamları arasındaki çatışma, bir yandan rejimin gücünü güvence altına alan bu fonlar üzerindeki kontrolün niteliği, diğer yandan da rejimin dört Arap ülkesinde ve Filistin topraklarındaki Humeynici ve müttefik milislerle olan organik bağıyla ilgili derin farklılıkların bir sonucu olabilir.

Peki, Reisi’nin sahneden ayrılmasından sonra şimdi ne olacak?

En yakın ihtimal, kurumlardaki ve devletteki destekçilerinin zayıflatılması ve yerine Rehber’i çevreleyen dar çevrenin parçası olacak, yeni bir cumhurbaşkanının getirilmesidir. Böylece cumhurbaşkanlığı makamı yakın gelecekte Dini Lider’in halefi için hazırlanmış olacak. Bu durumda, İran'daki bu dramatik değişimlerin iç, bölgesel ve uluslararası arenadaki sonuçları nelerdir?

İran içinde, yoğun halk tepkisinden ve Tahran ile diğer şehirlerde gerçekleşen kutlamalardan, Reisi'nin ölümünün, muhalefetin bir bütün olarak rejimin varlığını reddetmesi, bir otorite boşluğu veya en azından otoritenin kanatları arasında bir çekişme olduğu temelinde otoriteye karşı yeniden protesto çağrısı yapması için yeni bir kapı açabilir. Bu elbette rejimi, uluslararası kamuoyunu sahayı kesin olarak kontrol ettiğine ikna etmek için büyük bir baskıda bulunmaya itecektir.

Bölgesel düzeyde bazı hükümetler, Tahran’daki yeni hükümet ve yönetim ile ilişkilere hazırlık olarak Hamaney'in otoritesini yeniden tanıdı. Bunların arasında devletlerin içişlerine karışmama anlaşması imzalayan ülkelerin yanı sıra, durumu izleyen ve yeni rejimin istikrarlı bir yönde gelişimini görene kadar harekete geçmeyecek Arap Körfez ülkeleri de var.

Uluslararası düzeyde, bazı Avrupa hükümetlerinin, İran liderliğine Avrupa, AB ve Tahran arasındaki mevcut anlaşmalara saygı duyulacağı konusunda güvence vermek amacıyla, Dini Lider’e sempatilerini ifade etmekte hızlı davrandıklarını gördük. Bu, İran'da en yüksek ve derin Avrupa çıkarlarına sahip olanlar için normaldir ve şu ana kadar rejimi değiştirmeye çalışan tüm İran muhalefetlerinden daha güçlüdür.

ABD'ye gelince, Dışişleri Bakanlığı, İran hükümetinin koşullarındaki değişikliğe rağmen kendisi ile diplomatik ilişkiler kurmadan, İran yönetimine sakin bir dille başsağlığı diledi. Çünkü yönetim Kongre'de her iki partiden de cumhurbaşkanı kim olursa olsun bu rejimle ilişki kurmak istemeyen bir çoğunluğun bulunduğunu çok iyi biliyor. Başkanlık seçimi kampanyası sırasında muhalefetin yönetime yönelik eleştirilerini yoğunlaştırdığı ve muhalefetin ABD yönetimini, terörist olarak gördüğü bir rejimi tanımaktan sorumlu tuttuğu biliniyor.

Dolayısıyla Biden yönetimi İran rejimini diplomatik olarak tanırken, popülist Cumhuriyetçi tabandan duyduğu korku nedeni ile kendisi ile ilişki kurmama ilkesini sürdürecek. Çünkü Cumhuriyetçiler önemli eyaletlerde çoğunluğu elde etmiş gibi görünüyor, bu da seçim sonuçlarını etkileyebilir.

Bunun gelecekteki en önemli sonuçları ne olacak?

İran rejiminin, önümüzdeki Kasım ayındaki ABD seçimleri öncesi Ortadoğu'da bir tür güç gösterisine hazırlık amacıyla kendi kurumlarını etrafında toplaması, onları koruması ve geliştirmeye çalışması mantıklı. Bu da demek oluyor ki, yaz başından kasım ortasına kadar Biden yönetiminin ya da diğerlerinin seçimler nedeniyle Ortadoğu'daki herhangi büyük hareketlenmeye karşılık veremeyeceği hassas bir dönem yaşanacak. Tahran bunu anladı ve eğer isterse aynı aşamayı bölgedeki bazı hedeflerini hayata geçirmek için de kullanmaya hazırlanıyor.

Reisi'den sonra İran, iktidarın Humeyni’nin deyimi ile "Allah ile savaşan" muhalefete bir darbe indirmesini sağlamak için Humeyni ideolojisini yoğunlaştırma yoluna gidecek. Ancak İsrail-İran çatışması çerçevesindeki yeni durum, bir yanda İsrail ve bölgesel müttefikleri, diğer yanda İran rejimi arasında tansiyonu yükseltmeyi, aynı zamanda rejim içinde yeni halk ayaklanmalarının başlamasını kolaylaştıracak bir iç bölünmenin yaşanmasını ümit eden İran muhalefetinin işine yarayabilir.

Fakat ABD'nin tutumu değişmediği sürece, mevcut aşamada bu rejimi değiştirmek zor olsa da seçim tarihi yaklaştıkça değişim fırsatları doğabilir. Her halükârda, Humeyni rejiminin temel direklerinden biri ve 1980'lerdeki binlerce idamın sorumlusu olan birinin yokluğu, İran'daki kurban aileleri için umut verici bir haber, rejime reform veya değişim yönünde baskı yapmak için motive edici bir faktördür.

*Bu makale Şarku’l Avsat tarafından Independent Arabia’dan çevrilmiştir.