Siyasal İslam, davetçi imajı lehine hoca imajını ortadan kaldıracak mı?

Bugün dünya, beyinleri sabote edip yıkayarak kendisini yıkmaya çalışan siyasi olgularla alay etmesinin faturasını ödüyor (AFP)
Bugün dünya, beyinleri sabote edip yıkayarak kendisini yıkmaya çalışan siyasi olgularla alay etmesinin faturasını ödüyor (AFP)
TT

Siyasal İslam, davetçi imajı lehine hoca imajını ortadan kaldıracak mı?

Bugün dünya, beyinleri sabote edip yıkayarak kendisini yıkmaya çalışan siyasi olgularla alay etmesinin faturasını ödüyor (AFP)
Bugün dünya, beyinleri sabote edip yıkayarak kendisini yıkmaya çalışan siyasi olgularla alay etmesinin faturasını ödüyor (AFP)

Emin Zavi
Siyasal İslam, Ortadoğu ve Kuzey Afrika’da medeniyet döngüsünü yok etti ve oradan Avrupa ülkelerine uzandı.
Hoca, hem kırsal hem de şehir halkı için özel bir imaja sahiptir, çünkü o, belki de ansiklopedik bilgi birikimine sahip entelektüel olarak adlandırdığımız şeyin son tezahürüdür. Ortadoğu ve Kuzey Afrika Müslümanlarının zihninde onun görüntüsü, sadece dini görevi ile sınırlı olmayıp, başka alanlara, fitne ve bozgunculuğa yol açmadan temas ettiği alanlara da uzanır. Hoca, çocuklara ve gençlere ya da Kuzey Afrika’da denildiği gibi kunduzlara (mektep öğrencilerine verilen ad) Kur’an-ı Kerim’i öğretip ezberletmenin yanı sıra yazmayı ve hesap yapmayı da öğretir.
Organik bir entelektüel olarak hoca sosyal bir role de sahiptir. Kız istemeler ve düğünlerde hazır bulunup nikahı kıyan, küsleri barıştıran, boşanmanın iki taraf için etkilerini hafifletecek şekilde gerçekleşmesini sağlayan odur. Bunu yaparak kendisini ilgili kurumların ya da mahkemelerin, yani resmi kurumların yerine koymaz. Boşanma, evlilik gibi medeni hukuku ilgilendiren bir meseledir ve kayıt altına alınmalıdır. Hocalar bu kurumların alternatifi değil bu yoldaki duraklardan biridir.
Hoca aynı zamanda sosyal bir entelektüeldir. Kültürü dini metinlerle sınırlı değildir. En ünlü din alimlerinin şiir yazdıkları ve şair oldukları bilinir. Bazıları da çekinmeden ve cesaretle konuşmalarıyla bilinirler. Konuşmaları kimi zaman küstahlığa varacak kadar şakalara ve nüktelere açıktır. Hoca, konuşmayı bilen yani hoş sohbet biri olmalıdır. Sohbetlerinde kadınlar, tarım ve yolculuklar gibi insanların günlük yaşamlarıyla ilgili birçok konudan bahsedebilmelidir. Ebu Hayyan Tevhidi’nin deyimiyle “eğlendiren ve sosyalleştiren” sohbet halkalarının yapımcısıdır.
Hoca, genel olarak nüktedan, gülümseyen, gülen, kaşlarını çatmayan ve kadın erkek herkese açık bir kişiliğe sahiptir. Bu, beslendiği referanslardan kaynaklanır. O, dini metinlerin yanı sıra yerel ve evrensel edebi eserler de okur. Toprak, tarım, av, atlar, binicilik gibi kamusal yaşam kültürüyle de ilgilidir.
Bu nedenle hocaları son ansiklopedik bilgi birikimine sahip entelektüeller olarak tanımladık. Yani birçok bilim dalında bilgi sahibi olduğunu söyledik. Eskiler bunu “her bahçeden bir çiçek alan” şeklinde ifade ederler.
Yakın zamana kadar bir hoca, çocukları eğitmek için bir köye gittiğinde, köy sakinlerinin kendisine tahsis ettikleri bir evde ya da mektepte kalırdı. Köylülerin kendisine verdiklerini yerdi. Onlar gibi yer içer, onlarla birlikte sevinir ve üzülürdü. Aralarında yazılı bir anlaşma veya kendisine verdikleri belirli bir aylık olmazdı. Aralarındaki anlaşma, sembolik, etik ve aynı zamanda sosyaldi. Örneğin Kuzey Afrika’da, her çarşamba günü kunduzun (talebenin) muallimine el-rubiyye (çeyreklik) adı verilen küçük bir madeni para vermesi adettendi. Parası yoksa yumurta gibi başka küçük şeyler de verebilirdi.
Çiftçilere gelince, dersler bitip hasat zamanı geldiğinde her biri, isteyerek, doğal ve etik bir şekilde, buğday, arpa, bezelye, bakla, nohut o yılki mahsulü ne ise ondan kendisine bir pay verirlerdi. Bu etik-sosyal uygulamaya istisnasız herkes uyardı. Hiç kimse diğerinin ne kadar verdiğini araştırmaz ya da vermediği zaman ondan hesap sormazdı. Herkes övünmeden ve gösteriş yapmadan gizlice verirdi. Hoca da kendisine verilen payı mektepte biriktirirdi. Yaz sonunda da biriktirdikleri ile köyden ayrılarak ailesinin yanına geri dönerdi. Köylüler ona bir binek hayvanı ödünç vererek bunları taşımasında da yardımcı olurlardı. Bir süre ailesinin yanında kaldıktan sonra sonbaharın ve genellikle ekim mevsiminin başlangıcında geri dönerdi.    
Hocaların söylemleri, kendisi ile salt ideoloji arasında net bir mesafe koyan sosyal, medeni ve eğitici bir söylemdir. İdare, yargı, resmi okullar, siyasi parti, hastane veya doktor gibi diğer kurumların rolünü üstlenmez.
Siyasal İslam akımının yayılması ile ansiklopedik bilgi birikimine sahip hoca imajı, dinde siyaset yapan veya siyasal dinin sözcülüğünü yapan “davetçi” imajı tarafından tehdit edilmeye başlandı. İslamcı davetçinin söylemleri esasında ideolojik bir söylemdir. Gerektiğinde kendisini bir siyasi parti liderinin, bir hakimin veya sivil idari kurumun yerine koyar.
Klasik hocalar, basit, halk ve kültür dini ile toplumun birliğini korumaya çalışırken, davetçiler karşımıza en garip, ilginç fikirler ve fetvalarla çıkmak için eski metinleri araştırırlar. Uygulanmasını talep eder veya gençler ve diğer kesimleri bunlara özendirirler. Böylece insanların, eşlerin, farklı inançlardan olsalar da aynı ülkenin çocuklarının arasını bozar ve kargaşa çıkarırlar.
Hocaların söylemleri kapsayıcı iken, davetçilerin ki ayırıcıdır. Hocalar dayandıkları referanslar ile hoşgörü çağrısında bulunurken, davetçiler çekişmeleri, aynı millet, ülke ve aile fertleri arasında farklı olanlara karşı nefreti körüklerler.
Siyasal İslam partileri kendi ideolojik amaçlarına hizmet ettiği için, davetçilerin bu fikirlerine ideolojik ve popüler bir örtü sağladılar. Teknoloji de davetçilere fikirlerini yaymaları için geniş bir alan sundu. Bu Batılı teknoloji güzel bir imkan iken siyasal İslam davetçilerinin elinde bir felakete dönüştü. Bu davetçilerin Maşrık (Levant) ve Kuzey Afrika toplumlarında huzursuzluk ve ihtilaf çıkarmak için yararlandıkları televizyon ve YouTube kanalları, elektronik siteler ve platformların sayısı arttı.
Hocaların, yerel toplumsal kültürün belirlediği şekilde kadınlara, yaşam ve giyim tarzı, dil ve aile ilişkileri ile ilgili gelenek ve göreneklere saygı duyduğu ölçüde, siyasal İslamcı davetçiler, zaman içinde biriken birçok hata ve çarpıtma ile ortaya çıkan dinsel mirasta buldukları anormal her şeyi bulup öne çıkardılar. Oysa bunlar, yöneticilerin pozisyonlarını ve iktidarlarını korumak, halkı düşmanlarına karşı kışkırtmak için metinlere yerleştirilmesini dikte ettikleri şeylerdi. Bu metinler, olumlu her şeyi karıştırmak için kullanıldılar. Özellikle de kadınları ve bireysel hakları, sivil toplum kuruluşlarını hedef tahtasına oturttular.
Hocalar, insanların hayatlarına karışmayıp kendilerini ilgilendirmeyen konulara burunlarını sokmazken, davetçiler, giyim kuşamdan, yeme içme ve yatak odalarına kadar her şeye karışırlar. Her konuda fetva verirler. Kanser ve şeker gibi tedavisi zor hastalıkları iyileştirirler. Fizik konusunda bilgilidirler. Onlara göre dünya da dönmüyordur. Gök cisimleri, yemek, cinsel hayat ve ekonomi konusunda dahi bilgindirler.
Siyasal İslam, davetçi kişiliği aracılığıyla Ortadoğu ve Kuzey Afrika'da medeniyet döngüsünü yok etti ve oradan Avrupa ülkelerine uzandı. Raydan çıkmış treni geri döndürmek kolay değildir.
Dünya bugün, beyinleri sabote edip yıkayarak dünyayı yıkmaya çalışan siyasi olgularla alay etmesinin faturasını ödüyor.
*Bu makale Şarku’l Avsat tarafından Independent Arabia’dan çevrilmiştir.



Savaşa veda ediyoruz ve bir sonrakine hazırlanıyoruz

Rus askerleri cepheye gitmeden önce T-72 tankı kullanma eğitimi alıyor. (Reuters)
Rus askerleri cepheye gitmeden önce T-72 tankı kullanma eğitimi alıyor. (Reuters)
TT

Savaşa veda ediyoruz ve bir sonrakine hazırlanıyoruz

Rus askerleri cepheye gitmeden önce T-72 tankı kullanma eğitimi alıyor. (Reuters)
Rus askerleri cepheye gitmeden önce T-72 tankı kullanma eğitimi alıyor. (Reuters)

Küçük uluslar büyük dönüşümler sırasında nasıl davranır? Jeopolitik depremler karşısında rasyonalite ve siyasi gerçekçiliğin anlamı nedir? Bu ulusların kaderinde kaybet-kaybet durumu mu var ve yapabilecekleri tek şey kayıplarını mümkün olduğunca en aza indirmeye çalışmak mı? Tarih, tek bir ulustan oluşan tek bir imparatorluktan bahsetmez.

İmparatorluklar içindeki çok sayıda ulusa, itaat etmeleri ve iktidarın sınırlarına uymaları karşılığında güvenlik, barış ve refah vaat edilmiştir. Merkezi otoriteye karşı isyan, yok edilme noktasına varacak kadar ağır bir şekilde cezalandırılır.

İmparatorluktaki gücün merkezi evrenin ekseniydi. Işık ve güç bu eksenden çevreye sızarak belli bir siyasi modelin yanı sıra kültürel ve uygarlık mirasını da empoze ederdi. Merkez zayıfladığında, çevre gevşer ve kozmik eksen bir yerde düşer, ancak başka bir yerde ortaya çıkar. İmparatorluklar Anka kuşları gibidir. Yeni bir imparatorluk, selefinin küllerinden doğar.

Değişim zamanlarında, küçük uluslar iki olası seçim yapmak zorundadır: Birincisi, yeni güce karşı isyan etmek ve bedelini ödemek. İkincisi ise güçlerini birleştirmek ve ‘Yaşasın imparatorluk’ diyen bayrağı değiştirmek.

Fransız düşünür Jacques Attali, imparatorlukların yükselişinin belirli belirleyicileri ve gereklilikleri olduğunu, bunların en önemlilerinin coğrafi büyüklük, nüfus, zenginlik ve büyük projeyi finanse etme yeteneği olduğunu söyler. Ancak bunlardan en önemlisi, imparatorluğun dayandığı ve diğer ulusları ona gönüllü olarak katılmaya ikna eden fikirdir (The Idea). Deniz imparatorlukları olduğu gibi kıta imparatorlukları da vardır. Hırsları başarıya ulaşmış ve başarısız olmuş imparatorluklar vardır.

Jeopolitik-askerî değişimlerin göstergeleri!

İkinci Dünya Savaşı öncesindeki İspanya İç Savaşı, Alman silahlarının yanı sıra taktiklerin, askeri eğitimin ve askeri uzmanlık birikiminin test edildiği bir sahaydı.

Rusya'nın Ukrayna'ya karşı yürüttüğü savaş ise 21. yüzyıl silahlarının test edildiği bir alan oldu. Bu savaş, her ne kadar Birinci ve İkinci Dünya Savaşlarının formlarına tanıklık etmiş olsa da, yapay zeka ve sanal dünyalar çağında gerçekleşiyor. Bu savaşta insansız hava araçları (İHA) daha önce hiç yaşanmamış bir şekilde savaşa girerek askeri liderleri şaşırttı, savaştaki koruma denklemlerini değiştirdi ve çoğu askeri stratejideki (Military Doctrine) büyük boşlukları ortaya çıkardı. İHA’ların etkisi kara savaşıyla sınırlı kalmadı; hava, deniz, kara ve hatta siber olmak üzere savaşın diğer boyutlarına da yayıldı.

Gazze savaşı, şehir savaşı ve gerilla savaşının en önemli deneyiydi. Bu savaşta Hamas'ın dikey coğrafi derinliğini oluşturan ve İsrail ordusunun konvansiyonel askeri operasyonlarını zorlaştıran tünellerde de savaşıldı. Bu savaşın deneyimlerinden pek çok ders çıkarılacak. Özellikle de bazı askeri araştırmalara göre, kentleşmenin (Urbanization) hızlanması nedeniyle gelecekteki savaşların çoğu şehirlerde olacak. Gazze savaşında İsrail ordusu yapay zekayı iki programda kullandı: Hamas binaları ve altyapısıyla ilgili hedefler önermek için Gospel ve insan hedefleri önermek için Lavender. Bu programlar öldürme sürecini hızlandırdı ve bu da Gazze Şeridi'ndeki ölü sayısını açıklıyor.

xc svfbghn
İsrail ile Gazze Şeridi arasındaki sınıra yakın bir İsrail tankı (Reuters)

Lübnan savaşı birçok açıdan Gazze savaşından farklı bir deneyim oldu. İsrail ordusunun Hizbullah güçlerini yıpratma takibinin eşlik ettiği savunma savaşından (Positional) tüm boyutlarda saldırı savaşına geçildi. İsrail Hava Kuvvetleri, havadaki manevra kabiliyeti ve hareketliliğin bel kemiğini oluşturdu. Aynı zamanda, Mavi Hat üzerinde Hizbullah güçlerine karşı sınırlı kara manevrası, bu güçleri ‘çekiç ve örs’ arasına yerleştirmeyi amaçladı.

Mavi Hat'taki sınırlı kara saldırısı, hareketli de olsa örs rolünü oynadı. İsrail Hava Kuvvetleri ise çekiç rolünü belirgin bir şekilde yerine getirdi.

vfbghy
Dera yakınlarındaki Mankat al-Hatab'da bir otoyol üzerinde terk edilmiş tanklar (AFP)

Öte yandan Hizbullah, elinde kalan araçlarla, liderliği tarafından en kötü senaryo durumunda kullanılmak üzere geliştirilen stratejiyi uygulamaya devam etti. Nitelikli füzeler, orta ve kısa menzilli füzeler ve kalan İHA’lar kullanıldı, ancak orijinal planlarda belirlenen hedefe ulaşılamadı. Ancak Hizbullah, özellikle İHA’lar aracılığıyla İsrail'in planlarını bozdu.

Geleceğin savaşları ne olacak?

* Savaşın doğası siyasi hedefler için yapılan savaşlar olarak sabitken, savaşın özellikleri siyasi, ekonomik ve sosyal boyutlarda değişmektedir.

* 21. yüzyılın savaşları, özellikle bilgi toplama ve uygulama konularında yapay zekanın askeri makineye (Autonomous) girmesiyle karakterize olacaktır. Öldürme kararı halen insanların elindedir.

* Teknoloji artık devletin tekelinde ve kontrolünde değildir. Aksine, bu teknolojiyi üreten modern şirketlerin sahibi olan siviller jeopolitik oyuna girmiştir. ‘Verinin’ 21. yüzyılın petrolü olduğu söylenirken, dünyadaki veri toplama merkezlerinin çoğu, ABD’deki sivil şirketlerin elindedir.

* Teknolojinin hızla yayılması, ikili kullanım (Dual use) ve erişim kolaylığı nedeniyle devlet dışı aktör için savaş, düşük maliyet nedeniyle mümkün hale gelmiştir. Bereketli Hilal'de şu anda kim kiminle savaşıyor? Hizbullah İsrail'e karşı. Hamas İsrail'e karşı. Husiler İsrail'e karşı. Ve son olarak Heyetu Tahriru’ş-Şam (HTŞ) eski Suriye rejimine karşı.

*Bu analiz Şarku’l Avsat için bir askeri analist tarafından yapıldı