İsrail, Suriye’de İran’a bağlı gruplara karşı ‘yıpratma savaşının’ dozunu artırıyor

İsrail askerleri Suriye sınırının yakınlarındaki Golan Tepeleri’nde tankın yanında duruyor (AFP)
İsrail askerleri Suriye sınırının yakınlarındaki Golan Tepeleri’nde tankın yanında duruyor (AFP)
TT

İsrail, Suriye’de İran’a bağlı gruplara karşı ‘yıpratma savaşının’ dozunu artırıyor

İsrail askerleri Suriye sınırının yakınlarındaki Golan Tepeleri’nde tankın yanında duruyor (AFP)
İsrail askerleri Suriye sınırının yakınlarındaki Golan Tepeleri’nde tankın yanında duruyor (AFP)

Suriye rejimi, İsrail’in Şam’ın güney banliyölerindeki bir bölgeye hava saldırısı düzenlediğini teyit etti. Ordudan ayrılanlar, İran’ın vurulan bölgede yoğun bir şekilde varlık gösterdiğini belirtti. Bu saldırı, İranlı gruplara veya İran’ın müttefiklerine son bir haftada düzenlenen ikinci saldırı olarak kayıtlara geçti.
Suriye ordusundan dün sabah yapılan açıklamada, İsrail’in söz konusu saldırıyı Golan Tepeleri’nden gerçekleştirdiği ve saldırı sonucu yalnızca maddi hasar meydana geldiği bildirildi.
İsrail’in Suriye’deki İran mevzilerine yönelik tekrar eden hava saldırılarını takip eden diplomatik kaynaklar, son saldırının Suriye topraklarında İran ve İsrail arasındaki “yıpratma savaşı” kapsamına girdiğini söyledi. Kaynaklar, saldırı dozunun, ABD Başkanı Donald Trump döneminin son haftalarında artabileceğine dikkat çekti.
Dün gerçekleşen saldırıda Şam Kırsalı’nın güneyindeki Cebel el-Mani bölgesinde Lübnan Hizbullahı ve İranlı güçlerine ait bir merkez ve silah deposu vuruldu. İsrail hava saldırısında ayrıca işgal altındaki Golan Tepeleri ile Suriye sınırında bulunan Kuneytra’da (güneyde) “Golan’ı Özgürleştirmek İçin Suriye Direnişi” isimli gruba ait bir merkez vuruldu.
Suriye İnsan Hakları Gözlemevi (SOHR) Müdürü Rami Abdurrahman, Şam yakınlarında gerçekleşen saldırıda Suriye uyruklu olmayan 8 kişinin öldüğünü ve yararlıların olduğunu belirterek, ölenlerin uyruklarının tespit edilemediğini söyledi. Saldırıda füze deposunun imha edildiğini aktaran Abdurrahman, Kuneytra’da gerçekleşen bombardımanda ise araçlarda maddi hasar meydana geldiğini ve can kaybının olmadığını kaydetti.
Son günlerde İsrail’in Suriye’ye yönelik hava saldırılarının tekrarlanması dikkat çekiyor. Gözlemevi’ne göre bu saldırıların sonuncusu Cumartesi gerçekleşmiş ve İran destekli 14 savaşçı öldürülmüştü. Gözlemevi, Suriye’nin doğusuna yapılan bu saldırıda ölen savaşçıların çoğunun Iraklı olduğunu belirtmişti.
İsrail ordusu bir hafta önce savaş uçaklarının Feylak el-Kudüs ve Suriye ordusuna ait askeri hedefleri bombaladığını duyurarak, bu saldırının kuzey sınır hattında bulunan el yapımı bombaya karşı bir ‘yanıt’ olduğunu ifade etti. Gözlemevi’ne göre, söz konusu saldırıda aralarında Suriyeli askerler ve İran destekli savaşçıların bulunduğu 10 kişi öldü.
Ordudan ayrılanlar, son saldırının El-Kesva kasabası yakınlarındaki Cebel Mani’deki bir askeri üssü hedef aldığını belirterek, İran Devrim Muhafızlarının Şam şehir merkezinin güneyinde 15 kilometre uzaklıktaki bu bölgede uzun zamandır eğitim yaptığını dile getirdi.
Askeri kaynaklar, hava saldırısında hedef alınan bölgede uçaksavar füzelerin bulunduğuna dikkat çekerek, saldırılarda ayrıca Şam Kırsalı’ndan Golan Tepeleri’ne uzanan alanların vurulduğunu aktardı. Nitekim İsrail, İran’ın büyüyen varlığını stratejik tehdit olarak niteliyor.
İsrail, Çarşamba günü Suriye’de İran ve Suriye’ye ait çok sayıda hedefe hava saldırısı gerçekleştirdiğini duyurdu. Bu durum, İsrail’in sınır üzerinden bombalama politikasını sürdüreceğini gösteriyor.
Batılı istihbarat kaynakları, son dönemlerde İsrail’in Suriye’de artan hava saldırılarının Washington’un onayladığı ‘Gölge Savaşı’nın ve İran karşıtı politikanın bir parçası olduğunu söyledi. Kaynaklar, bu saldırıların son iki yıldır Tahran’a ait büyük çaplı askeri gücün savaş eylemlerine girişmesini engellediğini kaydetti.
İsrail Savunma Bakanlığı yetkilileri son aylarda yaptıkları açıklamalarda, Suriye’de İran’a karşı yürüttüğü kampanyayı yoğunlaştıracaklarını ifade ediyorlar. Zira Tahran, kendisi adına çalışan vekalet gruplarının yardımıyla Suriye’deki varlığını artırdı.
İsrail çoğu zaman yaptığı gibi bu sefer de saldırı haberleri hakkında yorum yapmaktan kaçındı. İsrail basını, saldırılarla ilgili Arap ve yabancı basında yer alan haberleri aktarmakla yetindi. Ancak askeri kaynaklar, İsrail ordusunun dün sabah saatlerinden bu yana Golan Tepeleri’nin hava sahasını sivil uçaklara ve 5 bin feetin üzerindeki uçuşlara kapattığını aktardı. Kaynaklar, bu kararın, saldırılara misilleme olarak Suriye topraklarından füze fırlatılması ihtimaline karşı alındığı söyledi.
Kaynaklar, hava sahasını kapatmanın bir önlem niteliğinde olduğunu belirtti. Nitekim bu kez hedef alınan Golan’daki bölgeler arasında, Hizbullah ve İranlı milislerin bulunduğu Kuneytra’nın güneyindeki Ravihine köyü yakınları ve Şam Kırsalı’na bağlı Cebel el-Mani çevresi bulunuyor. Söz konusu bölgeler, İsrail uçaklarının füzelerle vurulabileceği bir mesafede yer alıyor.
Basında yer alan haberlere göre, dün gerçekleşen son saldırıyla birlikte İsrail, 2020’nin başından bu yana Suriye topraklarını 36 kez hedef aldı. Bu saldırılarda rejim güçleri, İran güçleri, İran destekli milisler, Hizbullah ve desteklediği milislerden 206 kişi öldü. Ölenlerden 41 kişinin Suriye uyruklu olduğu belirtiliyor yani geri kalan 165 kişi farklı uyruklara mensup.
İsrail’in Birleşmiş Milletler (BM) Daimi Temsilcisi Gilad Erdan, BM Güvenlik Konseyi’ne (BMGK) gönderdiği resmi şikayet mektubunda Suriye’deki İran varlığına karşı acil tedbir alınmasını talep etti. İşgal altında bulunan Golan Tepeleri’ndeki ateşkes hattının yakınlarına el yapımı bombanın yerleştirilmesinin kınanmasını isteyen Erdan, mektubunda “Askeri altyapı bölge istikrarını sarsıyor. İsrail, topraklarından çıkacak İran’ın her türlü terör eyleminden Suriye rejimini sorumlu görüyor” diye yazdı. ‘İsrail sakinlerini korumak için tüm araçları kullanmakla’ tehdit eden Erdan, bu olayları kınama ve İran’dan Suriye’yi derhal terk etmesi talebinde bulunması için BMGK’ya çağrıda bulundu.



Reisi'nin yokluğunun ardından İran

Reisi'nin ardından İran, iktidarın muhalefete "Allah ile savaştığı" temelinde bir darbe indirmesini sağlamak için Humeyni ideolojisini yoğunlaştırmaya yönelecek (AFP)
Reisi'nin ardından İran, iktidarın muhalefete "Allah ile savaştığı" temelinde bir darbe indirmesini sağlamak için Humeyni ideolojisini yoğunlaştırmaya yönelecek (AFP)
TT

Reisi'nin yokluğunun ardından İran

Reisi'nin ardından İran, iktidarın muhalefete "Allah ile savaştığı" temelinde bir darbe indirmesini sağlamak için Humeyni ideolojisini yoğunlaştırmaya yönelecek (AFP)
Reisi'nin ardından İran, iktidarın muhalefete "Allah ile savaştığı" temelinde bir darbe indirmesini sağlamak için Humeyni ideolojisini yoğunlaştırmaya yönelecek (AFP)

Velid Fares

İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin, Dışişleri Bakanı ile birlikte helikopter kazasında hayatını kaybettiğini duyuran açıklamanın mürekkebi kurumadan, ölümünden kimin sorumlu olduğuna dair anlatılar başladı. Helikopterin zorunlu inişi gerçekten teknik nedenlerden mi kaynaklanıyordu, yoksa birisi motora sabotaj mı yapmıştı?

Haberlerin çoğu, teknik bir arızanın bir felakete dönüşen bu zorunlu inişe yol açtığı sonucuna varıyor. Ancak pek çok soru hâlâ soruluyor ve bunlar arasında şunlar da var; bu helikopter nasıl düştü, Cumhurbaşkanına eşlik eden iki helikopterden ikisi de neden zorunlu iniş alanına bakmadan yolculuklarına devam ettiler? Bazıları, kötü hava koşullarına rağmen kışın bile bu koridorun sürekli uçak ve helikopterler tarafından kullanıldığını söylüyorlar. Dolayısıyla ya bu olay benzersiz ya da olayların seyrini bu yöne iten yıkıcı bir el var.

Nihai raporların sonuçları ne olursa olsun, bu durum, İran rejimi içindeki kanatlar arasındaki güç tartışması çerçevesine giriyor. Bu kanatların ilki ölen Cumhurbaşkanı’nın devlet başkanı konumundayken başını çektiği kanattır. Kaynaklara göre Reisi, başkanlığını yaptığı devlet kurumlarının daha yetkili olması için çalışıyordu. Diğer kanat ise Dini Lider'in kanadı ve yüksek Humeyni otoritesi onun elinde. Yeni cumhurbaşkanlığı seçiminin tarihi yaklaşırken kanatlar arasındaki mücadele yoğunlaşmıştı ve Hamaney'in ölümüyle yerine geçecek yeni ismin bulunması için çalışmalar yapılıyordu. Bilgiler, Humeyni Otoritesinin başındaki ismin, yerine oğlu Mücteba Hamaney'i önerdiğini söylüyor. Ancak diğer kaynaklar, Reisi'nin Veliyyi Fakih’in halefi olmaya hazırlandığını, bunun da iki kanat arasında çatışmaya yol açtığını söylüyorlar.

Anlaşmazlık konularından biri de 2014'ten bu yana Batı'dan, özellikle de ABD'den aktarılan ve on milyarlarca dolar olduğu tahmin edilen paranın kontrolü. Bu büyük meblağlar doğal olarak hükümet, bürokrasi, güvenlik kurumları, bankalar ve sahayı kontrol eden milisler arasında büyük çatışmalara yol açıyor. Cumhurbaşkanlığı ve Genel Rehberlik makamları arasındaki çatışma, bir yandan rejimin gücünü güvence altına alan bu fonlar üzerindeki kontrolün niteliği, diğer yandan da rejimin dört Arap ülkesinde ve Filistin topraklarındaki Humeynici ve müttefik milislerle olan organik bağıyla ilgili derin farklılıkların bir sonucu olabilir.

Peki, Reisi’nin sahneden ayrılmasından sonra şimdi ne olacak?

En yakın ihtimal, kurumlardaki ve devletteki destekçilerinin zayıflatılması ve yerine Rehber’i çevreleyen dar çevrenin parçası olacak, yeni bir cumhurbaşkanının getirilmesidir. Böylece cumhurbaşkanlığı makamı yakın gelecekte Dini Lider’in halefi için hazırlanmış olacak. Bu durumda, İran'daki bu dramatik değişimlerin iç, bölgesel ve uluslararası arenadaki sonuçları nelerdir?

İran içinde, yoğun halk tepkisinden ve Tahran ile diğer şehirlerde gerçekleşen kutlamalardan, Reisi'nin ölümünün, muhalefetin bir bütün olarak rejimin varlığını reddetmesi, bir otorite boşluğu veya en azından otoritenin kanatları arasında bir çekişme olduğu temelinde otoriteye karşı yeniden protesto çağrısı yapması için yeni bir kapı açabilir. Bu elbette rejimi, uluslararası kamuoyunu sahayı kesin olarak kontrol ettiğine ikna etmek için büyük bir baskıda bulunmaya itecektir.

Bölgesel düzeyde bazı hükümetler, Tahran’daki yeni hükümet ve yönetim ile ilişkilere hazırlık olarak Hamaney'in otoritesini yeniden tanıdı. Bunların arasında devletlerin içişlerine karışmama anlaşması imzalayan ülkelerin yanı sıra, durumu izleyen ve yeni rejimin istikrarlı bir yönde gelişimini görene kadar harekete geçmeyecek Arap Körfez ülkeleri de var.

Uluslararası düzeyde, bazı Avrupa hükümetlerinin, İran liderliğine Avrupa, AB ve Tahran arasındaki mevcut anlaşmalara saygı duyulacağı konusunda güvence vermek amacıyla, Dini Lider’e sempatilerini ifade etmekte hızlı davrandıklarını gördük. Bu, İran'da en yüksek ve derin Avrupa çıkarlarına sahip olanlar için normaldir ve şu ana kadar rejimi değiştirmeye çalışan tüm İran muhalefetlerinden daha güçlüdür.

ABD'ye gelince, Dışişleri Bakanlığı, İran hükümetinin koşullarındaki değişikliğe rağmen kendisi ile diplomatik ilişkiler kurmadan, İran yönetimine sakin bir dille başsağlığı diledi. Çünkü yönetim Kongre'de her iki partiden de cumhurbaşkanı kim olursa olsun bu rejimle ilişki kurmak istemeyen bir çoğunluğun bulunduğunu çok iyi biliyor. Başkanlık seçimi kampanyası sırasında muhalefetin yönetime yönelik eleştirilerini yoğunlaştırdığı ve muhalefetin ABD yönetimini, terörist olarak gördüğü bir rejimi tanımaktan sorumlu tuttuğu biliniyor.

Dolayısıyla Biden yönetimi İran rejimini diplomatik olarak tanırken, popülist Cumhuriyetçi tabandan duyduğu korku nedeni ile kendisi ile ilişki kurmama ilkesini sürdürecek. Çünkü Cumhuriyetçiler önemli eyaletlerde çoğunluğu elde etmiş gibi görünüyor, bu da seçim sonuçlarını etkileyebilir.

Bunun gelecekteki en önemli sonuçları ne olacak?

İran rejiminin, önümüzdeki Kasım ayındaki ABD seçimleri öncesi Ortadoğu'da bir tür güç gösterisine hazırlık amacıyla kendi kurumlarını etrafında toplaması, onları koruması ve geliştirmeye çalışması mantıklı. Bu da demek oluyor ki, yaz başından kasım ortasına kadar Biden yönetiminin ya da diğerlerinin seçimler nedeniyle Ortadoğu'daki herhangi büyük hareketlenmeye karşılık veremeyeceği hassas bir dönem yaşanacak. Tahran bunu anladı ve eğer isterse aynı aşamayı bölgedeki bazı hedeflerini hayata geçirmek için de kullanmaya hazırlanıyor.

Reisi'den sonra İran, iktidarın Humeyni’nin deyimi ile "Allah ile savaşan" muhalefete bir darbe indirmesini sağlamak için Humeyni ideolojisini yoğunlaştırma yoluna gidecek. Ancak İsrail-İran çatışması çerçevesindeki yeni durum, bir yanda İsrail ve bölgesel müttefikleri, diğer yanda İran rejimi arasında tansiyonu yükseltmeyi, aynı zamanda rejim içinde yeni halk ayaklanmalarının başlamasını kolaylaştıracak bir iç bölünmenin yaşanmasını ümit eden İran muhalefetinin işine yarayabilir.

Fakat ABD'nin tutumu değişmediği sürece, mevcut aşamada bu rejimi değiştirmek zor olsa da seçim tarihi yaklaştıkça değişim fırsatları doğabilir. Her halükârda, Humeyni rejiminin temel direklerinden biri ve 1980'lerdeki binlerce idamın sorumlusu olan birinin yokluğu, İran'daki kurban aileleri için umut verici bir haber, rejime reform veya değişim yönünde baskı yapmak için motive edici bir faktördür.

*Bu makale Şarku’l Avsat tarafından Independent Arabia’dan çevrilmiştir.