Çin modeli ve küreselleşme: Çin ile Batı arasındaki ‘Soğuk Savaş’ için alternatif terim nedir?

Çin Devlet Başkanı Şi Cinping (Reuters)
Çin Devlet Başkanı Şi Cinping (Reuters)
TT

Çin modeli ve küreselleşme: Çin ile Batı arasındaki ‘Soğuk Savaş’ için alternatif terim nedir?

Çin Devlet Başkanı Şi Cinping (Reuters)
Çin Devlet Başkanı Şi Cinping (Reuters)

Eski Lübnan Kültür Bakanı, Birleşmiş Milletler'in Eski Libya Temsilcisi ve Uluslararası İlişkiler Profesörü Gassan Selame Şarku'l Avsat’a verdiği özel röportajda uluslararası gelişmelere ilişkin değerlendirmelerde bulundu.
Çin Devlet Başkanı, 2050 yılından önce askeri alanda dünyanın bir numaralı ülkesi olmayı istediğini söylediğinde birçok ülkenin endişeye kapıldığını çünkü Çin'in boş sloganlar atmayan bir ülke olduğunu biliyorlar değerlendirmesinde bulunan Selame, “Bugün Çin’le hem jeopolitik hem de ticari bir sorun olduğu fark edilir oldu. Bu nedenle, Çin ile Batı arasındakini ‘Soğuk Savaş’ ifadesi ile nitelemek doğru değil” dedi.
İşte Birleşmiş Milletler'in Eski Libya Temsilcisi Gassan Selame’nin  Şarku'l Avsat’a verdiği röportajın ilgili kısmı:

-Peki ya büyük resme bakacak olursak, Çin sorunu hakkında ne düşünüyorsunuz?
Çin'in yükselişinin masada olduğuna ve salgının gelip konuyu hızlandırdığına inananlar var. Bu bir. İkincisi, salgın, özellikle de Çin’in, salgın hastalıklarla baş etmenin en iyi yolu olarak kendi yöntemini tanıtmaya çalıştığı göz önünde bulundurulduğunda demokratik sistemlerin etkinliği hakkında sorulara neden oldu.
İki nokta çok önemli. Çin meselesi bir süredir ortada, bu yüzden sakince gündeme getirilmeli. Çin, 30 yıl önce baş döndürücü bir hızla dönüşmeye başlayan bir ülke. Otuz yılda yüz milyonlarca Çinliyi yoksulluk sınırının üstüne çıkarıp, büyük bir pazara dönüştü. Bu pazar, dünya fabrikası için en önemlisi haline geldi. Bu, sanki Çin ve onunla ilişki içinde bulunan ülkeler, masada olmadığı için jeopolitik faktörleri bir kenara koymuş gibi oluyordu. Beş veya altı yıl önce Çin, askeri harcamalarına ilgi göstermeye başladı. Bazıları, Çin’in 19’uncu yüzyılın başında dev bir ekonomi olduğu için ekonomik olarak toparlandığını söylemeye başladı. Olan, Çin’in dünya statüsüne geri dönüşüydü. Bu ilk de değil.  Hızlı bir şekilde gerçekleşen Çin dönüşü jeopolitik meseleyi parantez içine aldı. Yıllardır bazı gözlemciler şu soruyu sormaya başladı: Çin’in askeri harcamalarına dikkat ediyor musunuz? İlk uçak gemisini ürettiğini fark ettiniz mi? Hızla askeri üslere dönüşebilecek yapay adalar inşa etmeye başladı. Ben de şunu ekliyorum: Çin ile Hindistan arasında onlarca yıldır ilk kez bir savaş meydana geldiğinin farkına vardınız mı? Ayrıca Çin'in ilk kez Hong Kong'da demir yumruk ve demokratik çatışmalarla hareket ettiğini fark ettiniz mi?

-Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, askeri boyutun önceliğinden bahsetti…
Çin Devlet Başkanı, 2050 yılından önce askeri alanda dünyanın bir numaralı ülkesi olmayı istediğini söylediğinde, birçok ülke endişeye kapılıyor. Çünkü Çin'in boş sloganlar atmayan bir ülke olduğunu biliyorlar. Japonya askeri bütçesini artırıyor ve en son çıkan F-35 modellerinden 150 tane satın alıyor. Hindistan, sınırdaki hazırbulunuşluğunu ikiye katladı. ABD güçlerinin Asya üslerinden çekilmesi yönündeki talepler azaldı. Çin’in jeopolitik yükselişi ile başa çıkma konusu salgından önce masaya konulmuştu. Pandemi, Başkan Donald Trump'ın ‘Çin salgını’ hakkındaki konuşmalarına demagojik argümanlar verdi. Bunu tam da Amerika'nın Çin ile çok önemli ticaret müzakerelerine girdiği bir zamanda kullandı. Çünkü iki farklı şey var: Birincisi, Batı’nın bir dönem kendisine fayda sağlayan küreselleşme hareketinin diğer ülkelere Batı'dan daha faydalı olmaya başladığı duygusu. Bu nedenle Batı ülkelerinde yeni akımlar türemeye başladı. Hiç kimse de bunları sunmaya cesaret edemedi. Başkan Trump, geldi ve küreselleşmeden kendilerinden fazla yararlandığı için Çin ile ticari ilişkileri yeniden gözden geçirmek istediğini söyledi. Batı’nın küreselleşmeye bakışında ilk kez gözlenen bir değişim söz konusu. Pandemiden önceki yıllarda çok olumludan, olumsuza doğru bir değişim gerçekleşti. Pandemi geldi ve Çin tıbbi ekipman gönderme ve Wuhan’a tedavi sunmada öncü hale geldi. Bu durum, küreselleşmenin Çin’in küresel sistemdeki imajı ve gücünü Batı’nın artık yapamayacağı bir şekilde güçlendirmesine olanak sağladığını bir kez daha kanıtlamış oldu. Batı ki, ABD’nin küresel ekonomideki payının, İkinci Dünya Savaşı’nın bitiminden sonra 1945 yılında yüzde 45 iken bugün yüzde 17’ye düştüğüne inanıyor. Demografik olarak, beyaz erkeklerin oranı yirminci yüzyılın başında yaklaşık yüzde 30 iken bugün yüzde 17'nin altına düştü. Dolayısıyla, küreselleşmenin Batılı şirketlerin üretimi, Çin ve Asya'ya taşıyarak üretim maliyetlerini düşürmelerine olanak sağladığı düşüncesi söz konusu. Şirketler canlandı. Batı ürünleri için yeni bir Pazar açtı. Bu, Çin pazarıydı. Ancak küreselleşmenin, Batı'nın küreselleşmeden elde ettiği faydalardan daha fazlası olmaya başlayan bir bedeli var.

-Sonra pandemi geldi ve neyi ortaya çıkardı?
Pandemi, yeni bir kavram oluşturdu; sağlıklı egemenlik kavramı. Gelişmiş ülkelerin, küreselleşme mantığı ve maliyetlerin düşürülmesi nedeniyle kendi ilaçlarının üretiminden vazgeçmeye başladıklarını keşfetmeleri anlamına geliyor. Koronavirüse karşı üretilen ilk 12 aşıdan beşi Çin menşeiliydi. Bu, büyük bir başarıdır. Birçok ülkenin, düşük fiyatları göz önünde bulundurulduğunda Çin aşılarına güvenmesiyle bu başarı artış gösterecek. Örneğin Fransa, ülkede maske üretimi yapılmadığını ve ‘Panadol’ isimli hapların Hindistan’dan ithal edildiğini fark etti. Bu durum, salgından sonra değişecek. Çünkü ülkeler küreselleşme gerçeklerini ve onları etkileyen güvenlik açığını gözden geçirecekler.

-Çin’e yeni bir bakış
Askeri kanat gelişiyor. Burada jeopolitik bir mesele var. Batı’da entelektüel tembellik söz konusu. Rusya ile jeopolitik ve askeri bir sorunumuz var. Çin ile ise ticaret. Bugün Çin’le hem jeopolitik hem de ticari bir sorun olduğu fark edilir oldu. Bu nedenle, Çin ile Batı arasındakini ‘Soğuk Savaş’ ifadesi ile nitelemek doğru değil.

-Neden?
Sovyetler Birliği ile Batı arasındaki ‘Soğuk Savaş’ askeri, kültürel ve ekonomik üretim gibi her konuda kendi kendine yeterliliğe dayanıyordu. Amerika ve Sovyetler Birliği arasındaki ticaret yılda yaklaşık 50 milyon dolardı. Şimdi Çin denen devletle jeopolitik bir sorun söz konusu. Ancak endüstriyel ve ticari bir uyum var. Dev bir ticari alışveriş söz konusu. Bu, bugün Çin ile Batı arasındaki ilişkilerdeki temel fark da budur. ‘Soğuk Savaş’ döneminde Batı ile Doğu bloğu arasındaki ilişkiler birbirine sırt çevirmeye dayalıydı. O dönemde alışveriş yoktu. Ancak şimdi ise alışveriş oldukça büyük ve çok yönlü. ABD’deki üniversitelerde yüz binlerce Çinli öğrenci var. Çin ile iletişim kesilirse ölecek Batılı şirketler var.

-Çin ile Batı arasındaki ‘Soğuk Savaş’ için alternatif terim nedir?
Soğuk Savaş değil. Yavaş yavaş, her iki tarafta da birbirine karışmaması ve kanlı bir çatışmaya dönüşmesin diye her şeyi birbirinden ayırmak için günlük bakım gerektiren gergin bir ilişkiye dönüşüyor.

-Bu nasıl oluyor?
Ortada adı pandemi olan bir sorun var. Çin’de başladı. Çin tarafından tedavi edilip aşılar üretildi. Bu konuyu ticari ilişkiden, yuan'ın döviz kurundan, Çin'in Çin Denizi'ndeki askeri davranışından, Hindistan veya Hong Kong ile olan ilişkilerden ayrı tutulmalıdır. Çin ile ilişkiler karmaşık. Hepsinin bir araya gelmesi felakete neden olur. Bu nedenle, iyileşme yolunda adımlar atılırsa bir sonraki aşamada kesinlikle izlenen yollar arasında bir tür ayrılığa tanık olacaktır. İzlenen yolların birleştirilmesi yüksek bir gerilim düzeyine neden olacak. İzlenen yollar ayrı olursa, Çin, bu yolların her biri için ayrı ayrı Batı ile pazarlık yapabilir. Eski ABD Dışişleri Bakanı Henry Kissinger'ın Sovyetler Birliği ile yaptığı gibi yolları birleştirmek, Çin meselesinde nahoş ve yararsızdır.
RÖPORTAJIN TAMAMI İÇİN TIKLAYINIZ



Almanya’da hazırlanan bir raporda Avrupa için NATO'suz bir geleceğe hazırlanılması çağrısı yapıldı

ABD Başkanı Donald Trump istikrarsızlık kaynağı olarak görülüyor (AFP)
ABD Başkanı Donald Trump istikrarsızlık kaynağı olarak görülüyor (AFP)
TT

Almanya’da hazırlanan bir raporda Avrupa için NATO'suz bir geleceğe hazırlanılması çağrısı yapıldı

ABD Başkanı Donald Trump istikrarsızlık kaynağı olarak görülüyor (AFP)
ABD Başkanı Donald Trump istikrarsızlık kaynağı olarak görülüyor (AFP)

İnci Mecdi

Almanya ve Avrupa'nın önde gelen akademisyenleri, Başkan Donald Trump yönetimindeki ABD’de yaşanan siyasi değişimler ve bunun NATO'nun güvenilirliği açısından doğuracağı sonuçlar konusunda uyarıda bulunarak Avrupalıları NATO'suz bir geleceği düşünmeye çağırdı. Almanya'nın önde gelen dört barış ve çatışma araştırma enstitüsü tarafından hazırlanan ve politika yapıcıları yakından ilgilendiren yıllık rapor, ‘Barışı Kim Kurtaracak?’ başlığı taşıyordu. Araştırmacılar raporda geleceğe dair karamsar bir tablo çizerken 1987 yılından bu yana bir barış raporunun bu kadar karamsar olduğu pek görülmemişti. 2025 Barış Raporu, Avrupa'nın barış hedefini desteklemeye devam ederken kendi güvenliği ve savunması için sorumluluk alması gerektiğinin altını çiziyor.

Almanca olarak yayınlanan ve Alman Yayın Kurumu (Deutsche Welle/DW) tarafından İngilizce olarak alıntılanan raporun giriş bölümünde Ukrayna, Gazze ve Sudan'da savaşların sürdüğü, 122 milyondan fazla insanın evlerinden edildiği ve dünya genelinde başka birçok şiddetli çatışmanın yaşandığı belirtildi. Rapora göre Atlantik'in diğer yakasında Başkan Trump, ülkesini otoriter bir devlete dönüştürmekle kalmıyor, aynı zamanda dış politikasında kurallara uymak ve iş birliği yapmak yerine güç politikalarını tercih ediyor.

Avrupa Birliği ile ABD arasındaki ortaklığın sonu

Şarku’l Avsat’ın Independent Arabia’dan aktardığı habere göre araştırmacılar, ABD Başkanı ve “Amerika'yı Yeniden Büyük Yap" (Make America Great Again - MAGA) hareketinin dünyanın en eski demokrasisini otoriter bir rejime dönüştürmeyi ‘kısa sürede ve çok az dirençle başardığını’ vurgularken uluslararası düzeyde ise ‘liberal kurumları ve kazanımları yok etmeyi’ teşvik ettiği ve ‘otoriter liderler ve diktatörlerle yakın ilişkiler kurarak liberal demokrasilerde aşırı sağcı popülist hareketleri’ desteklediğini belirtti.

Leibniz Barış ve Çatışma Araştırmaları Enstitüsü'nden Christopher Daase, Berlin'de raporun sunumu sırasında yaptığı açıklamada, son yıllarda analizlerinin Rusya'nın Ukrayna'ya saldırısına ve Avrupa barış ve güvenlik sistemini kasıtlı olarak tahrip etmesine odaklandığını, ancak o zamandan bu yana güvenlik durumunun daha da kötüleştiğini söyledi. ABD'nin ‘başka bir istikrarsızlık kaynağı haline geldiğini’ söyleyen Daase, ‘otoriterliğin bulaşıcı hale gelme’ riski bulunduğunu da sözlerine ekledi. Daase, Avrupa'da uluslararası yargının zayıflatılması, akademik araştırma özgürlüğünün sorgulanması ve dini kurumlar gibi toplumsal aktörlerin bağımsızlığına müdahale girişimleri başta olmak üzere endişe verici işaretlere dikkati çekti.

2025 Barış Raporu, Avrupa ve ABD arasındaki ‘bildiğimiz’ transatlantik ortaklığın ‘bittiği’ tespitinde bulunuyor. Bu durumun askeri iş birliği için de geçerli olduğuna işaret eden araştırmacılar, “NATO'nun ortak savunma taahhüdünün güvenilirliği sarsıldı. ABD ile Rusya arasındaki yakınlaşma sadece Ukrayna'yı değil, Avrupa'nın çıkarlarını da tehdit ediyor” ifadelerini kullandılar. Daase, “Sorun şu anda NATO'nun temel değerleri çoktan çökmüş olmasına rağmen NATO olmadan hiçbir şey yapılamadığı için kimsenin NATO'nun sonuna geldiğini açıkça konuşmak istememesi” yorumunda bulundu. ‘NATO'yu aşmaya çalışıyoruz” diyen Daase, NATO'nun mümkün olan her yerde onunla birlikte çalışmaya devam etmesi ve aynı zamanda Avrupa'nın kabiliyetlerini güçlendirmesi gerektiğini söyledi. Raporda Alman hükümetine ‘şeffaf ve aşamalı bir planla Avrupa savunma yapılarının geliştirilmesi ve entegrasyonu’ tavsiye edildi.

İsrail'e silah ihracatının durdurulması

Rapora katkı sağlayan araştırmacılar, uluslararası hukukun tüm dünyada erozyona uğraması, özellikle de sivillerin hedef alındığı, hastanelerin ve okulların kasten bombalandığı ve insani yardımların engellendiği ya da siyasi olarak istismar edildiği ‘savaşta insanlıktan çıkma’ sürecinin yaşandığını belirtirken bu duruma dair ciddi endişelerini dile getirdiler. Bu durum özellikle Rusya'nın Ukrayna'ya karşı yürüttüğü savaşta ve Gazze'deki savaşta açıkça görülüyor. Ayrıca savaşın 53 binden fazla insanın ölümüne ve bölgenin büyük ölçüde yıkıma uğramasına neden olduğu Gazze Şeridi’ndeki durumdan duydukları dehşeti dile getiren araştırmacılar, İsrail’e Gazze ve Batı Şeria'da kullanabileceği tüm silah sevkiyatlarının ‘acilen durdurulması’ çağrısında bulundular. Raporda İsrail'in uluslararası insancıl hukuku ve insan haklarını ‘açıkça ihlal ettiği’ ve ‘meşru müdafaa sınırlarını aştığı’ vurgulandı. Raporda Alman hükümetine uluslararası hukuka saygı göstermesi ve İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu’yu Almanya'ya davet etmemesi çağrısında bulunuldu.