Mars'ın atmosferini nasıl kaybettiği simülasyonlarla gösterildi

Güneş'in üst atmosferinden yayılan plazma dalgalarına Güneş rüzgarı deniyor. Güneş rüzgarlarındaki elektrik yüklü parçacıklar, kutup bölgelerinde gözlemlenen aurora manzaralarını da yaratıyor (Reuters)
Güneş'in üst atmosferinden yayılan plazma dalgalarına Güneş rüzgarı deniyor. Güneş rüzgarlarındaki elektrik yüklü parçacıklar, kutup bölgelerinde gözlemlenen aurora manzaralarını da yaratıyor (Reuters)
TT

Mars'ın atmosferini nasıl kaybettiği simülasyonlarla gösterildi

Güneş'in üst atmosferinden yayılan plazma dalgalarına Güneş rüzgarı deniyor. Güneş rüzgarlarındaki elektrik yüklü parçacıklar, kutup bölgelerinde gözlemlenen aurora manzaralarını da yaratıyor (Reuters)
Güneş'in üst atmosferinden yayılan plazma dalgalarına Güneş rüzgarı deniyor. Güneş rüzgarlarındaki elektrik yüklü parçacıklar, kutup bölgelerinde gözlemlenen aurora manzaralarını da yaratıyor (Reuters)

Bilim insanları, Mars'ın atmosferini Güneş rüzgarları yüzünden kaybetiğini simülasyonlarla gösterdi. Yeni çalışmada gezegenlerin zararlı radyasyonları engellemek için koruyucu bir manyetik alana ihtiyaç duyduğu doğrulanmış oldu.
Kraliyet Astronomi Topluluğu'nun hakemli bilimsel dergisinde yayımlanan çalışmada aktarılana göre, Dünya dışı yaşam arayışında nemli bir atmosfer ve sıvı su gibi faktörlere odaklanılırken, gezegenlerin çevrelerinde manyetik alanlar oluşturma yetisi gözden kaçırılıyor.
Hindistan Bilim Eğitim ve Araştırma Enstitüleri'nde çalışan, araştırmanın yazarları Arnab Basak ve Dibyendu Nandi, gezegenleri çevreleyen manyetik alanların, atmosferi Güneş rüzgarlarından koruyan bir şemsiye görevi gördüğünü aktardı.
Araştırmacılar Dünya'da bir jeodinamo mekanizmasının gezegenin koruyucu manyetik alanını oluşturduğu ifade ediyor. Güneş rüzgarının atmosferi aşındırmasını önleyen bu görünmez kalkana manyetosfer adı veriliyor.
Söz konusu çalışmada Kızıl Gezegen'in iki versiyonu simüle edildi. Simülasyonlardan birinde manyetosferi sağlam, genç bir Mars, diğerinde ise bu kalkandan yoksun, bugünküne benzer bir Mars senaryosu oluşturuldu.
Bunun sonucunda genç Mars'taki manyetosferin, Güneş rüzgarlarının gezegenin atmosferine çok yaklaşmasını önlediği ortaya kondu.
Araştırmacılar, Güneş rüzgarlarının oluşturduğu manyetik alanın, manyetosfer korumasından mahrum kalan Mars'ın etrafını sararak yoluna devam ettiğini, böylece atmosferinin parçalarını da uzaklara taşıdığını ve sonunda atmosferi tamamen aşındırdığını bildiriyor.
Bulguların, gezegenleri sarmalayan manyetosferlerin, canlıların yaşamını sürdürme yeteneklerini belirlemede çok önemli bir rol oynadığı fikrini doğruladığı belirtiliyor.
Araştırmacılar buradan hareketle, manyetik alanlarını kaybeden gezegenlerin, atmosferlerini yitirdiği ve sonunda "misafirperverliklerini" de kaybettiği sonucuna varıyor.
Çalışmanın, bilim insanlarının James Webb Uzay Teleskobu gibi yeni teknolojilerle yaşanabilir gezegen arama çabasına katkı sağlayacağı ifade ediliyor.
 
Independent Türkçe, The Hindu



Yapay zekaya yöneltilince çevreye en çok zarar veren sorular belirlendi

Tablet ekranında ChatGPT ve DeepSeek sohbet botlarının logoları görülüyor (AFP)
Tablet ekranında ChatGPT ve DeepSeek sohbet botlarının logoları görülüyor (AFP)
TT

Yapay zekaya yöneltilince çevreye en çok zarar veren sorular belirlendi

Tablet ekranında ChatGPT ve DeepSeek sohbet botlarının logoları görülüyor (AFP)
Tablet ekranında ChatGPT ve DeepSeek sohbet botlarının logoları görülüyor (AFP)

Yeni bir araştırmaya göre OpenAI'ın ChatGPT'si gibi yapay zeka sohbet botlarının mantıklı düşünmesini ve akıl yürütmesini gerektiren sorgular, diğer soru türlerine göre daha fazla karbon salımına yol açıyor.

ChatGPT gibi geniş dil modellerine (GDM) yazılan her sorgu enerji gerektiriyor ve karbondioksit salımına yol açıyor. Almanya'daki Münih Uygulamalı Bilimler Üniversitesi'nden araştırmacılar bu emisyon seviyelerinin sohbet botuna, kullanıcıya ve konuya bağlı olarak değiştiğini söylüyor.

Hakemli dergi Frontiers'ta yayımlanan araştırma, 14 yapay zeka modelini karşılaştırarak karmaşık akıl yürütme gerektiren cevapların, basit cevaplara göre daha fazla karbon salımı yaptığını ortaya koydu.

Soyut cebir veya felsefe gibi uzun uzun muhakeme gerektiren sorgular, lise tarih dersi gibi daha dolambaçsız konulara göre 6 kat daha fazla emisyon üretiyor.

Araştırmacılar yapay zeka sohbet botlarını sık kullananların, karbon emisyonlarını sınırlamak için sordukları soruların türünü ayarlamasını öneriyor.

Çalışma, farklı konularda bin standart soru üzerinden 14 GDM'yi değerlendirerek karbon salımlarını karşılaştırdı.

Çalışmanın yazarı Maximilian Dauner, "Eğitimli GDM'lere sorulan soruların çevresel etkisi, bunların muhakeme yaklaşımına büyük ölçüde bağlı ve doğrudan akıl yürütme süreçleri, enerji tüketimini ve karbon salımlarını önemli ölçüde artırıyor" diyor.

Akıl yürütme özelliğine sahip modellerin, yalın yanıt veren modellere kıyasla 50 kata kadar daha fazla karbondioksit salımına yol açtığını gördük.

Bir kullanıcı yapay zeka sohbet botuna soru sorduğunda, sorgudaki kelimeler veya kelime parçaları bir dizi sayıya dönüştürülerek model tarafından işleniyor. Bu dönüştürme ve yapay zekanın diğer hesaplama süreçleri karbon salımlarına neden oluyor.

Çalışma muhakeme becerisine sahip modellerin soru başına ortalama 543,5 jeton (token) oluştururken, yalın modellerin sadece 40 jeton gerektirdiğini belirtiyor.

Makalede "Daha yüksek jeton ayak izi, her zaman daha yüksek CO2 emisyonu anlamına gelir" ifadeleri kullanılıyor.

Örneğin yaklaşık yüze 85 doğruluk oranına ulaşan Cogito, en isabetli modellerden biri. Yalın cevaplar veren benzer boyutlardaki modellere göre üç kat daha fazla karbon emisyonu üretiyor.

Dr. Dauner, "Şu anda GDM teknolojilerinin doğasında, doğruluk ve sürdürülebilirlik arasında bir taviz verme ilişkisi görüyoruz" diyor. 

Emisyonları 500 gram karbondioksit eşdeğerinin altında tutan modellerin hiçbiri, bin soruyu doğru cevaplamada yüzde 80'in üzerinde doğruluk oranına ulaşamadı.

Karbondioksit eşdeğeri, çeşitli sera gazlarının iklim değişikliği üzerindeki etkisini ölçmek için kullanılan bir birim.

Araştırmacılar yeni bulguların, insanların yapay zeka kullanımı hakkında daha bilinçli kararlar almasını sağlayacağını umuyor.

Araştırmacılar bir örnek vererek DeepSeek R1 sohbet botundan 600 bin soruyu yanıtlamasını isteyen sorguların, Londra'dan New York'a gidiş-dönüş uçuşuna eşdeğer karbon emisyonu yaratabileceğini söylüyor.

Buna karşılık Alibaba Cloud'ın Qwen 2.5'i, benzer doğruluk oranlarıyla üç kat daha fazla soruya cevap verirken aynı emisyon seviyelerine ulaşıyor.

Dr. Dauner, "Kullanıcılar, yapay zekadan yalın cevaplar vermesini isteyerek veya yüksek kapasiteli modellerin kullanımını, gerçekten bu gücü gerektiren görevlerle sınırlayarak emisyonları önemli ölçüde azaltabilir" diyor.

Independent Türkçe