Viyana’da tüm gözler, ABD tarafından desteklenen ve Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) Yönetim Kurulu’na sunulacak olan, üç Avrupa ülkesinden (Fransa, İngiltere ve Almanya) gelen karar taslağına çevrilmiş durumda. Taslak, Tahran’ın bazı denetleme faaliyetlerini askıya almasını kınıyor. UAEA Başkanı Rafael Grossi yaptığı açıklamada uluslararası müfettişlerin görevlerini bir ‘pazarlık kağıdına’ dönüştürmemeye çağırdı. Grossi, İran’ın faaliyetlerini denetleyen uluslararası müfettişlerin çalışmalarına sınır koymanın ‘tehlikesine’ karşı da uyardı.
AFP’ye göre diplomatik bir kaynak, Almanya, Fransa ve İngiltere’nin geçen cuma günü oylamaya sunulan bir kararda ‘ciddi endişelerini’ dile getirdiğini ve İran’ı tüm denetim programlarını derhal başlatmaya çağırdıklarını söyledi.
Grossi, Yönetim Kurulu’nun üç ayda bir düzenlenen toplantısının başında gazetecilere yaptığı açıklamada, İran’da yürütülen denetim faaliyetlerinin ‘pazarlık kağıdına’ dönüştürülmemesi çağrısında bulundu.
ABD Başkanı Joe Biden’in iktidara gelmesinden sonra İran ve dünya güçleri arasındaki nükleer anlaşmayı canlandırma çabaları bağlamında,35 ülkeden oluşan Yönetim Kurulu’nun üç aylık toplantısı bu hafta gerçekleştirilecek.
Nükleer anlaşmayı imzalayan Avrupa üçlüsü, UAEA Yönetim Kurulu üyelerine dağıttığı bir karar taslağı ile İran’ın şeffaflığı kısıtlamasıyla ilgili ‘ciddi endişelerini’ dile getirirdi. Tahran’a bu adımlardan geri adım atma çağrısı yapıldı. Reuters’a göre taslak, üç eski bölgede bulunan uranyum parçacıklarına ilişkin İran’dan gelen açıklamalarda ‘ilerleme eksikliğine’ karşı endişelere değiniyor. Söz konusu bölgeler, UAEA’nın geçen hafta parçacıkların keşfedildiğini duyurduğu iki alanı da kapsıyor.
Rafael Grossi, 1 Mart’ta UAEA’nın artık denetleyemeyeceği alanların ağırlıklı olarak ‘araştırma ve geliştirme’ bölgeleri olduğu konusunda uyardı. AFP’ye göre diplomatik bir kaynak, Avrupalıların Tahran tarafından yapılan bu ‘şantaja’ memnuniyetle yaklaşmadıklarını belirtti.
Grossi, Yönetim Kurulu’nu ‘UAEA’nın çalışmalarını korumak amacıyla yapıcı tartışmalara girmeye’ çağırırken İran nükleer programı gibi ‘karmaşık’ bir durumun ‘müfettişlerin varlığına’ ihtiyaç duyduğuna dikkat çekti. UAEA Başkanı açıklamasında şu ifadeleri kullandı:
“Talep edilen şeffaflık bir ödül ya da ceza değil, aksine burada yaptığımız işin özüdür. Siyasi düzenlemeler ne olursa olsun güçlü bir müfettiş varlığı olmadan bu sağlanamayacaktır. Durumun korunmasını umut ediyorum.”
Rafael Grossi, İran’ın Ek Protokol’ü askıya almasıyla UAEA’nın çalışmalarının önemli bir bölümünü kaybettiğini belirtti. Ancak müfettişlerin halen İran’daki zenginleştirilmiş uranyum miktarını izleme kabiliyetine sahip olduklarının altını çizdi. UAEA’nın Ek Protokol kapsamında 170’ten fazla giriş faaliyeti yürüttüğünü söyleyen Grossi, ajansın son adımdan sonra Tahran’ın eylemlerinde gösterdiği şeffaflığı kaybettiğini vurguladı.
İran, iddianameye tepkiyle yaklaşırken UAEA Yönetim Kurulu’na üye ülkelere de resmi olmayan bir mesaj gönderdi. Bu bağlamda UAEA ile ‘yapıcı alışverişleri tamamen göz ardı eden karar taslağının’, kesinlikle üretkenliğe aykırı ve yıkıcı olacağı uyarısı yaptı.
İran medya organlarına göre Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif, 1 Mart’ta yaptığı açıklamada “Avrupalılar, ABD’nin desteğiyle UAEA’da yanlış yola saptılar. Bu hamlenin kaosa yol açacağına inanıyoruz” dedi. Zarif, “Tüm olasılıklar için çözümlerimiz var” ifadesini kullandı.
İran, son günlerde Biden üzerindeki baskıyı artırma çabasıyla 2015 anlaşmasına yönelik ihlallerini artırdı. Ayrıca her iki ülke de önce karşı tarafın yükümlülüklerini uygulaması konusunda ısrar ediyor. Tahran’ın anlaşmayı ihlal etmesi, Washington’ın 2018’de anlaşmadan geri çekilmesine ve ABD yaptırımlarını yeniden uygulanmasına yanıt olarak gelmişti.
Son ihlal ise geçen hafta Tahran’ın anlaşma kapsamında uygulanan ek denetim ve takip uygulamalarını askıya alarak UAEA ile iş birliğini kısıtlaması oldu. Bu kısıtlamaya ajansın, nükleer enerji ile ilgili olduğu beyan edilmeyen tesislere sürpriz denetimler yapma yetkisi de dahil edildi.
Diğer yandan Reuters’a göre Rusya, İran’ın açıklaması öncesinde konuya ilişkin tavrını özetleyen bir belge ile ‘anlaşmayı yeniden canlandırma çabalarına zarar verebilecek bir kararın kabul edilmemesi’ uyarısı yaptı. Karara karşı çıkacağını duyurdu.
Rusya’nın diğer üyelere yönelik uyarısında şu ifadeler kullanıldı:
“Kararın kabul edilmesi, Ortak Kapsamlı Eylem Planı’nın kapsamlı ve normal uygulamasına geri dönmeyi amaçlayan siyasi sürece yardımcı olmayacaktır. Aksine bu çabaları ciddi şekilde karmaşıklaştıracak ve Ortak Kapsamlı Eylem Planını ve İran ile UAEA arasındaki normal iş birliğini yeniden canlandırma şansını zayıflatacaktır.”
Rusya’nın Viyana'daki uluslararası kuruluşlar nezdindeki daimi temsilcisi Mihail Ulyanov da Twitter üzerinden yaptığı açıklamada, tartışmaların nükleer anlaşmayı canlandırmaya yönelik diplomatik çabaları olumsuz etkilemesini önlemek için UAEA Yönetim Kurulu’nun ortak bir sorumluluğu olduğunu belirtti. Ulyanov “Zamana karşı bir yarış içindeyiz (…). Mevcut pencere çok daraldı” ifadesini kullandı.
Grossi, geçen hafta İran ile varılan ‘teknik’ anlaşmaya ilişkin Yönetim Kurulu üyelerine bilgi vermişti. Anlaşma kapsamında UAEA’nın temel doğrulama ve izleme faaliyetlerinin 3 ay daha ‘sınırsız’ bir şekilde süreceği belirtilmişti.
Yönetim Kurulu, nükleer anlaşmadan bu yana İran’ın ‘müfettişlerin beyan edilmemiş nükleer faaliyetlere tanık olduğundan şüphelenilen iki gizli bölgeye girmesini kabul etmemesi’ nedeniyle geçen haziran ayı dışında Tahran’ı kınayan bir karar yayınlamadı.
Tahran’ın 2019’da iki bölgede temizleme faaliyetleri yürüttüğüne inanılıyor. Ayrıca Temmuz 2015’te nükleer anlaşmanın açıklanmasından önceki maraton görüşmelerinde de faaliyetler kamuoyuna açıklanmamıştı.
Grossi, İran tarafından belirlenen son tarih olarak, üç ay içinde’ nükleer anlaşmayı kurtarmak için siyasi istişareleri beklerken, UAEA tarafından müzakerelere ilişkin yürütülen denetim faaliyetlerinin ‘tarafsız hale getirilmesi’ çağrısında bulundu. UAEA Başkanı, denetim faaliyetlerinin ‘müzakere masasındaki pazarlık kağıdı olmaması gerektiğini’ vurguladı.
Rafael Grossi, ajansın çalışmalarının ‘tarafsız’ olduğunu belirterek, UAEA’daki en yüksek otorite olan Yönetim Kurulu’nun kınamasının, duruma bir faydası olup olmayacağını değerlendirmeyi ise reddetti. Kurul tarafından verilen kararların kendi teşkilatı tarafından hazırlanan raporlara dayandığını belirten Grossi, ‘birbirini takip eden gelişmeler’ nedeniyle geçmiş aylarda İran ile ilgili 11 rapor yayınlandığına dikkat çekti.
Avrupa’nın İran’ı UAEA’da kınama hamlesi
UAEA Başkanı, denetimleri bir ‘pazarlık kağıdı’ olarak kullanmama çağrısı yaptı.
Avrupa’nın İran’ı UAEA’da kınama hamlesi
لم تشترك بعد
انشئ حساباً خاصاً بك لتحصل على أخبار مخصصة لك ولتتمتع بخاصية حفظ المقالات وتتلقى نشراتنا البريدية المتنوعة