İran Veliaht Prensesi Yasemin Pehlevi: "İranlı kadınlar ülkemizi geri almakta kilit rol oynayacak"

İran'ın Veliaht Prensesi Yasemin Pehlevi; kadın, anne ve eş olarak birçok sosyal platformda önemli rol oynayan etkili İranlı kadınlar arasında.
Veliaht Prens Rıza Pehlevi’yle evli olan Bayan Pehlevi, uzun süredir aktif bir şekilde çocuk ve mültecilerin haklarını destekliyor. Kendisi, sosyal medyanın gücünü kullanarak daha önce birçok İranlı kadın için tabu olan meme kanserinden açıkça bahsederek normları yıkan cesur kadınlardan biri.
Yasemin İtimad Amini (Pehlevi) 26 Temmuz 1968'de Tahran'da doğdu. İlkokul eğitimini Tahran'daki Amerikan Community Koleji'nde aldı. Ailesi İran'ı terk etmeye zorlandığında onlarla birlikte Kaliforniya'ya taşındı. Daha sonra Kaliforniya’ya bağlı Belmont'taki Notre Dame Lisesi'ne kaydoldu ve Haziran 1986'da Veliaht Prens Rıza Pehlevi’yle evlendi. Üç kızları oldu: Prenses Nur, İman ve Farah.
Bayan Pehlevi, lisans eğitimini siyaset bilimi alanını tamamladı ve George Washington Üniversitesi'nde hukuk okudu. Uzun süredir uzmanlığını toplumsal sorunlar ve yoksulluktan mustarip çocukları ve gençleri desteklemek için kullanıyor.
Eşi Veliaht Prens Rıza Pehlevi'nin İran'da demokrasi ve laikliğin sağlanmasına yardımcı olma çabalarını desteklerken, başta İranlı çocuklar, mülteciler ve kadınlar olmak üzere İran'la ilgili konulara odaklanmaya devam ediyor.
Independent Farsça Genel Yayın Yönetmeni Camelia Entekhabifard, Veliaht Prenses Yasemin Pehlevi’yle faaliyetleri ve İran'daki kadınlar ve sosyal sorunlar üzerine yaptığı çalışmalar hakkında konuştu.

1991'de hayır kurumu İran’ın Çocukları Vakfı'nı kurdunuz. Vakfın hedeflerinin neler olduğunu ve o zamandan bu yana neler başardığını bize anlatır mısınız?
Evet, 1991’de memleketimizde ağır hastalıklardan mustarip çocuklara yardım etmek için bu kurumu kurduk. Bunu tıp camiasıyla çok iyi bağlantıları olan bir arkadaşımın yardımıyla yaptım. Ayrıca ülkemle daha yakın bağlar kurmak istedim. Vakfın temel amacı, İran'da tedavi edilemeyen çocukları mümkün olan en iyi doktorlarla tedavi edilebilmeleri için ABD'deki en iyi hastanelere getirerek onlara yardımcı olmaktı. Bu, tüm aileler için tamamen ücretsizdi. Aynı zamanda bu ailelerle birebir tanışmak da çok güzel bir fırsattı.

İran kadın haklarının önde gelen savunucularından biri olarak tanınıyorsunuz. Sorunlar ve kısıtlamalar göz önüne alındığında İran kadın hakları hareketinin perspektifi sizce nedir?
Kadınlar İslam Cumhuriyeti'nin ilk kurbanları arasındaydı. Uzun zamandır İranlı kadınların gerçekten farklı bir niteliğe sahip olduklarına inanıyorum. 42 yıldır İranlılara ve dünyaya eşi benzeri olmayan cesaretlerini gösteriyorlar. Her zaman gösterilerin ilk sırasında yer alıyorlar ve ilk günden itibaren İran'da cinsiyet ayrımcılığına karşı savaşıyorlar. Ayrıca sürgünde bile aileleri için maddi ya da başka şekillerde temel destek kaynağı olan pek çok İranlı kadın gördüğümü söylemeliyim. İranlı kadınlar gerçekten eşsizdir; çok dirençlidirler. İranlı kadınların durumuna baktığımda, umut dolu bir bakış açım var. İranlı kadınların ülkemizi geri almakta ve ulusal mücadelede kilit rol oynayacağına yürekten inanıyorum.

Geçen yıl İranlı mültecilerin koşullarını yakından görmek için Yunanistan'a gittiniz. Geziniz mülteci topluluğundaki birçok kişi tarafından memnuniyetle karşılandı. Mültecilerin koşulları hakkında ne düşünüyorsunuz ve İran'daki mevcut durum göz önüne alındığında nasıl bir küresel çözüm onlara yardımcı olabilir?
Yurtdışında yaşayan birçok İranlı, mülteci olan İranlı kardeşlerimizin koşulları hakkında pek fazla şey bilmiyor. Bu yüzden sorunlarını yakından görmek için Yunanistan'a gittim. Bu gezide birçok İranlı kardeşimizle tanıştım ve çok şey öğrendim. Yunanistan'a bir ziyaret daha yapmayı planlamıştık ama o gezi koronavirüs nedeniyle iptal edildi. Önerdiğim çözüm İranlılar arası yardımlaşmaydı. Diğer ülkeleri beklememeliyiz. Bu nedenle Yunanistan'da bir hayır kurumu kurduk ve şu anda Yunanistan'daki İranlı mülteci dostlarımıza yardım eden bir psikolog ekibimiz var. Yurttaşlarımızdan bu projeye yardım etmelerini rica ediyorum. Instagram sayfamda bunun için bir bağlantı bulabilirler. Özellikle hazır Nevruz yaklaşırken, bu koşullarda yardım daha önemli olabilir.

Kanserle mücadele zordur ve güçlü bir irade gerektirir. Meme kanseriyle savaştınız ve ardından insanları bu konuda eğitmek için bir hareket başlattınız. Bize bu deneyimden bahseder misiniz?
Hiçbir zaman kamuoyu önünde olan biri olmadım ve sosyal medyada fazla etkin değildim. Bu durum kanser olduğumda değişti. Instagram'a herkese açık olarak katılmamın temel nedeni, memleketimde bu deneyimi yaşamış kadınlarla diyalog başlatmaktı. Onların deneyimlerinden öğrenmek ve benimkini paylaşmak istedim. Tabuları da yıkmak istedim. İranlı kadınlar sırf bu kansere yakalandıkları için ölmemeli. Her ay ev ziyaretleri olmalı ve gerektiğinde hızlıca doktora görünmeliler. Kendi öğrendiklerim hakkında, sahip olduğum ve birçok yurttaşımın sahip olamayabileceği harika tesisler hakkında onlara da bilgi vermek istedim. Bu benim ana hedefimdi ve çok değerli bir deneyimdi.

Size göre gerici rejimin çöküşünün ardından İran'daki kadınların koşullarını şekillendirmeye ne yardımcı olacak? İran'da ve yurtdışında özgürlük isteyen kadınlar geleceğe hazırlanmak için ne yapmalı?
Daha önce de söylediğim gibi, İranlı kadınlar 1979 devriminin ilk kurbanları arasındaydı. Devrimden önce rahmetli Şah, Avrupa'da birkaç ülkede bile kadınların oy kullanması henüz söz konusu değilken İranlı kadınlara oy kullanma gibi haklar vermek için çok şey yapmıştı. Harika bir başarı olarak erkek ve kız çocukları için yasal evlilik yaşını yükselterek çocuk evlilikleriyle mücadele eden Aile Yasası vardı. İslam Cumhuriyeti'nin kurulmasından sonraki ilk aylarda rejim bu kazanımların çoğunu yok etti. O zamandan beri kadınların mücadele ettiğini gördük ve bugüne kadar hiç durmadılar. Bunun en son örneklerinden biri, İnkılap Caddedi Kızları'yla ilgili ilginç süreç (İran’da zorunlu başörtüsüne karşı 2017-2019 arasındaki protestolar –ed.n.).
Elbette, İranlı kadınlar ancak laik ve özgür bir İran kurulduğunda tüm haklarına sahip olacak. Bu, kocamın 42 yıldır mücadele ettiği bir hedef ve genel olarak ailemin en önemli amacı. Hep birlikte inşa edeceğimiz yarının özgür İran'ında İranlı kadınların çok önemli bir rol oynayacağından ve en iyi kaynaklardan yararlanacağından çok umutluyum.

Başta çalışan ve yaralı çocuklar olmak üzere çocuk hakları çalışmalarında son yılların ilham veren ve aktif kadınları arasında yer aldınız. Bu, bugün İran'da çok önemli bir konu. İran İslam Cumhuriyeti'nin bu sorunları çözmek için net bir planı yok gibi görünürken, bu çocuklara yardım etmek için insan hakları ve uluslararası kaynaklar nasıl kullanılabilir?
İslam Cumhuriyeti'nin İran'a dayattığı en büyük krizlerden biri çocuklar için olumsuz koşullar. Sokaklarda çalışmak ya da yaşamak zorunda kalan binlerce çocuk var. Sokaklar birçok çocuk için normal bir yaşam alanı haline geldi. Ülkemizin hak ettiği şey bu değil. İslam Cumhuriyeti, çocukları umursamadığı için bu sorunu çözemedi. Çocuklara bakmak her hükümetin birinci görevi olmalıdır; ama İran'da bu çocuklar hükümetten, ailelerinden ve yabancılardan zarar görüyor. Bir hükümet halka hitap ettiğini öne sürdüğünde ne kadar dürüst olduğunu görmek veya insanların hayatlarına önem verdiği iddiasını doğrulamak istiyorsanız, en iyi yol çocuklarla olan geçmişini değerlendirmek.
İslam Cumhuriyeti'nin Suriye ve Lübnan'da halkın servetini boşa harcarken İranlı çocuklara aldırış etmemesi gerçekten büyük bir utanç. Ben 10 yıldır bu alanda avukatlık yapıyorum ve şunu söyleyebilirim ki çocukları umursamayan bir hükümet hiçbir zaman etkili bir güç olarak kabul edilmeyecek. Kızım Nur da bu konuda hassas ve İmparatoriçe Farah da her zaman bunu düşünüyor. İranlı çocukların kendileri hakkında ne kadar çok düşündüğümü bilmelerini ve inşa edeceğimiz olağanüstü, özgür ve müreffeh ülkede tüm sorunlarıyla ilgilenileceğini bilmelerini istiyorum.

Independent Türkçe

Refik Huri

Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin helikopter kazasında ölmesi, İran'ı kritik bir dönemde iki halef kriziyle karşı karşıya bıraktı; birincisi zamanından önce gelen cumhurbaşkanının halefi krizi. İkincisi,1979'da İslam Devrimi'nin fitilini ateşleyen İmam Humeyni’den çok daha uzun süre hüküm süren Dini Lider Ali Hamaney'in sağlık durumu sebebiyle zamanı yaklaşan halefini seçme krizi. Hamaney'in halefinin radikal bir din adamı olacağı kesin ve Reisi öne çıkan bir adaydı. Hem Dini Lider hem de Dini Lider’in istediği seçeneğe oy veren Uzmanlar Konseyi çevresinde önemli bir seçenekti. Reisi'nin halefi konusu ise görünürde Reisi, Ahmedinejad ve Hatemi gibi aşırı muhafazakâr veya Rafsancani ve Ruhani gibi reformcu ve ılımlı bir figür olacak din adamı ya da eski Devrim Muhafızları subayı seçeneklerine açık görünüyor.

Sistemin gerçek hesapları arasında hiçbir fark yok. Zira gerçek güç, “ilahi meşruiyete” sahip olan, kayıp ve beklenen “zamanın sahibinin” vekili olan Dini Liderin elinde. Herhangi bir dini rejim gibi, gittikçe daha da aşırılaşma yönünde ilerlemeye mahkûm bir rejimde, Dini Liderin aşırı muhafazakâr olması doğal. Teorik olarak “halk meşruiyetini” temsil eden cumhurbaşkanlığı makamı için muhafazakâr ya da ılımlı adayları seçen de odur. Seçimler, ister iç koşullar isterse dış ilişkilerin görünen yönü olsun, rejimin her aşamadaki ihtiyaçlarına bağlıdır. Dünyada İran’daki “reformcu akımın” başarısı üzerine oynanan bahisler bağlamında yapılan eski ve yeni tartışmalar ise bir nevi kendini kandırmadır. Dini Liderin iradesi olmadan hiçbir reformcu iktidara ulaşamaz. Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi, Hasan Ruhani ve onlardan önce İmam Humeyni'nin ölümünden sonra arkadaşı Ali Hamaney'in Dini Lider konumuna gelmesinde önemli rol oynayan Haşimi Rafsancani'de olduğu gibi, iktidara gelip çizilen kırmızı çizgileri aşmaya çalışan herhangi bir reformcu figür izolasyona mahkumdur.

Hamaney, "bugün ülkenin asıl meselesinin ekonomi ve temel zayıf noktasının da ekonomik mesele" olduğunu düşünüyorsa, Reisi'nin halefi ekonomiye odaklanacak, insanları ekonomik durumdan ve uygulanan sosyal kısıtlamaların sertliğinden kaynaklanan toplumsal memnuniyetsizliklerini azaltmaya ikna edecek ılımlı bir şahsiyet olabilir. Ama bunun aksini düşünenler de var. Bunlara göre Reisi'nin Türkiye, Mısır, Suudi Arabistan, BAE, Katar ve diğerlerine açılma konusunda yaptıkları, ancak ılımlı bir cumhurbaşkanının aksine sorgulanmadan esneklik gösterebilecek katı görüşlü bir cumhurbaşkanı tarafından yapılabilirdi. Pratik olarak Hamaney'in elinde olan anahtar, adayları eleyen ve Reisi'nin aday gösterilmesi sırasında kazanacağı korkusuyla Ali Laricani’nin yarış dışı bırakılmasında olduğu gibi, seçilen adaya tehdit oluşturanların adaylığını önleyen Anayasa Koruma Konseyi'ne ödünç olarak veriliyor. Konsey, eski cumhurbaşkanı Ruhani’nin bile, uzun süredir üyesi olmasına rağmen Uzmanlar Konseyi'ne aday olmaya uygun olmadığına karar vermişti. Bunun nedeni, İmam Humeyni'nin en başından beri İslam Cumhuriyeti'nin en yüksek önceliklerini belirlemiş olmasıdır ve bunlardan en öne çıkanları iki tanedir. Birincisi, "İslam hükümeti velayet ile imanın ikizidir ve düzeni sağlamak bir görev borcudur." İkincisi ise "devrimi ihraç etmek, çünkü rejim kapalı bir ortamda kalırsa kesinlikle yenilgi ile yüzleşecektir." Arap ülkelerindeki Şii milis gruplara “yatırım” yapılması ve Filistin kartına sahip olunmaya çalışılması da bundandır. Bunun hiçbir bölgesel güçte daha önce görülmemiş pratik uygulaması ise Lübnan'da Hizbullah, Irak’ta Haşdi Şabi, özellikle de Hizbullah Tugayları, Seyyid el-Şuhada Tugayı, Kays el-Hazali hareketi, Suriye'de Afganlardan oluşan Fatimiyyun Tugayı ile Pakistanlılardan oluşan Zeynebiyyun Tugayı gibi silahlı mezhepçi ideolojik grupların kurulması, Yemen’de Ensarullah (Husiler), Gazze’de Hamas ve İslami Cihat’ın desteklenmesidir. İran'ın hiçbir şey yapmadan kazanmasını sağlayan da budur. Vekalet ile kazanıyor, vekalet ile savaşıyor ve vekalet ile anlaşıyor. Brookings Enstitüsü Başkan Yardımcısı ve Dış Politika Programı Direktörü Susan Maloney'nin söylediği gibi, Tahran'ın bölgede bahse girdiği şey bir kaos sistemidir. Maloney İran'ın stratejisini "güçlü düşmanlarına, özellikle de ABD'ye karşı avantaj elde etmenin ekonomik açıdan ucuz bir yolu olarak, asimetrik savaşa yatırım yapmak" olarak tanımlıyor. Sahne çok çelişkili ve Sovyetler Birliği'nde yaşanan ve onun çöküşüne yol açan duruma benziyor; içeride ekonomik zayıflık, dışarıda güçlü nüfuz ve büyük harcamaların yapıldığı askeri güç. Hamaney'in 2003'te İran penceresinden gördüğü kadarıyla bölgedeki sahne şöyleydi; “Washington yeni bir Ortadoğu yaratma konusunda tamamen başarısız oldu. Bölgenin jeopolitik haritasının köklü bir değişim içinde olduğu doğru ama bu ABD'nin değil, direniş cephesinin yararına bir değişim. Evet, Batı Asya'nın jeopolitik haritası değişti ama direnişin lehine olacak şekilde değişti.” Dahili sahneye gelince, zorlu ekonomik durumdan duyulan memnuniyetsizlik nedeniyle halk seçimlere katılma konusunda isteksiz. Kadınlara başörtüsünün dayatılmasına, sosyal davranışlar ve giyim üzerindeki kısıtlamaların sıkılaştırılmasına karşı gösteriler düzenleniyor. Son parlamento seçimlerine seçmenlerin ancak yüzde 41'i katıldı. Başkent Tahran'da bu oran yüzde 19'du.Türk analist Murat Yetkin, "İran rejimi uzun menzilli füzeler üretebiliyor ama Cumhurbaşkanı Reisi'nin uçağının yerini tam olarak belirleyemiyor" derken abartmıyordu. Aslında İran'ın uçağın düşüşüne ilişkin hikayesi hâlâ eksik. Dahası kazanın gerçek nedenleri, teknik neden veya sisten mi kaynaklandığı, yoksa sabotaj sonucu mu olduğu gibi sorular cevapsız kalacak kadar boşluklarla dolu. Resim net değil; cumhurbaşkanının uçağı düşerken kendisine eşlik eden iki uçak Tebriz'e dönüş yolculuğuna nasıl devam edebildi? Reisi'nin dini lider konumuna gelmesini engellemek için biri bir komplo mu kurdu? Cenaze törenlerinde Şiiliğin abartılı tezahürleri, soruları gülünç hale getirmeye yönelik bir çaba mıydı?

Totaliter rejimlerde gerçeği bilmek zordur. Ancak içeride baskı ve disipline, bölgede ise kaosa bel bağlayan İslami rejim, din adamları ve Devrim Muhafızları arasında karma bir rejim haline geldi. Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor.

İran Veliaht Prensesi Yasemin Pehlevi: "İranlı kadınlar ülkemizi geri almakta kilit rol oynayacak"