Milyarlarca yıl önceki patlama, sıradışı kara deliği ortaya çıkardı

Görselde kütleçekimsel mercek etkisinin kara deliği nasıl ortaya çıkardığı resmediliyor (Avustralya Araştırma Konseyi Kütleçekimsel Dalga Keşfi Mükemmeliyet Merkezi)

Evrenin erken dönemlerindeki bir patlamadan gelen ışık, sıradışı bir kara deliği ortaya çıkardı. Bilim insanları bu keşfin, farklı türdeki kara deliklerin oluşumuna dair yeni ipuçları sunduğunu söylüyor.
Üç milyar yıl önce meydana gelen GRB 950830 isimli gama ışını patlaması, 1995'te uzay aracı Atlantis'teki Compton Gama-Işını Gözlemevi aracılığıyla gözlemlenmişti. Şimdiyse gökbilimciler, patlamanın ışığını kullanarak orta kütleli bir kara deliği saptadı.
Bu tür kara delikleri tespit etmek son derece zor. Hatta bazı bilim insanları bu nedenle söz konusu kara deliklerin varlığını sorguluyor. Yeni araştırma ise bunların gerçekten var olduğunu gösteriyor.
Güneş'in kütlesinin 100 ila 100 bin katına ulaşabildiği tahmin edilen orta kütleli kara delikler, yıldız kaynaklı olanlardan daha büyük, süper kütleli kara deliklerdense daha küçük.
NASA'ya göre bu türdeki kara delikler çok aktif olmadığı, yıldızlara güçlü kütleçekim kuvveti uygulamadığı ve X ışını parlamaları yaratmadığı için tespit edilmeleri de zorlaşıyor.
Bu nedenle yeni araştırmanın ardındaki bilim insanları, söz konusu kara deliği kütleçekimsel mercekleme adı verilen bir yöntemle saptadı. Bu olgu, kara deliklerin bir mercek gibi davranmasıyla ortaya çıkıyor.
Mercek görevi gören kara delikler, uzaklardaki (kozmik patlama gibi) bir ışık kaynağından gelen ışığın bozulmasına neden oluyor. İşte bu bozulma, ışığın yolunun üzerinde çok büyük bir nesne olduğunu gösteriyor.
Saygın bilimsel dergi Nature Astronomy'de yayımlanan araştırmanın yazarları bu çalışmada bir adım ileri gitti ve ışığı bozan nesnenin ne olduğunu anlamak için kütlesini hesapladı. Hesaplama nesnenin kütlesinin orta kütleli bir kara delikle uyuştuğunu ortaya koydu. Bunun ardından araştırmacılar, en olası açıklamanın bu tür bir kara delik olduğuna karar verdi.
Avustralya'daki Melbourne Üniversitesi'nden ve araştırmanın yazarlarından gökbilimci Rachel Webster, "Nesneyi bu teknikle keşfetmek, ne kadar yaygın olduklarına dair ipuçları veriyor" diye konuştu.
"Çok nadir olsalardı tek bir kütleçekimsel merceklenme vakası bile görmemiz mümkün olmazdı. Her şey istatistik ve olasılıkla ilgili."
Araştırmanın yazarları, yalnızca Samanyolu Galaksisi'nde yaklaşık 40 bin orta kütleli kara delik olduğunu düşünüyor.
Bunun yanı sıra yeni keşfin, söz konusu nesnelerin büyük kuzenleri süper kütleli kara deliklere de ışık tutabileceği düşünülüyor. Araştırmacılara göre yıldız kaynaklılar ve süper kütleliler arasında gözlemsel bir boşluk var ve bu tür keşifler, söz konusu boşluğu doldurmada önemli.
Melbourne Üniversitesi'nden astrofizikçi ve yeni araştırmanın lideri James Paynter, "Süper kütleli kara deliklerin nasıl bu kadar büyüyebildiğini bilmiyoruz" dedi ve ekledi:
"Orta kütleli kara deliklerden oluşan bir popülasyon varsa bu boşluk dolmaya başlar. Bu nesnelerin erken evrenin saf hidrojen yıldızlarının birleşmesinden veya çöküşünden oluştuğunu düşünüyoruz. Ama daha eski de olabilirler. Daha evrenin ilk evrelerinde oluşmuş, ilk kara delikler olabilirler."
 
Independent Türkçe, Science Alert, Space