İranlı vekiller, devlet sırlarını ifşa ettiği için Zarif’in cezalandırılmasını istiyor

İran Meclis Başkanı Galibaf, Zarif’i siyasi hedeflerinin arkasından gitmekle suçladı.

İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif, Ocak ayında Moskova’daki temasları sırasında Rus mevkidaşı Sergey Lavrov’u dinliyor (AP)
İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif, Ocak ayında Moskova’daki temasları sırasında Rus mevkidaşı Sergey Lavrov’u dinliyor (AP)
TT

İranlı vekiller, devlet sırlarını ifşa ettiği için Zarif’in cezalandırılmasını istiyor

İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif, Ocak ayında Moskova’daki temasları sırasında Rus mevkidaşı Sergey Lavrov’u dinliyor (AP)
İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif, Ocak ayında Moskova’daki temasları sırasında Rus mevkidaşı Sergey Lavrov’u dinliyor (AP)

İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif’in Derim Muhafızları’nın diplomasiyi baltalayan faaliyetlerini eleştirmesi İran Meclisi’ndeki vekillerin tepkisiyle karşılaştı. Bu tepkilerden bazıları da Zarif’in ‘devlet sırlarını ifşa etme’ suçlamasıyla mahkemede yargılanması yönünde.
İran Meclis Başkanı Muhammed Bakır Galibaf, Eski Kudüs Gücü Komutanı Kasım Süleymani’nin “çatışma sahaları ve diplomasi koridorlarını açmadaki” rolünü savunarak, “Siyasi oyunlar ve acemilik dışında hiçbir şey apaçık gerçeği gizleyemez” ifadesini kullandı. Galibaf, Twitter hesabından, “Birilerinin siyasi hedeflerine ulaşmak için fırsatçılık yapmasına ve ona (Süleymani) zulmetmesine izin vermeyeceğiz.  Onun tarihi rolünü tersyüz edemezler” diye yazdı.
Galibaf’ın eski Uluslararası ve Diplomatik İlişkilerden Sorumlu Yardımcısı Emir Abdullahiyan, Twitter hesabından, “İran’ın sahadaki başarıları, nükleer anlaşmayla sonuçlanan müzakereler ve diğer önemli uluslararası müzakerelerde diplomasi için büyük bir servetti. General Süleymani asla insanları harcamadı. O, çatışma ve diplomasi sahasını, halkın ve ulusal güvenliğin korunmasının iki temel direği olarak niteliyordu” ifadelerini kullandı.
İran Meclisi Ulusal Güvenlik ve Dış Siyaset Komisyonu Başkanvekili Mansur Hakikatpur, Devrim Muhafızları’na ait Fars haber ajansına verdiği demeçte Bakan Zarif’i sert sözlerle eleştirdi. Zarif’in rejime ait kırmızı çizgileri aştığını ve cezalandırılması gerektiğini belirten Hakikatpur, “Bu hata kırmızı kart göstermeyi ve kovmayı gerektiriyor. Zarif gibi kişilerin bu bireysel hataları asla kabul edilemez” dedi. Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi’nin Zarif’i cezalandırmasını isteyen Hakikatpur, “Zarif bu alanda çalışmanın koşullarını biliyor ve açıklamalarının kaynağı bilgisizlik veya hata değil. Bu da cezalandırılmasını gerektiriyor. Orada hata yok, bilinçli bir şekilde o açıklamaları yaptı” diye konuştu. Hakikatpur, Zarif ve dış politika alanında çalışan meslektaşlarının Süleymani’nin açtığı sahada ilerlediklerini dile getirdi.
Milletvekili ve Ulusal Güvenlik Komisyonu üyesi Zühre İlahiyan, Zarif hakkında “adli ve hukuki işlem başlatma” sinyali verdi. İlahiyan, “Zarif’in açıklamaları Süleymani’nin popülaritesini düşürmedi ve düşürmeyecek” dedi.
Meclis Ulusal Güvenlik Komisyonu üyesi Celil Rahimi Cihanabadi, Twitter hesabından paylaştığı mesajda, “Zarif birçok kez açıkça cumhurbaşkanı aday olmayacağını ilan etti. Ses kaydının yayınlanmasının seçimlerle bir ilişkisi yok. Bu sadece Viyana’daki müzakerelere zarar vermeyi ve diplomasi organının başkanına (Zarif) olan güveni kırmayı hedefliyor. Natanz’daki son sabotajın ve ulusal çıkarlara verilen diğer zararların bir devamı olarak dikkatli olmalıyız” diye yazdı. Meclis Başkanlığı Heyet üyesi Ahmed Emir Abadi Ferahani, gizli ve bazen oldukça gizli bilgilerin dış medya organlarına sızdırılmasıyla ilgili sorular sorarak, diplomasi servisinin baş yetkilisine ait röportajın sızdırılması hakkında soruşturma açma ve “ülke ile halka ihanet edenleri adalete teslime etme” talebinde bulundu. Isfahan Milletvekili Muhammed Taki Nakd Ali, Zarif’i Süleymani’ye “hakaret etmekle” suçladı ve açıklamalarından ötürü özür dilemeye çağırdı.



Reisi'nin yokluğunun ardından İran

Reisi'nin ardından İran, iktidarın muhalefete "Allah ile savaştığı" temelinde bir darbe indirmesini sağlamak için Humeyni ideolojisini yoğunlaştırmaya yönelecek (AFP)
Reisi'nin ardından İran, iktidarın muhalefete "Allah ile savaştığı" temelinde bir darbe indirmesini sağlamak için Humeyni ideolojisini yoğunlaştırmaya yönelecek (AFP)
TT

Reisi'nin yokluğunun ardından İran

Reisi'nin ardından İran, iktidarın muhalefete "Allah ile savaştığı" temelinde bir darbe indirmesini sağlamak için Humeyni ideolojisini yoğunlaştırmaya yönelecek (AFP)
Reisi'nin ardından İran, iktidarın muhalefete "Allah ile savaştığı" temelinde bir darbe indirmesini sağlamak için Humeyni ideolojisini yoğunlaştırmaya yönelecek (AFP)

Velid Fares

İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin, Dışişleri Bakanı ile birlikte helikopter kazasında hayatını kaybettiğini duyuran açıklamanın mürekkebi kurumadan, ölümünden kimin sorumlu olduğuna dair anlatılar başladı. Helikopterin zorunlu inişi gerçekten teknik nedenlerden mi kaynaklanıyordu, yoksa birisi motora sabotaj mı yapmıştı?

Haberlerin çoğu, teknik bir arızanın bir felakete dönüşen bu zorunlu inişe yol açtığı sonucuna varıyor. Ancak pek çok soru hâlâ soruluyor ve bunlar arasında şunlar da var; bu helikopter nasıl düştü, Cumhurbaşkanına eşlik eden iki helikopterden ikisi de neden zorunlu iniş alanına bakmadan yolculuklarına devam ettiler? Bazıları, kötü hava koşullarına rağmen kışın bile bu koridorun sürekli uçak ve helikopterler tarafından kullanıldığını söylüyorlar. Dolayısıyla ya bu olay benzersiz ya da olayların seyrini bu yöne iten yıkıcı bir el var.

Nihai raporların sonuçları ne olursa olsun, bu durum, İran rejimi içindeki kanatlar arasındaki güç tartışması çerçevesine giriyor. Bu kanatların ilki ölen Cumhurbaşkanı’nın devlet başkanı konumundayken başını çektiği kanattır. Kaynaklara göre Reisi, başkanlığını yaptığı devlet kurumlarının daha yetkili olması için çalışıyordu. Diğer kanat ise Dini Lider'in kanadı ve yüksek Humeyni otoritesi onun elinde. Yeni cumhurbaşkanlığı seçiminin tarihi yaklaşırken kanatlar arasındaki mücadele yoğunlaşmıştı ve Hamaney'in ölümüyle yerine geçecek yeni ismin bulunması için çalışmalar yapılıyordu. Bilgiler, Humeyni Otoritesinin başındaki ismin, yerine oğlu Mücteba Hamaney'i önerdiğini söylüyor. Ancak diğer kaynaklar, Reisi'nin Veliyyi Fakih’in halefi olmaya hazırlandığını, bunun da iki kanat arasında çatışmaya yol açtığını söylüyorlar.

Anlaşmazlık konularından biri de 2014'ten bu yana Batı'dan, özellikle de ABD'den aktarılan ve on milyarlarca dolar olduğu tahmin edilen paranın kontrolü. Bu büyük meblağlar doğal olarak hükümet, bürokrasi, güvenlik kurumları, bankalar ve sahayı kontrol eden milisler arasında büyük çatışmalara yol açıyor. Cumhurbaşkanlığı ve Genel Rehberlik makamları arasındaki çatışma, bir yandan rejimin gücünü güvence altına alan bu fonlar üzerindeki kontrolün niteliği, diğer yandan da rejimin dört Arap ülkesinde ve Filistin topraklarındaki Humeynici ve müttefik milislerle olan organik bağıyla ilgili derin farklılıkların bir sonucu olabilir.

Peki, Reisi’nin sahneden ayrılmasından sonra şimdi ne olacak?

En yakın ihtimal, kurumlardaki ve devletteki destekçilerinin zayıflatılması ve yerine Rehber’i çevreleyen dar çevrenin parçası olacak, yeni bir cumhurbaşkanının getirilmesidir. Böylece cumhurbaşkanlığı makamı yakın gelecekte Dini Lider’in halefi için hazırlanmış olacak. Bu durumda, İran'daki bu dramatik değişimlerin iç, bölgesel ve uluslararası arenadaki sonuçları nelerdir?

İran içinde, yoğun halk tepkisinden ve Tahran ile diğer şehirlerde gerçekleşen kutlamalardan, Reisi'nin ölümünün, muhalefetin bir bütün olarak rejimin varlığını reddetmesi, bir otorite boşluğu veya en azından otoritenin kanatları arasında bir çekişme olduğu temelinde otoriteye karşı yeniden protesto çağrısı yapması için yeni bir kapı açabilir. Bu elbette rejimi, uluslararası kamuoyunu sahayı kesin olarak kontrol ettiğine ikna etmek için büyük bir baskıda bulunmaya itecektir.

Bölgesel düzeyde bazı hükümetler, Tahran’daki yeni hükümet ve yönetim ile ilişkilere hazırlık olarak Hamaney'in otoritesini yeniden tanıdı. Bunların arasında devletlerin içişlerine karışmama anlaşması imzalayan ülkelerin yanı sıra, durumu izleyen ve yeni rejimin istikrarlı bir yönde gelişimini görene kadar harekete geçmeyecek Arap Körfez ülkeleri de var.

Uluslararası düzeyde, bazı Avrupa hükümetlerinin, İran liderliğine Avrupa, AB ve Tahran arasındaki mevcut anlaşmalara saygı duyulacağı konusunda güvence vermek amacıyla, Dini Lider’e sempatilerini ifade etmekte hızlı davrandıklarını gördük. Bu, İran'da en yüksek ve derin Avrupa çıkarlarına sahip olanlar için normaldir ve şu ana kadar rejimi değiştirmeye çalışan tüm İran muhalefetlerinden daha güçlüdür.

ABD'ye gelince, Dışişleri Bakanlığı, İran hükümetinin koşullarındaki değişikliğe rağmen kendisi ile diplomatik ilişkiler kurmadan, İran yönetimine sakin bir dille başsağlığı diledi. Çünkü yönetim Kongre'de her iki partiden de cumhurbaşkanı kim olursa olsun bu rejimle ilişki kurmak istemeyen bir çoğunluğun bulunduğunu çok iyi biliyor. Başkanlık seçimi kampanyası sırasında muhalefetin yönetime yönelik eleştirilerini yoğunlaştırdığı ve muhalefetin ABD yönetimini, terörist olarak gördüğü bir rejimi tanımaktan sorumlu tuttuğu biliniyor.

Dolayısıyla Biden yönetimi İran rejimini diplomatik olarak tanırken, popülist Cumhuriyetçi tabandan duyduğu korku nedeni ile kendisi ile ilişki kurmama ilkesini sürdürecek. Çünkü Cumhuriyetçiler önemli eyaletlerde çoğunluğu elde etmiş gibi görünüyor, bu da seçim sonuçlarını etkileyebilir.

Bunun gelecekteki en önemli sonuçları ne olacak?

İran rejiminin, önümüzdeki Kasım ayındaki ABD seçimleri öncesi Ortadoğu'da bir tür güç gösterisine hazırlık amacıyla kendi kurumlarını etrafında toplaması, onları koruması ve geliştirmeye çalışması mantıklı. Bu da demek oluyor ki, yaz başından kasım ortasına kadar Biden yönetiminin ya da diğerlerinin seçimler nedeniyle Ortadoğu'daki herhangi büyük hareketlenmeye karşılık veremeyeceği hassas bir dönem yaşanacak. Tahran bunu anladı ve eğer isterse aynı aşamayı bölgedeki bazı hedeflerini hayata geçirmek için de kullanmaya hazırlanıyor.

Reisi'den sonra İran, iktidarın Humeyni’nin deyimi ile "Allah ile savaşan" muhalefete bir darbe indirmesini sağlamak için Humeyni ideolojisini yoğunlaştırma yoluna gidecek. Ancak İsrail-İran çatışması çerçevesindeki yeni durum, bir yanda İsrail ve bölgesel müttefikleri, diğer yanda İran rejimi arasında tansiyonu yükseltmeyi, aynı zamanda rejim içinde yeni halk ayaklanmalarının başlamasını kolaylaştıracak bir iç bölünmenin yaşanmasını ümit eden İran muhalefetinin işine yarayabilir.

Fakat ABD'nin tutumu değişmediği sürece, mevcut aşamada bu rejimi değiştirmek zor olsa da seçim tarihi yaklaştıkça değişim fırsatları doğabilir. Her halükârda, Humeyni rejiminin temel direklerinden biri ve 1980'lerdeki binlerce idamın sorumlusu olan birinin yokluğu, İran'daki kurban aileleri için umut verici bir haber, rejime reform veya değişim yönünde baskı yapmak için motive edici bir faktördür.

*Bu makale Şarku’l Avsat tarafından Independent Arabia’dan çevrilmiştir.