İran, santrifüj fabrikasının zarar gördüğünü sonunda itiraf etti

İsrail merkezli The Intel Lab grubunun Twitter hesabından paylaştığı görüntü, geçen ayki saldırı ardından Tahran'daki bir santrifüj tesisinde kaydedilen yangın izlerini gözler önüne seriyor
İsrail merkezli The Intel Lab grubunun Twitter hesabından paylaştığı görüntü, geçen ayki saldırı ardından Tahran'daki bir santrifüj tesisinde kaydedilen yangın izlerini gözler önüne seriyor
TT

İran, santrifüj fabrikasının zarar gördüğünü sonunda itiraf etti

İsrail merkezli The Intel Lab grubunun Twitter hesabından paylaştığı görüntü, geçen ayki saldırı ardından Tahran'daki bir santrifüj tesisinde kaydedilen yangın izlerini gözler önüne seriyor
İsrail merkezli The Intel Lab grubunun Twitter hesabından paylaştığı görüntü, geçen ayki saldırı ardından Tahran'daki bir santrifüj tesisinde kaydedilen yangın izlerini gözler önüne seriyor

Başkent Tahran'ın batısındaki bir nükleer tesis geçen ay saldırıya uğradığı sırada yaptığı açıklamadan geri adım atan İran hükümeti, dün ise ‘küçük’ bir hasar kaydedildiğini itiraf etti. Bu açıklamalar, İranlı yetkililerin ilk resmi açıklamalarını reddeder nitelikte ciddi bir hasarın varlığını gösteren uydu görüntülerinin yayınlanmasından dört gün sonra geldi.
Hükümet sözcüsü Ali Rebii, dün devlet medyasının düzenlediği basın toplantısında yaptığı açıklamada, İran Atom Enerjisi Kurumu'na (IAEA) ait bir tesisin binasında Haziran ayında ufak çaplı hasar meydana geldiğini ancak ekipmanın hasar görmediğini bildirdi. Saldırıdan İsrail'i sorumlu tutan Rebii, çatının bir kısmının düştüğünü gösteren uydu görüntülerinin çatı tamir edilirken çekildiğini söyledi.
Resmi IRNA haber ajansına konuşan Rebii, “Ekipman hasar görmedi. Çatıda hafif hasar vardı. Uydu görüntüleri, çatı tamir için kaldırıldığında çekilmiş” ifadelerine başvurdu. Reuters'ın haberine göre, bunun İran ile dünya güçleri arasındaki 2015 nükleer anlaşmasını canlandırmayı amaçlayan görüşmeleri raydan çıkarma yönünde bir İsrail girişimi olduğunu da vurgulayan Rebii, “Bunları, İran'ı durdurmak ve dünyanın İran ile konuşmasına gerek olmadığını söylemek için Siyonist rejim yapmıştır” dedi.
İran İsrail'i son yıllarda nükleer programıyla ilgili tesislere birçok saldırı düzenlemek ve İranlı nükleer bilim adamlarını öldürmekle suçlarken İsrail ise bu iddiaları ne yalanlıyor ne de onaylıyor.
İran devlet medyası tarafından 23 Haziran'da yapılan açıklamada, nükleer tesisi hedef alan bir sabotaj girişiminin engellendiği, herhangi bir can kaybı veya mal hasarı olmadığı belirtilmişti.
İsrail merkezli The Intel Lab grubu ise Cuma günü bu ayın başlarında çekilmiş üç uydu görüntüsünü Twitter hesabından yayınlayarak İran’ın farklı bir hikaye anlattığını ima etti.
Fotoğraflardan birinde, 40 metre büyüklüğünde bir salonun yangın sonucu siyaha boyandığı görülüyor.
Fotoğraflar, İsraillilere ait bir kargo gemisi Birleşik Arap Emirlikleri’ne (BAE) gittiği sırada saldırıya uğradıktan kısa bir süre sonra yayınlandı. Devrim Muhafızları’na bağlı medya, gemiye yapılan saldırının santrifüj tesisine yapılan saldırıya yanıt olarak geldiğini ima etti.
Saldırının bir gün ardından New York Times, hedef alınan TESA adlı fabrikanın Natanz ve Fordo nükleer tesislerinde kullanılan santrifüjlerin üretildiği ana merkezlerden biri olduğunu dile getirdi. New York Times’a konuşan bir kaynak, insansız hava aracının hedef konumundan çok uzak olmayan, İran’ın içinden bir alandan havalandığını öne sürdü.
New York Times, fabrikanın Nisan ayındaki bombalamada Natanz tesisinin kaybettiği santrifüjleri değiştirmekle görevli olduğuna işaret etti.
İran'ın nükleer bomba üretimine izin veren santrifüjler geliştirme, üretme ve çalıştırma yetenekleri, Viyana'da yürütülen söz konusu müzakerelerin en önemli noktalarından birini teşkil ediyor.



Reisi'nin yokluğunun ardından İran

Reisi'nin ardından İran, iktidarın muhalefete "Allah ile savaştığı" temelinde bir darbe indirmesini sağlamak için Humeyni ideolojisini yoğunlaştırmaya yönelecek (AFP)
Reisi'nin ardından İran, iktidarın muhalefete "Allah ile savaştığı" temelinde bir darbe indirmesini sağlamak için Humeyni ideolojisini yoğunlaştırmaya yönelecek (AFP)
TT

Reisi'nin yokluğunun ardından İran

Reisi'nin ardından İran, iktidarın muhalefete "Allah ile savaştığı" temelinde bir darbe indirmesini sağlamak için Humeyni ideolojisini yoğunlaştırmaya yönelecek (AFP)
Reisi'nin ardından İran, iktidarın muhalefete "Allah ile savaştığı" temelinde bir darbe indirmesini sağlamak için Humeyni ideolojisini yoğunlaştırmaya yönelecek (AFP)

Velid Fares

İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin, Dışişleri Bakanı ile birlikte helikopter kazasında hayatını kaybettiğini duyuran açıklamanın mürekkebi kurumadan, ölümünden kimin sorumlu olduğuna dair anlatılar başladı. Helikopterin zorunlu inişi gerçekten teknik nedenlerden mi kaynaklanıyordu, yoksa birisi motora sabotaj mı yapmıştı?

Haberlerin çoğu, teknik bir arızanın bir felakete dönüşen bu zorunlu inişe yol açtığı sonucuna varıyor. Ancak pek çok soru hâlâ soruluyor ve bunlar arasında şunlar da var; bu helikopter nasıl düştü, Cumhurbaşkanına eşlik eden iki helikopterden ikisi de neden zorunlu iniş alanına bakmadan yolculuklarına devam ettiler? Bazıları, kötü hava koşullarına rağmen kışın bile bu koridorun sürekli uçak ve helikopterler tarafından kullanıldığını söylüyorlar. Dolayısıyla ya bu olay benzersiz ya da olayların seyrini bu yöne iten yıkıcı bir el var.

Nihai raporların sonuçları ne olursa olsun, bu durum, İran rejimi içindeki kanatlar arasındaki güç tartışması çerçevesine giriyor. Bu kanatların ilki ölen Cumhurbaşkanı’nın devlet başkanı konumundayken başını çektiği kanattır. Kaynaklara göre Reisi, başkanlığını yaptığı devlet kurumlarının daha yetkili olması için çalışıyordu. Diğer kanat ise Dini Lider'in kanadı ve yüksek Humeyni otoritesi onun elinde. Yeni cumhurbaşkanlığı seçiminin tarihi yaklaşırken kanatlar arasındaki mücadele yoğunlaşmıştı ve Hamaney'in ölümüyle yerine geçecek yeni ismin bulunması için çalışmalar yapılıyordu. Bilgiler, Humeyni Otoritesinin başındaki ismin, yerine oğlu Mücteba Hamaney'i önerdiğini söylüyor. Ancak diğer kaynaklar, Reisi'nin Veliyyi Fakih’in halefi olmaya hazırlandığını, bunun da iki kanat arasında çatışmaya yol açtığını söylüyorlar.

Anlaşmazlık konularından biri de 2014'ten bu yana Batı'dan, özellikle de ABD'den aktarılan ve on milyarlarca dolar olduğu tahmin edilen paranın kontrolü. Bu büyük meblağlar doğal olarak hükümet, bürokrasi, güvenlik kurumları, bankalar ve sahayı kontrol eden milisler arasında büyük çatışmalara yol açıyor. Cumhurbaşkanlığı ve Genel Rehberlik makamları arasındaki çatışma, bir yandan rejimin gücünü güvence altına alan bu fonlar üzerindeki kontrolün niteliği, diğer yandan da rejimin dört Arap ülkesinde ve Filistin topraklarındaki Humeynici ve müttefik milislerle olan organik bağıyla ilgili derin farklılıkların bir sonucu olabilir.

Peki, Reisi’nin sahneden ayrılmasından sonra şimdi ne olacak?

En yakın ihtimal, kurumlardaki ve devletteki destekçilerinin zayıflatılması ve yerine Rehber’i çevreleyen dar çevrenin parçası olacak, yeni bir cumhurbaşkanının getirilmesidir. Böylece cumhurbaşkanlığı makamı yakın gelecekte Dini Lider’in halefi için hazırlanmış olacak. Bu durumda, İran'daki bu dramatik değişimlerin iç, bölgesel ve uluslararası arenadaki sonuçları nelerdir?

İran içinde, yoğun halk tepkisinden ve Tahran ile diğer şehirlerde gerçekleşen kutlamalardan, Reisi'nin ölümünün, muhalefetin bir bütün olarak rejimin varlığını reddetmesi, bir otorite boşluğu veya en azından otoritenin kanatları arasında bir çekişme olduğu temelinde otoriteye karşı yeniden protesto çağrısı yapması için yeni bir kapı açabilir. Bu elbette rejimi, uluslararası kamuoyunu sahayı kesin olarak kontrol ettiğine ikna etmek için büyük bir baskıda bulunmaya itecektir.

Bölgesel düzeyde bazı hükümetler, Tahran’daki yeni hükümet ve yönetim ile ilişkilere hazırlık olarak Hamaney'in otoritesini yeniden tanıdı. Bunların arasında devletlerin içişlerine karışmama anlaşması imzalayan ülkelerin yanı sıra, durumu izleyen ve yeni rejimin istikrarlı bir yönde gelişimini görene kadar harekete geçmeyecek Arap Körfez ülkeleri de var.

Uluslararası düzeyde, bazı Avrupa hükümetlerinin, İran liderliğine Avrupa, AB ve Tahran arasındaki mevcut anlaşmalara saygı duyulacağı konusunda güvence vermek amacıyla, Dini Lider’e sempatilerini ifade etmekte hızlı davrandıklarını gördük. Bu, İran'da en yüksek ve derin Avrupa çıkarlarına sahip olanlar için normaldir ve şu ana kadar rejimi değiştirmeye çalışan tüm İran muhalefetlerinden daha güçlüdür.

ABD'ye gelince, Dışişleri Bakanlığı, İran hükümetinin koşullarındaki değişikliğe rağmen kendisi ile diplomatik ilişkiler kurmadan, İran yönetimine sakin bir dille başsağlığı diledi. Çünkü yönetim Kongre'de her iki partiden de cumhurbaşkanı kim olursa olsun bu rejimle ilişki kurmak istemeyen bir çoğunluğun bulunduğunu çok iyi biliyor. Başkanlık seçimi kampanyası sırasında muhalefetin yönetime yönelik eleştirilerini yoğunlaştırdığı ve muhalefetin ABD yönetimini, terörist olarak gördüğü bir rejimi tanımaktan sorumlu tuttuğu biliniyor.

Dolayısıyla Biden yönetimi İran rejimini diplomatik olarak tanırken, popülist Cumhuriyetçi tabandan duyduğu korku nedeni ile kendisi ile ilişki kurmama ilkesini sürdürecek. Çünkü Cumhuriyetçiler önemli eyaletlerde çoğunluğu elde etmiş gibi görünüyor, bu da seçim sonuçlarını etkileyebilir.

Bunun gelecekteki en önemli sonuçları ne olacak?

İran rejiminin, önümüzdeki Kasım ayındaki ABD seçimleri öncesi Ortadoğu'da bir tür güç gösterisine hazırlık amacıyla kendi kurumlarını etrafında toplaması, onları koruması ve geliştirmeye çalışması mantıklı. Bu da demek oluyor ki, yaz başından kasım ortasına kadar Biden yönetiminin ya da diğerlerinin seçimler nedeniyle Ortadoğu'daki herhangi büyük hareketlenmeye karşılık veremeyeceği hassas bir dönem yaşanacak. Tahran bunu anladı ve eğer isterse aynı aşamayı bölgedeki bazı hedeflerini hayata geçirmek için de kullanmaya hazırlanıyor.

Reisi'den sonra İran, iktidarın Humeyni’nin deyimi ile "Allah ile savaşan" muhalefete bir darbe indirmesini sağlamak için Humeyni ideolojisini yoğunlaştırma yoluna gidecek. Ancak İsrail-İran çatışması çerçevesindeki yeni durum, bir yanda İsrail ve bölgesel müttefikleri, diğer yanda İran rejimi arasında tansiyonu yükseltmeyi, aynı zamanda rejim içinde yeni halk ayaklanmalarının başlamasını kolaylaştıracak bir iç bölünmenin yaşanmasını ümit eden İran muhalefetinin işine yarayabilir.

Fakat ABD'nin tutumu değişmediği sürece, mevcut aşamada bu rejimi değiştirmek zor olsa da seçim tarihi yaklaştıkça değişim fırsatları doğabilir. Her halükârda, Humeyni rejiminin temel direklerinden biri ve 1980'lerdeki binlerce idamın sorumlusu olan birinin yokluğu, İran'daki kurban aileleri için umut verici bir haber, rejime reform veya değişim yönünde baskı yapmak için motive edici bir faktördür.

*Bu makale Şarku’l Avsat tarafından Independent Arabia’dan çevrilmiştir.