İran’da ülke genelindeki elektrik kesintilerine yönelik protestolar genişliyor

İran’da elektrik kesintilerine karşı başlayan protestolar, pazartesiyi salıya bağlayan gece ülkenin birçok eyaletine genişlerken, Yargı Erki Başkanı, İran Başsavcısı’na elektrik kesintisinin nedenlerini araştırma talimatı verdi. Hükümet ise krizin iki hafta daha devam etmesinin beklendiğini açıklarken elektrik kesintilerini sanayi sektörleriyle kısıtlama sözü verdi.
Başkent Tahran'ın güney kesiminde yer alan Rey şehri sakinlerinin bir kısmı, Enerji Bakanı başta olmak üzere hükümet yetkililerinin istifasını isteyen sloganlar atarak elektrik kesintisini protesto ettiler. Ülkenin kuzeyindeki bazı şehirler, şehir valiliklerinin veya elektrik kurumlarının genel merkezlerinin önünde protestolara tanık oldu. Londra merkezli ‘Manoto TV’ adlı televizyon kanalının Twitter hesabından paylaşılan bir videoda dün akşam Karaj'daki elektrik işleri kurumu önünde yapılan protesto gösterileri yer aldı.
Başkent Tahran'da panik ve kızgınlık halinin bir kez daha ortaya çıkmasıyla Pazar akşamı ülkenin güneyindeki Fars eyaletinin merkezi olan Şiraz kentinde yapılan protestolarda halkın öfkesi ‘Hameney'e ölüm’ sloganlarına kadar ulaştı. Eylemciler, ülkenin bir numarasını (İran’ın Dini Lideri Ali Hamaney) kınayan sloganlar atarken, kent halkı sosyal aylardan kaydettikleri videoları paylaştılar. Videolarda Şiraz'daki merkez sebze ve meyve halinde yangın çıktığı görüldü.
Yeniden başlayan elektrik kesintileri İranlıların hayatını felç etti. Ülkenin birçok bölgesinde internet hizmetini sağlanamadı. Elektrik kesintisi, sağlık merkezlerindeki çalışmalarını ve şehirlerdeki trafik akışını da etkiledi. Yetkililer yeni bir kapanış duyurusunda bulunurken güney eyaletlerinde sıcaklıkların 50 santigrat dereceyi aştığı bir dönemde vatandaşları yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgınının beşinci dalgasıyla mücadele için evde kalmaya çağırdılar. Hasan Ruhani hükümetinin yetkileri seçilmiş Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi hükümetine devretmeye hazırladığı bir zamanda Tahran’da sıcaklıklar rekor seviyelere ulaştı.
Devlet kurumları, dün itibariyle başkentin tüm bölgelerinde dönüşümlü elektrik kesintilerinin yapılacağı saatleri gösteren üç günlük bir zaman çizelgesi yayınladı. İran'da, özellikle başkent Tahran'da benzeri görülmemiş bir yaz sıcağı rekor seviyelere ulaşırken, elektrik kesintileri de arttı.
Reuters’ın haberine göre Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani yaptığı açıklamada, “Enerji Bakanlığı'nı suçlamayın, ama Bakanın sorunu halka anlatması, bizim de bu soruna bir çözüm bulmamız gerekiyor” ifadelerini kullandı. Hükümetinin enerji üretiminde bir rekora imza attığını savunan Ruhani, mevcut durumu artan sıcaklıklar ve kuraklıkla açıkladı. Ruhani, “Elektrik üretim kapasitesine yılda yaklaşık 2 bin 500 megavat ekledik. Bu hükümetten önce yılda sadece bin 700 megavat eklenmişti” dedi.
Ruhani’nin açıklamalarından bir gün önce Enerji Bakanlığı yetkilileri yaptıkları açıklamada, elektrik kesintisine, iki elektrik santralinin arızalanmasının neden olduğunu belirttiler. Yetkililer ayrıca Buşehr Nükleer Santrali’nin iki haftalık aranın ardından enerji üretimine yeniden başladığını duyurdular.
Cumhurbaşkanı Ruhani açıklamalarını şöyle sürdürdü:
“Elektrik, insanların yaşamı, refahı ve üretimi için büyük önem taşımaktadır. Ancak bu yıl benzeri görülmemiş bir kuraklıkla karşı karşıyayız, yağışlar geçen yıla göre yüzde 52 azaldı ve baraj suyundaki azalma nedeniyle 7 bin megavat elektrik üretimi yapılamadı.”
Öte yandan yeni Yargı Erki Başkanı Gulam Hüseyin Muhsini Ejei, İran Başsavcısı Muhammed Caferi Muntazeri’ye elektrik kesintisinin nedenini derhal araştırması ve halkın haklarının elde edilmesi ve önceden haber vermeksizin sık sık meydana gelen kesintilerin neden olduğu zararların önlenmesi veya en aza indirilmesi bağlamında uygun eylem ve sonuçlar hakkında kendisini bilgilendirmesi talimatı verdi.
Bu arada Cumhurbaşkanı Yardımcısı İshak Cihangiri, elektrik kesintilerinin iki hafta daha devam etmesinin beklendiğini belirterek hükümetin elektrik kesintilerini sanayi sektörleriyle sınırlamaya karar verdiğini açıkladı. Cihangiri, Enerji Bakanı ile düzenlediği ortak basın toplantısında, lisanslı olsalar bile kripto para (Bitcoin) madenciliği cihazlarının çalışmalarının durdurulmasını talep etti. Cihangiri, bu çalışmaların durmaması halinde lisansı geri çekmekle tehdit etti.
Seçilmiş Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin halkla ilişkiler ofisi, Reisi’nin dün Enerji Bakanı Rıza Erdekaniyan ile istişarelerde bulunduğu ve elektrik kesintisinin insanlarda ve ekonomik sektörlerde yarattığı sorunlarla ilgili derin endişesini dile getirdiğini açıkladı.
İran'ın yarı resmi ajansı ISNA, Bakan Erdekaniyan’ın, Reisi'ye bakanlığın elektrik kesintilerine karşı aldığı önlemler hakkında bir rapor sunduğunu ve ayrıca bölge ülkeleriyle ilişkilerde uygun iletişim konusunda brifing verdiğini aktardı.
Öte yandan ülkenin güneybatısında, bazı Arap aşiretlerinin ileri gelenleri, Karhe ve Karun nehirleri üzerindeki barajların açılmasını talep etmek için Ahvaz (Huzistan) eyaletindeki valilik binası önünde bir oturma eylemi düzenlediler. Eyaletteki su işleri kurumunun ana binasına baskın yapan ve “Allahu Ekber” sloganları atan çiftçilerin görüntüleri sosyal medya platformlarında paylaşıldı. Daha sonra yetkililer, oturma eyleminin sona erdirilmesi için müdahale etti.
ISNA, yayınladığı “Enerji Bakanlığı’nın Susuz ve Elektriksiz Kampanyası” başlıklı bir analiz haberde, “Enerji Bakanlığı, 14 hafta önce, ülkenin çeşitli noktalarına su ve elektriği ulaştırmak için hükümetin gurur kaynağı sayılan bir kampanya başlattı. Ancak bugünlerde insanların gördükleri ve hissettikleri, kampanyanın sonucundan tamamen farklı” ifadelerini kullandı.
Hükümete yakınlığıyla bilinen ISNA, Enerji Bakanı Erdekaniyan’ın, iki haftadır sessiz kalmasını eleştirdi. ISNA’nın analiz haberinde, “Havaların erken ısınması, hidroelektrik istasyonlarının olmaması ve kripto paralar gibi hoş bir misafirin varlığı, elektrik sektörünün yükünü omuzlarında taşıması, elektrik kesintilerinin nedeninin halka açıklanmasında birer bahane haline geldiler” ifadeleri yer aldı. Devrim Muhafızları Ordusu’na (DMO) ait Civan gazetesi de Bakan Erdekaniyan’ı eleştirerek, İranlılar arasında sıcak yaz aylarında sık sık meydana gelen elektrik kesintileri nedeniyle yaşanan hayal kırıklığına dikkati çekti. Gazete, “Bakanın elektrik kesintileriyle ilgili sessizliği sürüyor” yazdı.
İran’daki diğer gazeteler de elektrik kesintilerini manşetlerine taşıdılar. ‘Asia News’ adlı ekonomi gazetesi, “Elektrik neden kesilir?” başlığı altında bin megavat üretim kapasitesine sahip iki tesisin çalışmalarının askıya alındığını belirtti.
Aftab News gazetesi ise “Bu iki kişi arasındaki fark nedir?” başlığıyla Enerji Bakanı ile Sağlık Bakanı'nın resimlerini yayınlayarak, “Eylem sürecinde olumlu bir değişiklik olduğunda yönetici varlığı somutlaşır. Tüm bakanlıklar, küçük yetkililerin bildiği ve iyi yaptığı rutin prosedürleri uygular” eleştirisinde bulundu.
Donya-e-Eqtesad gazetesi ise ülkenin ilkbaharda yaşadığı ilk elektrik kesintisi dalgasının ardından gelen ikinci elektrik kesintisi dalgasının arkasında ‘komuta merkezinin’ olduğunu öne sürdü. Gazete, 2008 yılında elektrik alanında yapılan yatırımlar yaklaşık altı milyar doları aşarken geçen yıl 630 milyon dolara düştüğüne dikkati çekti.
Vatan Emrooz gazetesi de enerji alanına yapılan yatırımlardaki yüzde 85'lik düşüşün elektrik kesintilerinin nedeni olduğunu vurguladı. Devletin resmi gazetesi Keyhan, Irak'a elektrik ihracatını eleştirenleri hedef aldı. Gazete, resmi basını DEAŞ ve müttefiklerine ‘hizmet etmekle’ suçladı. Ancak her iki gazete de kripto para madenciliğinin elektrik kesintilerinde payı olabileceğine işaret ettiler.
Reformistlere yakınlığıyla bilinen İbtikar gazetesi ana başlığını “Yaz sıcağında elektrik kesintileri ve Kovid-19” şeklinde attı. Hükümetin sözcüsü niteliğindeki İran gazetesi ise, İranlıların sosyal ağlarda kullandıkları ‘Elektrik kesintisi’ etiketine atıfla ‘Elektrik Kesintisi Krizi’ başlığını attı. Gazete, “Elektrik kesintilerinin boyutu kırmızı çizgilere ulaştığında kriz patlak verdi” yazdı.

Sudanlı üst düzey istihbarat yetkilisi Ahmed Hasan Muhammed, ülkesinin İran’ın Kızıldeniz kıyısında bir deniz üssü kurma talebini reddettiğini söyledi.

İran’ın bu talebi kabul edilseydi, söz konusu üs, Tahran’ın dünyanın en yoğun nakliye hatlarından birinde deniz trafiğini izlemesine olanak tanıyacaktı.

Şarku’l Avsat’ın Wall Street Journal gazetesinden aktardığına göre Muhammed konuya ilişkin açıklamasında şunları söyledi;

“İran, Sudan ordusuna isyancılara karşı mücadelede kullanılmak üzere silahlı insansız hava araçları (SİHA) sağladı. Tahran, üssü inşa etme izni karşılığında, Sudan’a helikopter taşıyan bir savaş gemisi de dahil olmak üzere gelişmiş silahlar teklif etti. İranlılar üssü istihbarat toplamak için kullanmak istediklerini söyledi. Oraya savaş gemileri de yerleştirmek istediler. Ancak Hartum, İran’ın bu teklifini reddetti.”

Muhammed gazeteye yaptığı açıklamada, “Sudan İran’dan SİHA satın aldı. Çünkü insan kaybını azaltmak ve uluslararası insancıl hukuka saygı göstermek için daha isabetli silahlara ihtiyacımız vardı” diye ekledi.

Kızıldeniz’deki bir deniz üssü, Yemen’deki Husilerin ticari gemilere saldırı başlatmasına yardımcı olurken, Tahran’ın dünyanın en yoğun nakliye hatlarından biri üzerindeki hakimiyetini artırmasına olanak tanıyabilir.

İran destekli Husiler, Kızıldeniz’deki saldırıları Gazze’de savaşan İsrail ve müttefiklerini cezalandırma amacıyla gerçekleştirdiklerini ifade ediyor.

sddeb — *Yemen televizyonu tarafından yayınlanan bir görüntüde, Husi saldırısından sonra batan bir İngiliz kargo gemisi görülüyor (EPA)*

Sudan’ın, devrilen eski Devlet Başkanı Ömer El Beşir döneminde, İran ve Filistin’deki müttefiki Hamas ile yakın ilişkileri vardı.

Beşir'in 2019 darbesiyle devrilmesinin ardından, ülkenin askeri cuntasının başı olan Orgeneral Abdulfettah el Burhan, uluslararası yaptırımları sona erdirmek amacıyla ABD ile yakınlaşma başlattı.

Ayrıca İsrail ile ilişkileri normalleştirmek için harekete geçti.

İran’ın deniz üssünü inşa etme talebi, bölge ülkelerinin Sudan’da 10 aydır devam eden iç savaştan faydalanarak, Ortadoğu ile Sahra Altı Afrika ülkeleri arasında stratejik bir kavşak noktası olan ülkede yer edinmeye çalıştıklarını gösteriyor.

Burhan liderliğindeki Sudan ordusu, Nisan ortasından bu yana Orgeneral Muhamed Hamdan Daklu (Hamideti) liderliğindeki paramiliter Hızlı Destek Kuvvetleri ile savaşıyor.

Çatışma on binlerce insanın ölümüne, milyonlarca Sudanlının yerinden edilmesine ve dünyanın en kötü insani krizlerinden birine neden oldu.

Çatışmaları takip eden bölge yetkilileri ve analistlere göre, Sudan’ın İran’dan aldığı SİHA’lar, Hızlı Destek Kuvvetleri nedeniyle ordunun uğradığı kayıpların ardından, Burhan’ın bir miktar başarı elde etmesine yardımcı oldu.

Son haftalarda hükümet, Hartum ve Omdurman’daki önemli bölgelerin kontrolünü yeniden ele geçirdi.

ABD Başkanı Joe Biden yönetimi, hem Sudan ordusunu, hem de Hızlı Destek Kuvvetleri’ni savaş suçu işlemekle suçladı.

Washington ayrıca Hızlı Destek Kuvvetleri’ni, Sudan’ın batısındaki Darfur bölgesinde cinayet, tecavüz ve etnik temizlik de dahil olmak üzere insanlığa karşı suçlar işlemekle itham etti.

Birleşmiş Milletler (BM) yetkilileri, Sudan ordusunu, sivillerin yerleşimleri havadan hedef almak ve Sudanlı sivilleri çaresizce ihtiyaç duydukları insani yardımdan mahrum bırakmakla eleştirdi.

BM kuruluşları ayrıca Hızlı Destek Kuvvetleri’ni, Darfur’da etnik amaçlı saldırılar da dahil olmak üzere zulüm yapmakla suçladı.

Çatışmanın tarafları olan Sudan ordusu ve Hızlı Destek Kuvvetleri, ABD ve BM’nin suçlamalarını reddetti.

ABD Şubat ayında yaptığı açıklamada, İran’ın Sudan ordusuna silah sevkiyatıyla ilgili endişelerini dile getirdi.

ABD’nin Hartum Büyükelçisi John Godfrey, İran’ın Hartum’a yardım ettiğine ilişkin haberlerin ‘son derece rahatsız edici’ olduğunu söyledi.

İran’da ülke genelindeki elektrik kesintilerine yönelik protestolar genişliyor

Cumhurbaşkanı Ruhani halktan özür dilerken hükümet krizin iki hafta daha süreceğini duyurdu