ABD’li ünlü oyuncu Matt Damon, Şarku’l Avsat’a konuştu: ‘Avatar filmi için teklif edilen başrolü kabul etmediğime pişmanım’

Matt Damon
Matt Damon
TT

ABD’li ünlü oyuncu Matt Damon, Şarku’l Avsat’a konuştu: ‘Avatar filmi için teklif edilen başrolü kabul etmediğime pişmanım’

Matt Damon
Matt Damon

Matt Damon’un Sillwater filminde canlandırdığı karakter olan Bill Baker filmin başında bir kasırga tarafından yıkılan bir eve bakıyor. Olanları inceliyor ancak olay karşısında hiçbir şey yapamıyor. Fırtınanın yıktığı bu ev önemli işaretler taşıyor: Yıkılan ev ABD, fırtınanın adı ise Donald Trump.
Bu, bir önceki Spotlight filmi 2016'da En İyi Film ve En İyi Özgün Senaryo dallarında olmak üzere iki Oscar kazanan Tom McCarthy'nin yeni filminin açılış sahnesinden okunabiliyor. McCarthy'nin Spotlight filmi ise, Katolik Kilisesi’nin örtbas etmeye çalıştığı çocuklara yönelik cinsel taciz skandalını ortaya çıkaran “The Boston Globe“daki bir grup gazetecinin hikayesini konu alıyordu.
Ancak her ne kadar Stillwater filminin ilk sahnesi bunu okumak için uygun olsa da önceki ABD başkanlık dönemini eleştirmeye yönelik bir film değil. Film, inşaat sektöründe çalışan ve yaşadığı hayatın içinde neredeyse ölmek üzere olan ortalama bir ABD’lin etrafında geçiyor. Bir petrol şirketinde işe girmeyi uman Bill Baker, işsizlikten ve alkol bağımlılığından muzdarip. Filmde bu iki sorunun halkın büyük bir kesimi için söz konusu olduğuna dair işaretler var. Baker filmde, ABD ile hiçbir ilgisi olmayan (en azından doğrudan) birdenbire daha büyük bir denklemle karşı karşıya kalıyor. Kızı Allison (Abigail Breslin) bir arkadaşını öldürdüğü gerekçesiyle bir Amerikan hapishanesinde değil, Marsilya şehrindeki bir Fransız hapishanesinde mahkum ediliyor. Baker uçakla Marsilya’ya kızının yanına gidiyor ve onunla görüşerek bir avukatla iletişime geçmesini istiyor. Baker belki de yeni bir şey keşfedecektir: Kızını korumasız bıraktığı tüm bu yılları telafi etmek için çabalamayı.
Film, masum bir sanık ve kızını hapisten çıkarmak ve onunla ayrı geçirdiği yıllarını telafi etmek isteyen inatçı bir baba hakkında entrikalarla dolu bir filme dönüşüyor. Stillwater, özellikle öğretilerini, ilkelerini ve kültürünü, yeni ve farklı bir kültürle karşılaştığı bir ülkeye getiren bir Amerikalı hakkındaki temel sorunları işleyen bir suç drama filmi olarak karşımıza çıkıyor. 

Fırtınalara karşı mücadele
Filmdeki bir sahnede Bill, avukatıyla (Anne Le Ny) bir kafede otururken masum bir Arabı cinayetle suçlamak isteyen bir adamı dinliyorlar. Bill, adamın söylediklerini anlamak isteyince avukatı adamın dediklerini tercüme ediyor. Aniden öfkelenen avukat kafeden ayrılıyor. Bill avukatın peşinden koşarak ona neden gittiğini sorduğunda avukat Bill’e dönerek adamın masum bir Arapbı suçlamak istediğini, onun ırkçı olduğunu söylüyor. Bunun üzerine Bill, "ABD’de her gün bir sürü ırkçıyla karşılaşıyorum" diye yanıtını veriyor.
Filmde, yerine başka bir masum insan atılırsa durumun neye yol açacağına bakılmaksızın kızını hapisten kurtaracak birinin şahitliğine ihtiyaç duyduğu sahne, iki kültürdeki bu farklılığın bir kısmını ortaya koyuyor. Filmi şüphesiz yöneten fikir de bu. Ancak arka planda ve zeminde, birlikte yaşayan çeşitli ırklar arasında yaşanan sorunları ve ırkçılığı ile dikkat çeken bir şehirdeki Arap toplumsal çevresi işleniyor.
Matt Damon, tüm bunların ortasında karşılaştığı yeni durumun yanı sıra içinden ve geçmişinden gelen fırtınaların karşısında durmaya çalışıyor. Damon, mevcut Amerikan ekran yıldızları arasında sıradan bir adam rolünü oynayan en iyi oyunculardan biri olarak kabul ediliyor. Karakterinin oradaki dövüş deneyimlerine dayanan Bourne film serisinde bile, görünüşüne bariz bir alçakgönüllülükle yaklaşıyor ve filmin her serisinde karşılaştığı sorunlar, karakterini güvence altına almasına yardımcı oluyor.

“Oyuncu görevini gerektiği kadar yerine getirir”
Damon, seyircinin yaklaşık beş dakika ayakta alkışladığı ve gözyaşlarını tutamadığı Cannes Film Festivali’ne gitmeden önce kendisiyle video-konferans yoluyla bir röportaj gerçekleştirdik. Damon röportajda Şarku’l Avsat’a oyunculuğu ve yeni filmi hakkında değerlendirmelerde bulundu. Damon o sırada Cannes Festivali'nin başlamasından birkaç hafta, yani New York'a dönüp büyük festivale katılmadan önce halen başkent Sidney'deydi..

Şu anda Avustralya'da neler yapıyorsunuz?
Yoğun değilim. Aslında burada harika zaman geçirdim. Thor: Love and Thunder'ın çekimlerini tamamladım ve odamda dinlenerek veya yürüyüş yaparak zaman geçirdim. 

Bu, başrolde oynadığınız serilerdeki ikinci film. Rol aldığınız filmlerdeki rollerin hepsinden çok farklı...
Neye göre farklı?

Bu büyük, bir seri film. Ancak oynadığınız filmler genellikle bağımsız bir film ruhuna sahip...
Doğru. Ancak oyuncu kabul ederse görevini gerektiği kadar yerine getirir. Aslında dört yıl önce film için ilk teklifi aldığımda biraz tereddüt etmiştim.

James Cameron'un Avatar filminde size başrol teklif edildi ve kabul etmediniz. Neden?
Pişman olduğumu belirtmekten başka söyleyecek pek bir şeyim yok (gülüyor). O zaman bana sadece başrol değil, kârın yüzde 10’u da teklif edildi. Reddetmekte haklı olmadığımı söylemekten korkuyorum.

Ancak başrolünde oynadığınız harika Bourne serisi var...
Evet. Aslında Cameron'ın teklifini kabul etmememin nedeni bu filmle yetineceğimi düşünmemdi. Ayrıca daha önce anlaştığım işler vardı ve bunlarda Avatar filminde oynayarak başarılı olamazdım. The Informant, The Green Zone ve Eternity gibi filmlerden bahsediyorum.

Stillwater filmi hakkında bize ne söyleyebilirsiniz?
Filmde kızı arayıp yardım isteyene kadar Oklahoma'da inşaat projelerinde çalışan bir babayı canlandırıyorum Arkadaşını öldürmekten tutuklanan kızım için umut vadeden bir iş de dahil olmak üzere her şeyi bırakıyorum ve masumiyetini kanıtlamasına yardımcı olmak için filmin çoğunun geçtiği Marsilya'ya gidiyorum. Stillwater bence bir gerilim filminden daha fazlası. Sıradan bir Amerikan vatandaşının hiç yaşamadığı ve bilmediği bir dünyayla ilişkisini inceleyen bir film.

Filmin gerçek bir olaydan uyarlandığı söyleniyor…
Filmin yönetmeni Tom McCarthy, sanırım 2007'de benzer şekilde cinayetle suçlanan bir öğrencinin başına gelen bir hikayeden ilham aldı. Ama Tom'un olaydan sadece ilham aldığını ve ona farklı bir senaryo yazarak yeni bir bakış açısı getirdiğini biliyorum. 

Siz, Ben Affleck ve özellikle yönetmenliğini yaptığı birden fazla filmde rol almanız için sizi işe alan George Clooney ile başarılı bir üçlü oluşturdunuz…
Tabii Clooney ile Ocean’s Eleven filminde ve sonrasında birlikte oynamamız dışında. Clooney filmleri hakkında ne düşündüğümü soracak mısınız?

Evet, en azından oynadıklarınız onun tarafından yönetildi…
Bence bir yönetmen ve oyuncu olarak Clooney'e güvenilebilir. O, üst düzey bir sanatçı ve Suburbicon'da olduğu gibi dünyanın geleceği ve ırkçılık gibi konuları ele aldığında hepimizin desteklemeye çalıştığı bir konumda yer alıyor. Evet, Downsizing filminin yönetmeni değildi. Ama o büyük filmlerin yanı sıra oynamayı sevdiğim filmlerden biriydi. Bu açıdan bir film diğerine yardımcı olur. Yani büyük ve küçük filmler aslında birbirini dışlamaz, iç içedirler.

Tüm dünyada yayılan salgını nasıl değerlendiriyorsunuz? En fazla yayıldığı zor dönemi nasıl geçirdiniz?
Hepimizin yaptığı gibi; evde kaldım. İki yeni filmim; Thor: Love and Thunder ve The Last Duel’de dahil olmak üzere birçok proje için çalışamadım. Ama bence durum yeterince anlaşıldı ki artık hepimiz sinemalara ve işe dönebiliriz. Bundan dolayı mutluyum. 

Stillwater filmi ne olacak? Galası Cannes'da yapılacak ve siz de orada olacaksınız…
Evet tabii ki. Film bir yıldan fazla bir süre önce çekildi ancak herhangi bir gösterim yapılmadı. Bence Tom (yönetmen), filmin galasının ilk kez Cannes'da gerçekleşmesi konusunda doğru bir seçim yaptı. İstediğim şey halkın sinemalara geri dönmesi. Son çalışmalarımızı sizlere sunmak için hazırız.



Başka bir dünya için mücadele edenler: Edebiyattan 5 direniş hikayesi

(Chatgpt / Independent Türkçe)
(Chatgpt / Independent Türkçe)
TT

Başka bir dünya için mücadele edenler: Edebiyattan 5 direniş hikayesi

(Chatgpt / Independent Türkçe)
(Chatgpt / Independent Türkçe)

Tarihin dönüm noktalarında baskıya, adaletsizliğe ve umutsuzluğa karşı duranların hikayeleri edebiyatın en güçlü damarlarından birini oluşturuyor.

Direniş, yalnızca sokaklarda atılan sloganlarda ya da meydanlarda toplanan kalabalıklarda değil; bir yazarın karanlık bir dönemde kaleme aldığı cümlelerde, bir karakterin itirazla attığı ilk adımda da hayat bulabiliyor. Baskının, sansürün, yoksulluğun ya da savaşın kıyısında duran insanlar için yazmak, hem bir tanıklık biçimi hem de bir varoluş meselesine dönüşebiliyor. Edebiyat, bu anlamda yalnızca bir anlatı aracı değil, bazen zamanın ruhuna karşı koyabilmenin ya da başka bir dünyanın mümkün olduğunu hayal etmenin yollarından biri olarak anlam kazanıyor.

Minerva’nın Baykuşu bu hafta, İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu’nun tutuklanmasının ardından yurdun dört bir yanına yayılan ve en az 301 kişinin tutuklanmasına yol açan protestolardan ilham alarak tarihteki farklı direniş anlatılarının peşinden gidiyor.

Bu yazıda, dünyanın farklı coğrafyalarından beş yazarın kaleminden çıkan, direnişi konu edinen 5 eseri ele alıyoruz. Her biri, zulme karşı bir duruşun, bireysel ya da toplumsal başkaldırının izlerini taşırken, okuru hem geçmişin acılarına hem de bugünün mücadelelerine ortak ediyor.

İşte dünyaca ünlü yazarların kaleme aldığı 5 direniş anlatısı:

Peter Weiss – Direnmenin Estetiği

1937-1944’teki Nazi karşıtı direnişi ve buna katılan gerçek kişilerin yaşantılarını konu edinen Direnmenin Estetiği, birden fazla türün kesişim noktası niteliğinde. Anti-faşist hareketlerde mücadele edenlerin deneyimlerini tarihsel ve biyografik açıdan ele alan Weiss, kendine özgü üslubuyla bunları “estetikleştirip” kurmaca bir metin oluştururken, ufukta her zaman bir kurtuluş fikrini kerteriz alarak ilerliyor. 

Yer yer gerçeküstücü tekniklere de başvuran yazar, sadece 18'ine kadar yaşadığı Almanya’daki Nazi soykırımlarını değil, tüm Batı kültürünü siyaset ve sanat tarihine göndermelerle okuyarak çok katmanlı bir çalışma yapıyor. 1971-1981’de yazılan ve 10 yıllık bir emeğin ürünü olan üç ciltlik Direnmenin Estetiği, işçi sınıfından öğrencilerin müze ve galerilerde buluşup ettiği sohbetler üzerinden açılarak siyaset ve sanattaki direniş hareketlerini merkezine alıyor. 

sadfrgt
Weiss'ın Direnmenin Estetiği'nden önce 1963'te yayımlanan Marat/Sade oyunu da gözden kaçırılmaması gereken, dikkate değer bir başka çalışma (@literaire20/X)

Berlin’deki Bergama Müzesi’nde başlayan hikayede anlatıcılar, Olimpos tanrılarıyla devler (Gigantlar) arasındaki savaşı ve Bergama’nın kuruluş mitini anlatan Zeus Sunağı önünde sohbet ederler. Sunakta, Grek mitolojisinin ünlü kahramanı Herakles’in olmadığına dikkat çeken arkadaşların gözü, “sebatkar uğraşları ve cesaretiyle canavarları bertaraf edebilecek fani kurtarıcıyı” arar fakat bu figürü “kafalarında yaratmak durumunda kalırlar”. İlerleyen bölümlerde de ortaya çıkacak tarihsel gerçek, okura en baştan sezdirilir: Doğaüstü bir kurtarıcı gelmeyecek, kazanmak isteyen elini taşın altına koyup direnmek zorunda. 

Tapınakların, sarayların, sunakların, tiyatroların ünlü mimarlarının isimleri kuşaktan kuşağa aktarılırken, “mermeri kıran ve koca blokları öküzlerin çektiği arabalara sürükleyen angarya işçilerinin” adlarının unutulup gitmesi de direnişin içsel zorunluluğunu ortaya koyuyor: 

Herakles yeterince silahı ve zırhı olanlara değil, onlara, ezilenlere yardım etmeliydi.

Almancadan çevirenler: Çağlar Tanyeri, Turgay Kurultay, 847 s., 2023, İletişim Yayınları

George Orwell – Selam Olsun Katalonya’ya

1984 ve Hayvan Çiftliği’yle dünya çapında ünlenmeden önce George Orwell, 1936’da 33 yaşındayken tası tarağı toplayıp İspanya’daki iç savaşa katılmaya gider. Pasaport alabilmek için Birleşik Krallık’ta dönemin Bağımsız İşçi Partisi’yle (ILP) iletişime geçer, parti de onu savaş muhabiri olarak ülkeye sokar. Ancak Barselona’ya vardığında ILP’nin Katalonya temsilcisi William McNeil’la iletişime geçer ve ülkeye “asıl gelme sebebinin faşizme karşı savaşmak” olduğunu söyler. 

General Francisco Franco liderliğindeki Milliyetçiler’e karşı verilen mücadele, anti-Stalinist çizgideki Marksist Birleşim İşçi Partisi’nın (POUM) safına katıldıktan sonra cephede yaşadıklarını kaleme aldığı Katalonya’ya Selam, ilk başta ticari açıdan başarısız kalsa da özellikle II. Dünya Savaşı sonrası dönemde üzerine çokça yazılıp çizilen bir eser oldu. 

csdfgthy
Orwell, distopya türünde ünlü eserlerini vermeden önce İspanya iç savaşında yer almıştı (BBC)

Orwell’ın gerçekçi anlatımına övgüler gelirken, yaşananları taraflı ele aldığına dair de eleştiriler gecikmedi. Kitabının sonlarına doğru da Orwell, böyle bir mücadeleyi tarafsız yazmanın imkansızlığından bahsederek okuru uyarır. Ayrıca katıldığı anti-faşist mücadelede kendisini rahatsız eden yönleri de yazmaktan geri durmaz.

“1930’dan beri Faşistler bütün zaferleri kazanmışlardı, şimdiyse tepelenmelerinin zamanıydı” diyen Orwell, çatışmalarda keskin nişancı tarafından boynundan vurulur ve savaş bitmeden ülkeden ayrılır. Cephede yaşadıkları, faşizm ve totalitarizm karşıtı görüşlerinin pekişmesini sağladığı gibi sonradan kaleme alacağı eserleri de temelden etkiler. 

İngilizceden çeviren: Celal Üster, 272 s., 2021, Can Yayınları

J. M. Coetzee – Demir Çağı

Güney Afrika doğumlu J. M. Coetzee, Demir Çağı’nda kanser hastası beyaz bir akademisyenin gözünden, siyahlara karşı uygulanan apartheid rejiminin korkunçluğunu anlatıyor. 

Doktorlardan yaşama şansı kalmadığını öğrenen klasik edebiyat profesörü, Güney Amerika’dan ABD’ye taşınan kızına göndermek üzere kaleme aldığı mektupta, korunaklı yaşamında ülkesinin içinde bulunduğu karanlık gerçeği nasıl ıskaladığını itiraf eder. 

acdfgtrhy
Coetzee, Demir Çağı'nda kendi has sade üslubuyla apartheidın korkunçluğunu kaleme alıyor (AFP)

Nobel Ödüllü usta yazar, profesörün gözünden siyahların apartheid rejimine direnişini, onların “demirden” iradelerini gösterirken, ülkedeki varlıklı beyazların ikiyüzlü siyasi tutumlarını da açığa çıkarıyor. Coetzee, hayatının sonlarına yaklaşan profesörün hem kendinden hem de ülkesinden duyduğu utancı, kendine has sade cümleleriyle özetler: 

Zaman kahramanlık gerektiriyor; iyi olmak yeterli değil.

Demir Çağı’nda 1980’ler Güney Afrika’sındaki siyasi çalkantıların panoraması, hem özgürlük ve dayanışma vurgusuyla hem de yaşlanma ve ölüm üzerine derinlikli bir sorgulamayla örülüyor. 

İngilizceden çeviren: İlknur Özdemir, 200 s., 2024, Sia Yayınları

Albert Camus – Asturya’da İsyan

20. yüzyıl edebiyatının devlerinden Albert Camus, 22 yaşındayken Cezayir Emek Tiyatrosu’ndaki üç arkadaşıyla birlikte kaleme aldığı Asturya’da İsyan’da, İspanya’nın Asturya bölgesindeki madencilerin 1934’te başlattığı grevin silahlı direnişe evrilişini anlatıyor. 

Oyun boyunca işçilerin eylem planlarını ve devrim düşüncelerini paylaştığı diyaloglar, hükümetin radyodan geçtiği anonslarla sık sık bölünüyor. Metinde büyük puntolarla akışı bölen radyo bültenlerinde, eylemcilerin kiliseleri bombalamasını ve İspanyol Merkez Bankası’na saldırılarını takip ettiğimiz gibi, direniş hareketinin ordu tarafından nasıl kanlı şekilde bastırıldığını da görüyoruz. 

zxcdvfgthy
Asturya'da İsyan, Camus'nün gençlik dönemi eserlerinden (AFP)

Camus ve arkadaşları, Asturya’da İsyan’ı 1935’te kaleme almıştı. Aynı dönemde Nazilerden kaçarak ABD’ye giden Theodor Adorno da 1930’larda kilise ve radyoda vaaz veren faşist demagog Martin Luther Thomas’a yönelik sıradışı bir çözümleme yazar. Demokratik ve çoksesli bir kamusal yapı vaadine rağmen radyonun aslında dinleyiciye hiçbir söz hakkı vermediğine, onu etkisizleştirip uysallaştırdığına dikkat çeker. Aydınlanmanın Diyalektiği’nde de Hitler’in Almanya’nın her yerinde radyolardan yayımlanan konuşmalarına gönderme yaparak, “psikoteknoloji” diye nitelediği radyonun nasıl bir propaganda aracı haline geldiğini analiz eder.

Asturya’da İsyan’a ek olarak Camus’nün direniş mefhumunu hem tarihsel hem de felsefi perspektiflerden incelediği Başkaldıran İnsan da konuyla ilgili kesinlikle okunması gereken eserler arasında. 

Fransızcadan çeviren: Ayberk Erkay, 72 s., 2024, Can Yayınları

Yu Hua – Yaşamak 

Direniş kendini her zaman kitlelerin ayaklanmasıyla veya geniş çaplı protestolarla göstermez. Tarihteki birçok önemli dönemeçte karşılaştığımız insan hikayelerinde, bazen ertesi güne çıkabilme mücadelesinin kendisi bir direnişe dönüşür. 

Çocukluğu, izleri tüm yapıtlarında görülebilecek Kültür Devrimi yıllarında geçen Yu Hua’nın Yaşamak romanı, tam da böyle bir mücadeleyi konu ediniyor. Çin’de iç savaştan başlayarak Büyük İleri Atılım ve Kültür Devrimi gibi siyasi ve toplumsal hareketlerin yarattığı köklü dönüşüm, Şu ailesinin yaşadıkları üzerinden anlatılıyor. 

xscdfgthy
Yu Hua'nın eserinden beyazperdeye uyarlanan Yaşamak da romanla aynı kaderi paylaşarak Çin'de yasaklandı (Jaguar Kitap) 

Bu zorlu yıllarda aile üyelerinin her birinin ölümünü gören ve en sonunda yaşlı öküzüyle yapayalnız kalan Fugui’nin yaşam mücadelesi, bireyin güçlüklere göğüs germe iradesini gösterirken, sözkonusu dönemde Çin toplumunun sosyal hayatına da ayna tutuyor. Tüm ülkenin baştan inşa edildiği bu önemli dönemlerin insanlar üzerindeki etkisiyle tarihi ve siyasi çıktıları arasındaki zengin paralellikler, Yaşamak’ı hem bir direniş hikayesine hem de bir edebiyat sosyolojisi eserine dönüştürüyor. 

Yayımlandığında Çin'de yasaklanan roman, Zhang Yimou tarafından 1994'de sinemaya uyarlandı. Yapıtla adı taşıyan eser, Cannes Film Festivali'nde Jüri Büyük Ödülü'nü kazanırken, başrol oyuncusu Ge You'ya da En İyi Erkek Oyuncu Ödülü'nü alan ilk Asyalı aktör olma unvanını getirdi.

Çinceden çeviren: Bahar Kılıç, 210 s., 2019, Jaguar Kitap

Camus, direnen insanın “Hayır” diyerek işe koyulduğunu yazmıştı. Buna başka bir hayata, daha iyi ve adil bir yaşama “Evet” demek de eşlik ediyor. Sabrın tükendiği yerde patlak veren direniş hareketleri, bugünlerde de gördüğümüz gibi haksızlığa uğramış milyonların güçlü itirazına ve radikal değişim talebine dönüşüyor: 

Köle daha önce bir uzlaşma içinde yaşarken, birdenbire ya hep ya hiç’in içine atılır. Bilinç başkaldırmayla doğar.

Independent Türkçe