Naoufel Cherkaoui
İsrail-Fas iş birliği, Fas-İsrail-ABD üçlü anlaşmasına imza atılan geçen aralık ayından bu yana daha fazla alanda kendini hissettirmeye başladı. İkinci Filistin İntifadası sonrasında, 2000 yılında kapatılan İrtibat Bürosu’nun yeniden açılmasının ardından ticari alandaki iş birliği gelişti. Uçuşların temmuz ayı sonlarında başlamasıyla birlikte de iki ülke arasındaki turizmin canlanması bekleniyor.
Fas Dışişleri Bakanlığı Siyasi İşler Genel Müdürü Fuad Yazuğ, siyasi, ekonomik, kültürel ve insani alanlarda iki ülke arasındaki iş birliği yollarını üçlü anlaşmaya uygun olarak görüşmek üzere bu ayın başlarında Rabat’ta İsrail Dışişleri Bakanlığı Genel Direktörü Alon Ushpiz ile bir araya geldi.
Siber güvenlik iş birliği
İsrail’in Rabat Büyükelçisi David Govrin, ülkesinin Fas ile siber güvenlik alanında ‘bilimsel iş birliği, araştırma, geliştirme ve operasyonel alanları’ da kapsayan bir iş birliği anlaşması imzaladığını duyurdu. Govrin, İsrail Ulusal Siber Güvenlik Kurumu Başkanı Yigal Unna ve Faslı mevkidaşı Mustafa er-Rabii tarafından imzalanan anlaşmanın, elektronik savunma alanında iki ülke arasında türünün ilk örneği olduğuna dikkat çekti.
Faslı uluslararası ilişkiler araştırmacısı Hişam Mouatadid, özellikle elektronik savaş alanında Fas- İsrail iş birliğinin, ‘deneyim alışverişi düzeyinde stratejik ortaklığı artırmak, bilimsel araştırma mekanizmaları geliştirmek ve bilimsel ve endüstriyel kaynakları modernize etmek’ yoluyla iki ülke arasındaki bağları ve karşılıklı çıkarları güçlendirdiğini kaydetti.
Son anlaşmanın, iki ülkenin özel savunma mekanizmalarını güçlendirmek için pratik ve bilimsel platformlar başlatma vizyonu çerçevesinde geliştiğini söyledi. Söz konusu vizyonun ayrıca sanal alandan gelen tehditler ve bunların kişisel bilgiler ile kurumsal ve kamuya açık veri tabanları üzerindeki yansımalarıyla ilgili yeni zorlukları yönetmek için ortak heyetler oluşturulmasını da kapsadığı belirtildi.
Faslı araştırmacı, Fas ve İsrail arasındaki diplomatik ilişkilerin yeniden başlamasından bu yana Rabat’ın esas olarak iki ülke hattında bilimsel araştırmaları geliştirmek için ilişkileri ilerletmeye odaklanacağını açıkça belirttiğine dikkat çekti.
Rabat’ın hedefinin, İsrail ile bu tür stratejik anlaşmalar yoluyla öncelikli olarak siber güvenlikle bağlantılı hayati sektörlerin istihdamı ve geliştirilmesi iş birliğini geliştirmek olduğunu söyledi.
Mouatadid’e göre Rabat ve Tel Aviv, özellikle bölgesel düzeyde siyaset ve Ortadoğu’daki jeostratejik zorluklar nedeniyle diplomatik ilişkilerin yeniden başlamasına sahne oluyorlar. İki ülke arasında güveni artırmak için yeni bir platform olarak bilgi ve bilimsel araştırmanın geliştirilmesini hedefliyorlar.
İş birliğinin gelişimi
Fas, iki ülke arasında imzalanan anlaşma uyarınca İsrail ile olan ilişkilerini, telekomünikasyon alanında bilgi alışverişi ve iş birliğinin yanı sıra, enerji, bilim ve kalkınma iş birliği alanına yönlendirmeye çalışıyor. Fas Dışişleri Bakanı Nasır Burita, daha önce ‘İsrail ile tüm iş birliği araçlarının ve siyasi iradenin mevcut olduğunu’ belirtmiş, çok yakında üst düzey ziyaretler gerçekleştireceklerini vurgulamıştı. Burita açıklamasına şöyle devam etmişti:
“Taahhütlerimizde samimiyiz. Çünkü ‘ilişkilerin yeniden başlatılması’ kararını inançlı bir şekilde ele aldık ve ikili iş birliğini geliştirmek için mümkün olduğunca da ileri gideceğiz. İsrail ve ABD ile yapılan anlaşma, Washington’ın Fas’ın Sahra üzerindeki egemenliğini tanımasına, Fas’ın İsrail ile ilişkileri geliştirme taahhüdüne ve Tel Aviv’in Rabat ile iş birliği yapma yönündeki açıklamalarına yönelik, yasal olarak bağlayıcı bir belgedir.”
Karşılıklı ziyaretler ufukta
İsrail Dışişleri Bakanı Yair Lapid, 16 Temmuz Cuma günü Faslı mevkidaşı ile uzun bir telefon görüşmesi yaptığını duyurdu. Lapid, Twitter üzerinden yaptığı açıklamada şunları söyledi:
“Fas Dışişleri Bakanı Nasır Burita ile iki ülke ve iki halk arasındaki doğrudan ilişkiler hakkında uzun ve sıcak bir görüşme gerçekleştirdim. Bu, İsrail’in çıkarınadır. İki ülke arasındaki ilişkileri güçlendirmek, ekonomik, teknolojik, kültürel ve turizm iş birliğini geliştirmek için çalışmaya devam edeceğiz.”
İsrail ve Fas medyası, geçtiğimiz günlerde Lapid’in Rabat ziyaretine ilişkin düzenlemelerin yapılması amacıyla iki ülke arasında temaslar yürütüldüğünü aktardı. Bunun, bir İsrailli bakanın Fas’ı ziyaret edecek olması nedeniyle türünün ilk örneği olacağı belirtildi. The Times of Israel internet sitesinin İsrailli bir diplomatik kaynaktan aktardığına göre Dışişleri Bakanlığı, Lapid’in ziyareti için Fas ile görüşüyor.
İsrail Dışişleri Bakanlığı Genel Müdürü Alon Ushpiz, ülkesinin Dışişleri Bakanlığı aracılığıyla Fas Dışişleri Bakanı’na Tel Aviv’i ziyaret etmesi için resmi bir davette bulundu.
Gizli iş birliği
Fas- İsrail ilişkisi, Yahudi devletinin kurulmasından önce birçok Yahudi’nin Fas’tan İsrail’e göç ettiği döneme kadar uzanıyor. Söz konusu Yahudilerin birçoğunun siyasi alana dahil olması, köklerinin dayandığı ülkeyle ilişkilerin sağlamlaşmasına katkıda bulundu. Ayrıca Fas’ın bağımsızlığından bu yana gizli de olsa bir iş birliğinin ortaya çıkmasına olanak tanıdı.
New York Times, Fas ve İsrail’in diplomatik ilişkileri olmamasına rağmen istihbarat ve askeri alanlarda yaklaşık altmış yıldır gizlice yürütülen yakın iş birliği içinde olduklarını yazdı. Gazete, İsrail’in Fas’ın silah ve teçhizat elde etmesine, istihbarat bilgileri toplamasına, bunların nasıl kullanılacağını öğrenmesine ve Fas istihbarat servisinin örgütlenmesine yardımcı olduğunu aktardı. Gazeteye göre İsrail ayrıca bir muhalefet liderine suikast düzenlenmesine de destek verirken Fas da İsrail’in Faslı Yahudileri ülkeye almasına ve diğer Arap ülkelerinde casusluk yapmasına yardım etti.
