Ali Yahi (Muhabir)
Cezayir’in, Libya’daki taraflar arasında uzlaşıyı tesis edip edemeyeceğiyle ilgili tartışmalar devam ederken veriler, iki kardeş ülke arasındaki yabancılaşmanın, silahlı çatışmaların geri dönüşü korkusunun yeniden ortaya çıkışına kadar süreceğini gösteriyor. Bu da Cezayir’in Libya ile ilgili çabalarının ne kadar işe yarayacağına dair soruları gündeme getiriyor.
Cezayir, olay yerine güçlü bir dönüş yapma arayışı ile Libyalılar arasındaki anlaşmazlıkların sona ermesi arasında, Libyalı taraflar arasındaki uzlaşı gemisine kaptanlık yapma ‘onuruna nail olmak’ için çabalamaya devam ediyor. Bu amaçla Afrika Birliği (AfB) ile iş birliği içinde Libya'daki ulusal uzlaşı projesini başarıya ulaştırmak için çalışamaya hazır olduğunu ifade etti. Cezayir Dışişleri Bakanı Ramazan Lamamra ile Birleşmiş Milletler (BM) Libya Özel Temsilcisi ve Libya Destek Misyonu (UNSMIL) Başkanı Jan Kubis arasında yapılan son telefon görüşmesinde, Cezayir'in daha önce ülkenin 1990’lı yetkililer ve İslamcılar arasında yaşadığı ve çok sayıda kurban verilen ‘kara on yılda’ olduğu gibi Libya’daki krizi sakinleştirme, Libyalıların tokalaştığı, kucaklaştığı, affettiği ve aynı masada oturduğu deneyiminin geliştirilmesi ele alındı.
Cezayir Dışişleri Bakanlığı’ndan Lamamra-Kubis görüşmesine ilişkin yapılan açıklama, bu ayın başlarında göreve başlayan Dışişleri Bakanı Lamamra’nın kardeş Libya halkının, kardeş halkların her zaman özlemini çektiği barışı, kardeşliği, yeniden birleşmeyi ve mevcut krizden demokratik sistemi garanti altına alacak şekilde çıkma yönelimini desteklemeye ve güçlendirmeye odaklandığı, bunun da daha fazla taahhütte bulunulmasını gerektirdiği belirtildi.
Libya konulu İkinci Berlin Konferansı’nın sonuçlarından duyulan memnuniyet
Bir ay önce Almanya’nın başkenti Berlin’de düzenlenen Libya konulu ikinci konferansın oturum aralarında, dönemin Dışişleri Bakanı Sabri Bukadum, kardeş ülke Libya'da istikrar ve birliği sağlamak için ulusal uzlaşının tesis edilmesinin önemine odaklandı. Libya Başkanlık Konseyi'nin Ulusal Uzlaşı Komisyonu'nun kurulmasına yol açan çabalarına övgüde bulunan Bukadum, Cezayir'in Libya’daki siyasi sürecin başarısını sağlamak için hiçbir çabadan kaçınmayacağını vurguladı.
İkinci Berlin Konferansı’nın katılımcıları, Cezayir’in ulusal uzlaşı alanındaki deneyimlerini Libya ile paylaşma arzusuna övgüde bulundular. Konferansın BM ve BM Güvenlik Konseyi'ne (BMGK) teslim edilen nihai bildirisinde, ‘kapsayıcı ve hak temelli ulusal uzlaşı süreçleri için bölgesel örgütlerin ve komşu ülkelerin desteğinin önemini’ vurgulayan katılımcılar, Libya Başkanlık Konseyi ve Libya Ulusal Birlik Hükümeti (UBG) tarafından hak temelli, kapsayıcı ve kuşatıcı bir ulusal uzlaşı süreci başlatmaya yönelik ilk adımların atılmasını teşvik ettiler.
Cumhurbaşkanı Tebbun’un Libya uzlaşısı dosyasına verdiği önem
Cezayir Cumhurbaşkanı Abdulmecid Tebbun, selefi Abdulaziz Buteflika’nın engelleme girişimlerine rağmen, cumhurbaşkanlığı görevini üstlendiğinden bu yana Libya'daki uzlaşı dosyasına, büyük ilgi ve dikkate değer bir öncelik verdi. 22 Şubat 2019 hareketinin başlamasıyla ülkenin güvenliğini ve istikrarını neredeyse aşındıran siyasi gerilime sahne olan Cezayir’in iç meselelerine yönelmesi nedeniyle eli boş döndüğü Libyalılar arasında uzlaşı sağlanması meselesi ‘Yeni Cezayir’i bölgesel rolüne geri döndürecek giriş sahnesi olarak görüldü.
Öte yandan taraflardan hiç biri, Cezayir'in, sınır bölgelerinde patlak veren gerilimler çerçevesinde Libya'daki durumu sakinleştirmeyi ve kendisi için stratejik öneme sahip doğu komşusunun güvenlik ve istikrarının yeniden tesis edilmesini amaçlayan adımının samimiyetini sorgulamıyor.
Cumhurbaşkanı Tebbun, ülkesinin Libyalı taraflar arasındaki uzlaşı görüşmelerine hamilik yapmaya ve ülkelerindeki krize siyasi bir çözüm bulmalarını desteklemeye hazır olduğunu ifade etmişti. Tebbun, Libya Başkanlık Konseyi Başkan Yardımcısı Musa el-Koni ve Abdullah el-Lafi ile görüşmesinin ardından da ‘Cezayir'in kardeş Libya halkına, Libya devletinin, egemenliğini ve birliğini koruyacak şekilde yeniden inşa etmelerini sonuna kadar desteklediğini’ vurguladı.
Libya Başbakanı Abdulhamid Dibeybe, Cezayir ziyareti sırasında Cezayir’in uzlaşı dosyasını destekleme ve yönetme konusundaki ustalığından ötürü Cumhurbaşkanı Tebbun'dan Libya ulusal uzlaşısına katılmasını istedi. Başbakan Dibeybe, gazetecilere yaptığı açıklamalarda, Cezayir'in son on yıldır Libya’nın iç işlerine karışmadığını ve Libya'nın Cezayir'i bir ağabey olarak gördüğünü söyledi.
“Cezayir sadece bir durumda başarabilir”
Libya Temcilsiler Meclisi (TM) Ulusal Yol Bloğu Başkanı Ali Ahmed el-Tekali, Independent Arabia’ya yaptığı açıklamada, Cezayir’in Libyalılar arasında sadece bir durumda, iki taraf arasında bir güç dengesi yaratarak uzlaşma sağlayabileceğini ve ancak o zaman uzlaşının çözüm olduğuna dair güçlü bir kanaat oluşacağını söyledi. Belirli bir tarafın uluslararası ve bölgesel güçlerden sınırsız olarak uluslararası destek aldığını öne süren Tekali, bunun da çatışmayı körükleyeceğini belirterek, “Güçlü olan taraf sorunları kendi lehine çözebileceğinden emin olduğu sürece Libya krizi yakın gelecekte sona ermeyecek” ifadelerini kullandı.
Tekali sözlerini şöyle sürdürdü:
“Güç dengesi, Cezayir’in tüm paralı askerleri Libya topraklarından çıkarma, dış müdahalelere son verme, bizi askeri çatışma noktasına getiren hırsları dizginleme ve ülkenin çıkarlarına hizmet etmeyen gündemlerin dayatılmasını engelleme çabaları ile sağlanabilir. Zira Libya’daki durum komşu ülkelerin güvenlik ve istikrarını tehdit ediyor.”
Uzlaşı zemini oluşturma
Afrika meseleleriyle ilgilenen siyaset bilimi ve uluslararası ilişkiler uzmanı Prof. Dr. Mebruk Kahi ise yaptığı değerlendirmede, “Libyalıların bir çözüm bulması ve krizden çıkması Cezayir’in çıkarınadır. Cezayir, her zaman yardım teklifinde bulunmuştur ve görüşleri yakınlaştırmıştır. Libya dosyasının Cezayir'in değil, BM ve AfB'nin elinde olduğunu iyi bilmeliyiz” ifadelerini kullandı. Bu açıdan bakıldığında Cezayir devleti, BM Libya Özel Temsilcisi’nin Libya'daki çabalarını desteklediği anlaşılabiliyor. Bu durum Cezayir Dışişleri Bakanı Lamamra ile BM Libya Özel Temsilcisi Kubis arasındaki son telefon görüşmesinde açıkça görülüyordu.
Prof. Kahi, Cezayir'in Libya ile siyasi, tarihi ve hatta sosyal bir bağa sahip olduğunu ve ister merhum Albay Muammer Kaddafi döneminde olsun, isterse mevcut yönetim döneminde olsun, Libyalı seçkinlerin güvenine sahip olduğu, bunun da onu Libya krizinin tüm tarafları arasında fikir birliğine varılan yer haline getirdiği yorumunda bulundu. Cezayir'in yalnızca Libyalıların uzlaşmacı bir çözüme ulaşmasına yardım etmekle kalmayıp diplomasisini Libyalıların hizmetine sunarak, gerek AfB’nin, gerek BM’nin ve hatta sivil toplum kuruluşlarının koridorlarında olsun, paralı askerlerin ve yabancı güçlerin Libya topraklarından çıkarılması için bağlayıcı kararlar alınmasına yardımcı olabileceğini vurgulayan Prof. Dr. Kahi, Libyalı tarafları tek bir masada bir araya getirmenin dış müdahale nedeniyle çok zor bir çaba olduğunu, ancak Cezayir'in bir uzlaşı zemini oluşturabileceğini de sözlerine ekledi.
Prof. Dr. Kahi son olarak gerçek uzlaşıya, özellikle Kaddafi dönemini yöneten seçkinler ile mevcut bileşenler arasındaki siyasi krizden çıktıktan sonra varılabileceğinin altını çizdi.
Eski Irak Başbakanı Haydar el-İbadi (X)
Sadr Hareketi lideri Mukteda es-Sadr (Sadr Hareketi medyası)