عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
Son Haberler
DÜNYA İran

İsrail’den İran'ın petrol tankerine saldırısına karşı uluslararası eylem çağrısı

İngiltere, denizcilerinden birinin öldürülmesi nedeniyle "Tahran'ın cezalandırılmasını" talep etti. ABD ise gemiyi teftiş ediyor.

Perşembe günü saldırıya uğrayan petrol tankeri Mercer Street'in arşiv fotoğrafı (AP)
Perşembe günü saldırıya uğrayan petrol tankeri Mercer Street'in arşiv fotoğrafı (AP)
TT
TT

İsrail’den İran'ın petrol tankerine saldırısına karşı uluslararası eylem çağrısı

Perşembe günü saldırıya uğrayan petrol tankeri Mercer Street'in arşiv fotoğrafı (AP)
Perşembe günü saldırıya uğrayan petrol tankeri Mercer Street'in arşiv fotoğrafı (AP)

Arap Denizi'nde Umman Sultanlığı açıklarında, bir İsrail şirketi tarafından işletilen petrol tankerini hedef alan ve iki kişinin ölümüne neden olan silahlı insansız hava aracı (SİHA) saldırısının ardından İsrail, İran'a karşı uluslararası eylem çağrısında bulundu.
İsrail Dışişleri Bakanı Yair Lapid Twitter'da yaptığı açıklamada “Washington, Londra ve Birleşmiş Milletler'deki diplomatik misyonlara, hükümet muhatapları ve ilgili delegasyonlarla New York'taki Birleşmiş Milletler Genel Merkezi'nde çalışma talimatı verdim. İran sadece İsrail’in sorunu değil, aynı zamanda herkese zarar veren bir terör, yıkım ve istikrarsızlık kaynağıdır. Bu nedenle seyir özgürlüğünü de baltalayan İran terörü karşısında sessiz kalmamalıyız” dedi. Lapid, İngiliz mevkidaşı Dominic Raab ile görüştüğünü ve "bir İngiliz vatandaşının öldürüldüğü gemi saldırısına güçlü bir şekilde yanıt verilmesi gerektiğini" vurguladı.
İsrailli milyarder Eyal Ofer'in sahibi olduğu Londra merkezli Zodiac Maritime şirketi, Liberya bandıralı Mercer Street isimli petrol tankerinde yaşanan olayda gemi mürettebatından iki kişinin öldüğünü, bunlardan birinin Rumen diğerinin İngiliz olduğunu duyurdu. İngiliz Donanması'nın korsanlıkla mücadele birimi olan Birleşik Krallık Deniz Ticareti Operasyonları’na (UKMTO) göre, saldırı Perşembe akşamı gerçekleşti.
ABD Donanması yaptığı açıklamada, aldıkları bir imdat çağrısına yanıt verdiklerini, bölgeye gittiklerini ve bir saldırı yaşandığına dair kanıtlar gördüklerini söyledi. İlk bulguların açıkça bir insansız hava aracı saldırısına işaret ettiğini aktardı. Açıklamada, ilk sonuçların bir insansız hava aracı tarafından yapılan saldırı tarzına benzer bir saldırıyı "açıkça gösterdiğini" ekledi. Amerikan personelinin yardım sağlamak ve hasarı incelemek için petrol tankerine bindiğini, Donanma gemilerinin de petrol tankerine refakat ettiğini açıkladı.
Saldırıyı hiçbir taraf üstlenmezken deniz güvenliği konusunda uzmanlaşmış Londra merkezli Dryad Global şirketi, İran ve İsrail'e atıfta bulunarak "iki düşman güç arasında gizlice gerçekleşen savaşta yeni bir misilleme olabileceğini" aktardı.
Liberya bandıralı Japon gemisini işleten Zodiac Maritime, Mercer Street tankerinin Hint Okyanusu'nun kuzeyinde saldırıya uğradığı sırada, herhangi bir kargo taşımaksızın Tanzaya’daki Darusselam’dan Birleşik Arap Emirlikleri’ndeki Füceyre’ye gitmekte olduğunu ifade etti.
İran'ın Arapça yayın yapan devlet televizyonu Al Alam TV,  daha fazla bilgi vermeksizin "bölgedeki bilgili kaynaklara" atıfta bulunarak, saldırının Tahran'ın rejimi desteklediği Suriye'de "yakın zamanda gerçekleştirilen bir İsrail saldırısına" yanıt olarak düzenlendiğini söyledi. New York Times, kimliği belirsiz İsrail kaynaklarına atıfta bulunarak, saldırının görünüşe göre geminin komuta merkezinin altındaki oturma odasına düşen birkaç İran insansız hava aracı tarafından gerçekleştirildiğini bildirdi.
İsrail Ulusal Güvenlik Araştırmaları Enstitüsü'nde araştırmacı olan emekli General Shlomo Brom, AFP'ye yaptığı açıklamada: "İHA'ları ilk geliştiren ve intihar yürüyüşleri kavramını ilk geliştirenler arasındaydık. İranlılar bizi taklit ediyor ve aynı yöntemleri benimsiyor" dedi. Zodiac Maritime, tankerin "mürettebatının kontrolü altında, ABD Donanması eşliğinde güvenli bir yere doğru yola çıktığını" söyledi.
Analistler bu saldırıyı, bu yılın başlarında İsrail Ray Shipping şirketi tarafından işletilen iki gemiye yapılan saldırılar gibi önceki olaylarla ilişkilendirdi. Herzliya Üniversitesi'nin İsrail'deki Disiplinlerarası Merkezi'nde güvenlik uzmanı olan Meir Javidanfar, İranlıların, "İsrail'in İran’a yönelik saldırılarına yanıt verme konusunda kendilerini dezavantajlı hissettiklerini" ve İran’ın, İsrail’i 11 Nisan’da Natanz sahasındaki patlamanın arkasında olmakla suçlandığını aktardı. Londra merkezli bir deniz güvenlik grubu olan Dryad Global'deki analistler, Mercer Street tankerine yapılan saldırının "şimdiye kadar İsrail'e bağlı bir gemiye yapılan beşinci saldırı kabul edildiğini" ifade ettiler.
ABD'de, Joe Biden yönetimi ise olayla ilgili temkinli davranıyor. Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Galina Porter, "Durumu yakından izliyoruz. Gerçekleri ortaya çıkarmak için dış ortaklarımızla koordinasyon halindeyiz" dedi. Saldırı, Tahran'ın atom bombası geliştirmesini engellemesi beklenen 2015 İran nükleer anlaşmasının tarafları arasında Nisan ayında Viyana'da yeniden başlayan nükleer görüşmelerin ardından meydana geldi. Ancak anlaşma, eski Başkan Donald Trump'ın 2018'de ABD’yi tek taraflı olarak anlaşmadan çekmesi ve İran'a yönelik bazı yükümlülüklerini kademeli olarak terk ederek karşılılığında sert yaptırımlar getirmesinin ardından çöküşün eşiğinde. Washington'un dolaylı olarak katıldığı Viyana görüşmeleri, yeni İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi bu ay göreve başlayana kadar dondurulmuş durumda.

Daha fazlasını oku

 
 
DÜNYA

İran'da iki halef seçimi krizi: Ilımlılık ve aşırılık oyunu

Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor (Reuters)
Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor (Reuters)
TT
TT

İran'da iki halef seçimi krizi: Ilımlılık ve aşırılık oyunu

Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor (Reuters)
Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor (Reuters)

Refik Huri

Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin helikopter kazasında ölmesi, İran'ı kritik bir dönemde iki halef kriziyle karşı karşıya bıraktı; birincisi zamanından önce gelen cumhurbaşkanının halefi krizi. İkincisi,1979'da İslam Devrimi'nin fitilini ateşleyen İmam Humeyni’den çok daha uzun süre hüküm süren Dini Lider Ali Hamaney'in sağlık durumu sebebiyle zamanı yaklaşan halefini seçme krizi. Hamaney'in halefinin radikal bir din adamı olacağı kesin ve Reisi öne çıkan bir adaydı. Hem Dini Lider hem de Dini Lider’in istediği seçeneğe oy veren Uzmanlar Konseyi çevresinde önemli bir seçenekti. Reisi'nin halefi konusu ise görünürde Reisi, Ahmedinejad ve Hatemi gibi aşırı muhafazakâr veya Rafsancani ve Ruhani gibi reformcu ve ılımlı bir figür olacak din adamı ya da eski Devrim Muhafızları subayı seçeneklerine açık görünüyor.

Sistemin gerçek hesapları arasında hiçbir fark yok. Zira gerçek güç, “ilahi meşruiyete” sahip olan, kayıp ve beklenen “zamanın sahibinin” vekili olan Dini Liderin elinde. Herhangi bir dini rejim gibi, gittikçe daha da aşırılaşma yönünde ilerlemeye mahkûm bir rejimde, Dini Liderin aşırı muhafazakâr olması doğal. Teorik olarak “halk meşruiyetini” temsil eden cumhurbaşkanlığı makamı için muhafazakâr ya da ılımlı adayları seçen de odur. Seçimler, ister iç koşullar isterse dış ilişkilerin görünen yönü olsun, rejimin her aşamadaki ihtiyaçlarına bağlıdır. Dünyada İran’daki “reformcu akımın” başarısı üzerine oynanan bahisler bağlamında yapılan eski ve yeni tartışmalar ise bir nevi kendini kandırmadır. Dini Liderin iradesi olmadan hiçbir reformcu iktidara ulaşamaz. Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi, Hasan Ruhani ve onlardan önce İmam Humeyni'nin ölümünden sonra arkadaşı Ali Hamaney'in Dini Lider konumuna gelmesinde önemli rol oynayan Haşimi Rafsancani'de olduğu gibi, iktidara gelip çizilen kırmızı çizgileri aşmaya çalışan herhangi bir reformcu figür izolasyona mahkumdur.

Hamaney, "bugün ülkenin asıl meselesinin ekonomi ve temel zayıf noktasının da ekonomik mesele" olduğunu düşünüyorsa, Reisi'nin halefi ekonomiye odaklanacak, insanları ekonomik durumdan ve uygulanan sosyal kısıtlamaların sertliğinden kaynaklanan toplumsal memnuniyetsizliklerini azaltmaya ikna edecek ılımlı bir şahsiyet olabilir. Ama bunun aksini düşünenler de var. Bunlara göre Reisi'nin Türkiye, Mısır, Suudi Arabistan, BAE, Katar ve diğerlerine açılma konusunda yaptıkları, ancak ılımlı bir cumhurbaşkanının aksine sorgulanmadan esneklik gösterebilecek katı görüşlü bir cumhurbaşkanı tarafından yapılabilirdi. Pratik olarak Hamaney'in elinde olan anahtar, adayları eleyen ve Reisi'nin aday gösterilmesi sırasında kazanacağı korkusuyla Ali Laricani’nin yarış dışı bırakılmasında olduğu gibi, seçilen adaya tehdit oluşturanların adaylığını önleyen Anayasa Koruma Konseyi'ne ödünç olarak veriliyor. Konsey, eski cumhurbaşkanı Ruhani’nin bile, uzun süredir üyesi olmasına rağmen Uzmanlar Konseyi'ne aday olmaya uygun olmadığına karar vermişti. Bunun nedeni, İmam Humeyni'nin en başından beri İslam Cumhuriyeti'nin en yüksek önceliklerini belirlemiş olmasıdır ve bunlardan en öne çıkanları iki tanedir. Birincisi, "İslam hükümeti velayet ile imanın ikizidir ve düzeni sağlamak bir görev borcudur." İkincisi ise "devrimi ihraç etmek, çünkü rejim kapalı bir ortamda kalırsa kesinlikle yenilgi ile yüzleşecektir." Arap ülkelerindeki Şii milis gruplara “yatırım” yapılması ve Filistin kartına sahip olunmaya çalışılması da bundandır. Bunun hiçbir bölgesel güçte daha önce görülmemiş pratik uygulaması ise Lübnan'da Hizbullah, Irak’ta Haşdi Şabi, özellikle de Hizbullah Tugayları, Seyyid el-Şuhada Tugayı, Kays el-Hazali hareketi, Suriye'de Afganlardan oluşan Fatimiyyun Tugayı ile Pakistanlılardan oluşan Zeynebiyyun Tugayı gibi silahlı mezhepçi ideolojik grupların kurulması, Yemen’de Ensarullah (Husiler), Gazze’de Hamas ve İslami Cihat’ın desteklenmesidir. İran'ın hiçbir şey yapmadan kazanmasını sağlayan da budur. Vekalet ile kazanıyor, vekalet ile savaşıyor ve vekalet ile anlaşıyor. Brookings Enstitüsü Başkan Yardımcısı ve Dış Politika Programı Direktörü Susan Maloney'nin söylediği gibi, Tahran'ın bölgede bahse girdiği şey bir kaos sistemidir. Maloney İran'ın stratejisini "güçlü düşmanlarına, özellikle de ABD'ye karşı avantaj elde etmenin ekonomik açıdan ucuz bir yolu olarak, asimetrik savaşa yatırım yapmak" olarak tanımlıyor. Sahne çok çelişkili ve Sovyetler Birliği'nde yaşanan ve onun çöküşüne yol açan duruma benziyor; içeride ekonomik zayıflık, dışarıda güçlü nüfuz ve büyük harcamaların yapıldığı askeri güç. Hamaney'in 2003'te İran penceresinden gördüğü kadarıyla bölgedeki sahne şöyleydi; “Washington yeni bir Ortadoğu yaratma konusunda tamamen başarısız oldu. Bölgenin jeopolitik haritasının köklü bir değişim içinde olduğu doğru ama bu ABD'nin değil, direniş cephesinin yararına bir değişim. Evet, Batı Asya'nın jeopolitik haritası değişti ama direnişin lehine olacak şekilde değişti.” Dahili sahneye gelince, zorlu ekonomik durumdan duyulan memnuniyetsizlik nedeniyle halk seçimlere katılma konusunda isteksiz. Kadınlara başörtüsünün dayatılmasına, sosyal davranışlar ve giyim üzerindeki kısıtlamaların sıkılaştırılmasına karşı gösteriler düzenleniyor. Son parlamento seçimlerine seçmenlerin ancak yüzde 41'i katıldı. Başkent Tahran'da bu oran yüzde 19'du.Türk analist Murat Yetkin, "İran rejimi uzun menzilli füzeler üretebiliyor ama Cumhurbaşkanı Reisi'nin uçağının yerini tam olarak belirleyemiyor" derken abartmıyordu. Aslında İran'ın uçağın düşüşüne ilişkin hikayesi hâlâ eksik. Dahası kazanın gerçek nedenleri, teknik neden veya sisten mi kaynaklandığı, yoksa sabotaj sonucu mu olduğu gibi sorular cevapsız kalacak kadar boşluklarla dolu. Resim net değil; cumhurbaşkanının uçağı düşerken kendisine eşlik eden iki uçak Tebriz'e dönüş yolculuğuna nasıl devam edebildi? Reisi'nin dini lider konumuna gelmesini engellemek için biri bir komplo mu kurdu? Cenaze törenlerinde Şiiliğin abartılı tezahürleri, soruları gülünç hale getirmeye yönelik bir çaba mıydı?

Totaliter rejimlerde gerçeği bilmek zordur. Ancak içeride baskı ve disipline, bölgede ise kaosa bel bağlayan İslami rejim, din adamları ve Devrim Muhafızları arasında karma bir rejim haline geldi. Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor.